Atmosfera va uning geografik qobiq uchun ahamiyati

Muammoli vaziyat Kosmos taosiridan Erni ximoya qilnuvchi vositalardan muximi atmosfera xisoblanadi. Uning protonosfera, ionsfera, ozon, troposfera qatlamlari zararli nurlardan kometa, meteoro jismlardan Erdagi xayotni ximoya qiladi. Shu bilan birga atmosfera Erning litosfera, gidrosfera, biosfera kabi qobiqlari taosiri bo`ladi. Bu muammoni o`rganish muxim axamiyatga ega.

Protonosfera (1200-20000 km) asosan ionlashgan vodorod protonlaridan hamda oz miqdorda geliy ionlaridan tashkil topgan. Bu qatlamda gazlarning zichligi juda ozdir. Protonosferaning yuqori qismida vodorod, geliy va boshqa gazlarning ayrimlari kosmosga o`tib turadi. Bu qatlamda yumshoq rentgen va qattiq ultrabinafsha nurlari yutiladi. Shunday qilib bu qatlam vodorodning protonlari va atomlaridan tashkil topgan bo`lib, ularning oz qismi kosmosdan kelgandir.

Yuqorida bayon qilingan atmosfera qatlamlarini hosil bo`lishida uch omilni roli katta:
1) gazlarni solishtirma og`irligi bo`yicha vertikal bo`yicha joylanishi, ya’ni og`ir gazlar atmosferaning quyi qismida, engil gazlar esa yuqori qatlamlarda joylashgan.
2) gazlarning turbulent harakati
3) gazlarni quyosh nurlari bilan o`zaro aloqasida ularning o`zgarishi.

Atmosferani geografik qobiq uchun ahamiyati

atmosfera Er uchun muhim ahamiyatga ega. Bu quyidagilarda ko`rinadi.
1) kosmik fazodan ergacha etib keladigan nurlarning ko`p qismi atmosfera tomonidan qaytariladi yoki yutiladi. Atmosfera kosmosga quyoshdan kelayotgan nurlarni 30 foizini qaytaradi, 15 % esa yutiladi. Rentgen, ulptrabinafsha nurlar atmosferada yutilganligidan er yuzasidagi hayot uchun bu nurlarning zarari etkazilmaydi.
2) er atmosferasi bizni mikrometeorlarning uzluksiz bombardimon qilishidan ham, juda katta tezlikda harakatlanadigan zarralar, ya’ni kosmik nurlarning emiruvchi taosiridan ham saqlab turadi.
3) erning issiqlik balansini taominlashda atmosfera juda katta ahamiyatga ega. Erning isib va sovub ketishdan ham saqlar ekan.
4) atmosfera quyosh nurlarini tarqatishidan tarqoq radiaciya hosil bo`ladi. Shuning uchun kunduzi kechasidan uzoqroq davom etadi, quyosh nuri tushmagan joylar ham tarqoq radiaciya tfayli yoritiladi.
5) atmosfera havosining tarkibidagi ko`pgina gazlar hayot uchun muhim vazifani bajaradi.
6) atmosferaning quyi qatlamida ob-havo va iqlim shakllanadi. Ularning xususiyatlari er tabiatida ko`pgina jarayonlarni keltirib chiqaradi.