Asosiy vositalar hisobi

15.1-jadval
Asosiy vosita ob’ektlariga amortizatsiya hisoblash me’yorlari

Guruhlar tartib raqami	Kichik guruhlar tartib raqami	Asosiy vositalarning nomi	Amortizatsiya ning yillik eng yuqori normasi, foizlarda
I		Binolar, imoratlar va inshootlar
	1	Binolar, imoratlar	3
	2	Neft va gaz quduqlari	5
	3	Neft-gaz omborlari
	4	Kema qatnaydigan kanallar, suv kanallari
	5	Ko‘priklar
	6	Dambalar, to‘g‘onlar
	7	Daryo va dengiz prichal inshootlari
	8	Korxonalarning temir yo‘llari
	9	Qirg‘oqnimustahkamlovchi, qirg‘oqni himoyalovchi inshootlar
	10	Rezervuarlar, sisternalar, baklar va boshqa sig‘imlar
	11	Ichki xo‘jalik va xo‘jaliklararo sug‘orish tarmog‘i
	12	Yopiq kollektor-drenaj tarmog‘i
	13	Havo kemalarining uchish-qo‘nish yo‘llari, yo‘lkalari, to‘xtash joylari
	14	Istirohat bog‘larining va hayvonot bog‘larining inshootlari
	15	Sport-sog‘lomlashtirish inshootlari
	16	Issiqxonalar va parniklar
	17	Boshqa inshootlar
II		Uzatish qurilmalari
	1	Elektr uzatish hamda aloqa qurilmalari va liniyalari	8
	2	Ichki gaz quvurlari va quvurlar
	3	Vodoprovod, kanalizatsiya va issiqlik tarmoqlari
	4	Magistral quvurlari
	5	Boshqalar
III		Kuch mashinalari va asbob-uskunalar
	1	Issiqlik texnik asbob-uskunalari	8
	2	Turbina asbob-uskunalari va gaz turbinalari qurilmalari
	3	Elektr dvigatellari va dizel-generatorlar
	4	Kompleks qurilmalar
	5	Boshqa kuch mashinalari va asbob-uskunalari (harakatlanuvchi transportdan tashqari)
IV		Faoliyat turlari bo‘yicha ish mashinalari va asbob-uskunalar (harakatlanuvchi transportdan tashqari)
	1	Iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga tegishli mashinalar va asbob-uskunalar	15
	2	Qishloq xo‘jaligi traktorlari, mashinalari va asbob-uskunalari
	3	Kommutatsiyalar va ma’lumotlarni uzatish raqamli elektron asbob-uskunalari, raqamli tizimlar uzatish asbob-uskunalari, raqamli aloqa o‘lchov texnikasi
	4	Yo‘ldosh, uyali aloqa, radiotelefon, peyjing va tranking aloqa asbob-uskunalari
	5	Uzatishlar tizimlari kommutatsiyalarining o‘xshash asbob-uskunalari
	6	Kinostudiyalarning maxsus asbob-uskunalari, tibbiy va mikrobiologiya sanoati asbob-uskunalari
	7	Kompressor mashinalari va asbob-uskunalari
	8	Nasoslar
	9	Yuk ko‘tarish-transport, yuk ortish-tushirish mashinalari va uskunalari, tuproq, karer hamda yo‘l-qurilish ishlari uchun mashinalar va uskunalar
	10	Ustun-qoziq qoqish mashinalari va uskunalari, maydalash-yanchish, saralash, boyitish uskunalari
	11	Texnologik jarayonlar uchun barcha turdagi sig‘imlar
	12	Neft qazib chiqarish va burg‘ulash uskunalari
	13	Boshqa mashinalar va uskunalar
V		Harakatlanuvchi transport
	1	Temir yo‘lning harakatdagi tarkibi	4
	2	Dengiz, daryo kemalari, baliqchilik sanoati kemalari
	3	Havo transporti
	4	Avtomobil transportining harakatdagi tarkibi, ishlab chiqarish transporti	20
	5	Yengil avtomobillar
	6	Sanoat traktorlari
	7	Kommunal transport
	8	Maxsus vaxta vagonlari
	9	Boshqa transport vositalari
VI		Kompyuter, periferiya qurilmalari, ma’lumotlarni qayta ishlash uskunalari
	1	Kompyuterlar	20
	2	Periferiya qurilmalari va ma’lumotlarga ishlov berish uskunalari
	3	Nusxa ko‘chirish-ko‘paytirish texnikasi
	4	Boshqa kompyuter, periferiya qurilmalari, ma’lumotlarga ishlov berish uskunalari
VII		Boshqa guruhlarga kiritilmagan asosiy vositalar	15

