Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ekspozitsion doza. Ionlashtiruvchi nurlanishlarning havoda ionlashtirish
effektiga qarab dozani harakterlashda rentgen yoki gamma-nurlanishning ekspozitsion dozasi tushunchasidan foydalaniladi. Ekspozitsion doza rentgen yoki gamma-nurlarning miqdoriy xarakteristikasidir. Ekspozitsion doza bu nurlanishlarning ionlashtirish ta‟siriga asoslangan kattalikdir. Ekspozitsion doza havoning birlik hajmida xosil bo‟lgan bir ismli ionlarning yig‟indi elektr zaryadiga teng. Ekspozitsion doza birligi sifatida Kulon/kg (Kl/kg) qabul qilingan. Kulon/kg birlik – rentgen yoki gamma-nurlarning 1 kg quruq havoda hosil qilgan ionlar juftining har biri 1 kl elektr zaryadini tashiydi. Ekspozitsion dozaning sistemaga kirmaydigan birligi sifatida rentgen ( ) qabul qilingan. Rentgen – rentgen yoki gamma-nurlarning shunday dozasiki, bu nurlar normal sharoitda 0,00129g (1 sm 3 ) havodan o‟tganda xosil qilgan ionlar juftining har biri 1SGSE ga teng bo‟lgan har xil ishorali elektr zaryadini tashiydi. Nurlanishning 1P dozasiga to‟g‟ri keladigan zaryad miqdori ga teng. Bunda -ionlar soni, -ion zaryadi, . Zaryadning bir elektrostatik birligini xosil qilish uchun quyidagi ionlar soni xosil bo‟lishi kerak bo‟ladi. energiyaning bir marta ionlashtirishida 1 P ekspozitsion dozasi quyidagicha hisoblanadi: ; Yoki 1g havo uchun xisoblangan 1P ekspozitsion dozaga quyidagi kattaliklar to‟g‟ri keladi: ; Shunday qilib, 1P ga teng ekspozitsion doza xosil qilish uchun 1 sm 3 havoni ionlashtirishda sarflangan energiya quyidagicha bo‟lishi lozim: va kattaliklar rentgenning energetik ekvivalentlari deyiladi. Radlarda ifodalangan nurlanishning yutilgan dozasi va rentgen hamda gamma-nurlanishlarning rentgenlarda ifodalangan ekspozitsion dozasi orasida havo uchun quyidagi munosabat mavjud: Nurlanishning yutilgan va ekspozitsion dozalarning vaqt birligiga nisbati yutilgan va ekspozitsion dozaning quvvati deyiladi. Agar radionukoidni xarakterlovchi ionizatsion gamma doimiylik ma‟lum bo‟lsa, gamma-nurlanishning ekspozitsion doza quvvatini aniqlash mumkin bo‟ladi. Gamma-nurlanuvchi radionuklidning ionizatsion gamma-doimiyligi. Berilgan izotopning ionizatsion gamma doimiyligi – bu ekspozitsion doza quvvati bo‟lib, Rentgen/soat (P/s) birlikda o‟lchanadi. Bunday doza quvvati aktivligi 1 mKu bo‟lgan nuqtaviy radionuklidning 1 sm masofada hosil qilgan ekspozitsion dozasi quvvatidir. Ya‟ni: [ ] (4) (4) – formulada [ ] - ionizatsion gamma doimiylik - ning birligidir. Radionuklidning ionizatsion gamma doimiyligi harfi bilan belgilanadi. - ekspozitsion doza quvvati, Rentgen/soat birlikda. -aktivlik, mKu birlikda, -masofa, sm larda. Istalgan radionuklid gamma-nurlanishning ionizatsion ta‟siri radiy etalon manbaining ionizatsion ta‟siri bilan bir xil o‟lchash sharoitida taqqoslanib baholanadi va radiyning milligram – ekvivalentlarida (mg- ekv Ra) ifodalanadi. 1 mg (1mKu Ra) hosil qiladigan ekspozitsion doza quvvatiga teng bo‟lgan gamma-nurlanish ekspozitsion dozasi quvvatini hosil qiladigan istalgan radionuklidning aktivligi radiyning milligram ekvivalenti deyiladi, o‟lchashning bir xil sharoitida. Gamma-nurlanuvchi istalgan radionuklidning gamma-ekvivalenti quyidagi munosabatdan aniqlanishi mumkin: (5) -istalgan radionuklidning ionizatsion gamma doimiyligi; -berilgan x-radionuklidning aktivligi, mKu birlikda; -aktivlik, mg-ekv Ra larda. Nurlanishlarning biologik namunalarga ta‟sirini aniqlashda nurlanayotgan namuna (organizm) tomonidan yutilgan energiya miqdori muhim ahamiyatga ega. Mavjud bo‟lgan dozimetrik asboblar yutilgan dozani emas, balki berilgan nurlanishlarning havoni ionlashtirish ta‟siriga qarab nurlanish dozasini o‟lchaydi. Shuning uchun kishilarni nurlanishlardan himoya qilish, hisoblashlar yutilgan dozani emas, balki nurlanishning ionlashtiruvchi ta‟sirini ko‟rsatuvchi dozasini aniqlash asosida bajariladi. Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|