Atlardagi diniy atama va iboralarning morfologik xususiyatlari

besh vaqt namoz 
– [o‘zb+ar+fors] bir kunda o‘qiladigan bomdod, peshin, 
asr, shom va xufton namozlari; besh farz 
[o‘zb+arab] – tavhid (iymon), namoz, 
ro‘za, zakot, haj; yetti sharif [o‘zb+arab] – musulmon xalqlarida e’zozlangan yeti 
qadrli aziz narsa yoki joy nomi: Kalomi sharif, Hadisi sharif, Buxoroyi sharif, Mozori 
sharif, Quddusi sharif, Shomi sharif, Ramazoni sharif; 
o‘n sakkiz ming olam 
[o‘zb+arab] – diniy ta’limotga ko‘ra dunyo (koinot, galaktika) o‘n sakkiz ming 
olamdan iborat (shulardan biri Yer olami). O‘ziga xos hayot, yashash tarziga ega 
bo‘lgan bu olamlar, ya’ni kasrat olami yoki olami sug‘ro o‘z Xalloqining qudratini 
namoyish etib, unga hamd-u sano aytib turadi. Intihoda foniylikka yuz tutib, ilohiy 
(boqiy) olamga singib ketadi
5
. 
Ayni paytda shunday bir diniy so‘z mavjudki, uning 
ma’nosini bilganizdagina son so‘z turkumi borligini anglaysiz.
 Haftiyak (forscha)
– 
aynan yettining biri, yettidan bir; aslida Qur’onning yettidan bir qismi, ya’ni surai 
“An-nos” dan surai “Fath” gacha bo‘lgan yetti porasi. “Abjad” dan keyin o‘qiladigan, 
nisbatan Qur’onni o‘qish va o‘rganishni bir muncha osonlashtirish uchun alohida 
tayyorlangan, qisqa suralardan iborat bo‘lgan, ixcham hajmdagi, boshlang‘ich 
o‘quv qo‘llanmasiga o‘xshash darslik kitobcha
6
. 
O‘tmishda madrasalarda avval 
4
Nuriddin domla ma’ruzalaridan
5
J. Omonturdiyev va A. Omonturdiyevlarning O’zbek tili diniy-ma’rifiy atamalarining izohli lug‘ati. –T., 2012. 
116-b.
6
O’sha manba. 128-b.

---

“Haftiyak” o‘qitilgan. “Haftiyakni o‘qimoq”, “Haftiyakni tamomlamoq” iboralari 
shundan qolgan. 
Fe’l so‘z turkumiga oid bo‘lgan so‘zlarni ham bir necha o‘rinlarda 
uchratishimiz mumkin. Masalan, “O’zbek tilining izohli lug‘ati” da 
uchmoq
fe’lining 
13 xil ma’noda qo‘llanishi keltirilgan, lekin ulardagi ma’nolarning birortasi ham 
diniy izohi berilgan 
uchmoq
so‘ziga o‘xshamaydi. 
Uchmoq (o‘zb.) – jannat, kishi 
ruhi uchib boradigan va oxir-
oqibatda qo‘nim topadigan ilohiy makon
7
.
Yana bir