Amortizatsiyalanuvchi qiymat muntazam ravishda asosiy vositani foydali ishlatishning butun davriga taqsimlanadi. Amortizatsiya turli xil usullarni ko‘llash yo‘li bilan amalga oshiriladi:

To‘g‘ri chiziqli usul asosiy vositani foydali ishlatishning butun davri mobaynida eskirishning doimiy summalarini hisoblab yozishdan iborat.
Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda hisoblab yozish usuliga binoan amortizatsiya miqdori faqat asosiy vosita qancha marta ishlatilishiga yoki qancha mahsulot birligi ishlab chiqarilishi ko‘tilayotganiga bog‘liq bo‘ladi.
Kamayib boruvchi qoldiq usuli bo‘yicha muntazam hisoblab yozilayotgan summalar foydali ishlatish muddati davomida kamayadi.
Kumulyativ usulda amortizatsiya summasi hisoblash koeffitsiyentining maxraji bo‘lgan ob’ektning xizmat muddati yig‘indisi bilan aniqlanadi. Bu koffitsiyentning suratida ob’ektning xizmat muddati oxirigacha qoladigan yillar soni teskari tartibda ko‘rsatiladi.
Amortizatsiyani hisoblashda uning tugatilish qiymatiga e’tibor berish lozim. Agar boshqa summani ishonchli tarzda hisob-kitob qilish mumkin bo‘lmasa, asosiy vositaning qoldiq qiymati nolga teng bo‘ladi.
To‘g‘ri chizikdi usulda amortizatsiya hisoblash. To‘g‘ri chiziqli usul deb tugatilgan qiymati ayrilgan asosiy vositalar ob’ekti qiymatini davrlar bo‘yicha foydalanish muddati davomida teng nisbatda hisoblash usuliga aytiladi. Amortizatsiya summasi amortizatsiyalanayotgan qiymatni (tugatish qiymati ayrilgan ob’ektning dastlabki qiymatini) ko‘zda tutilgan foydalanish davrlari soniga bo‘lish yo‘li bilan topiladi:
Iillik amortizatsiya summasi (dastlabki qiymati—tugatish qiymati) /xizmat qilish muddati.
Misol. «MALIKA» hissadorlik jamiyatida asosiy vositaga eskirish hisoblash bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar mavjud;

• 
  Asosiy vositaning balans qiymati- 900000 ming so‘m;
  
• 
  Tugatilish qiymati- 20000 ming so‘m;
  
• 
  Xizmat muddati — 5 yil.
  

Yillik amortizatsiya summasi = (900000-20000)/5 = 176 000 ming so‘m.
Amortizatsiyani to‘g‘ri chiziqli usulda hisoblashda uning summasi foydalanish muddati davomida bir xil bo‘ladi, jamg‘arilgan eskirish bir tekisda oshib boradi, qoldiq qiymati esa, baholangan tugatish qiymatiga yetguncha bir tekisda kamayib boradi.
15.2-jadval
Amortizatsiyani to‘g‘ri chiziqli usulda hisoblash jadvali

Yillar	Balans qiymati	Iillik amortiza-tsiya summasi	Jamg‘arilgan amortizatsiya	Qoldiq qiymati
1-yil	900000	176 000	176 000	724000
2-yil	900000	176 000	352000	548000
3-yil	900000	176 000	528000	372000
4-yil	900000	176 000	704000	196000
5-yil	900000	176 000	880 000	20000

Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiya hisoblash. Bajarilgan ish hajmiga nisbatan amortizatsiyani hisoblash usuli asosiy vositalarning har hisobot yilida bajargan ishining hisobiga asoslangan. Mazkur usul bilan eskirishning har yilgi qiymatini hisoblash uchun jami foydalanish muddati davomida umumiy baholangan ishlab chiqarishni hamda har bir aniq yildagi ishlab chiqarishni oldindan aniqlash lozim. Ishlab chiqarish sifatida ishlab chiqarilgan mahsulot, ishlangan soatlar miqdori va hokazolar olinishi mumkin.

Xo‘jalik yurituvchi sub’ektda shu davr mobaynida 17780000 dona mahsulot ishlab chiqariladi. 1-yilda - 3780000, 2-yilda -4500000, 3-yilda - 3800000, 4-yilda - 3300000, 5-yilda - 2400000 dona mahsulot ishlab chiqarildi. Mahsulot birligiga ketgan amortizatsiya xarajatlari quyidagiga teng:
(900000-20000)/ 17780000=0,049 har bir mahsulot uchun