Atom yadrosi



Yüklə 348,47 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/2
tarix16.12.2023
ölçüsü348,47 Kb.
#182884
  1   2
2 5413518664123039377



Atom yadrosi.
Izotoplar


Reja
Atom yadrosi

Yadro modellari

Yadro tarkibi va shakli

Yadro kuchlari

Izztoplar



Atom yadrosi
Atom yadrosi
– 
nuklonlardan
 – 
protonlar
(r) va 
neytronlar
(i)dan tash-kil topgan atom oʻzagi. Atom

yadrosining xususi-yatlarini oʻrganishda yadro kuchlari katta ahamiyatga ega boʻladi. Atom yadrosida
gravita-sion va elektromagnit kuchlar ta’siri kam boʻlsa ham Atom yadrosi xossalariga ta’siri boʻladi.
Yadro kuchlarining ta’sir radiusi juda kichik, 10~13 sm. Yadro kuchlari yadroning spiniga va izotop
spiniga bogʻliq. Atom yadrosining butun xususi-yatlarini oʻz ichiga oladigan yagona nazariya
yaratilgan emas, chunki yadro strukturasi va kuchlari toʻliqoʻrganilmagan. Undan tashqari yadrodagi
nuklonlar harakatini aniqlovchi tenglamalarni matematika nuqtai nazaridan yechish mumkin emas.
Atom yadrosining xossalarini oʻrganishda turli modellar tatbiq qilinadi. Har qaysi model Atom

yadrosining ma’lum xossalarini aks ettirgan holda ba’zi xossalarini tushuntirishda qarama-
qarshiliklarga olib keladi. Masalan Atom yadrosining yemirilish xususiyatini gidro-dinamik model
bilan yaxshi tushuntiril-sa, magik yadrolar holatlarining xususiyatlarini tushuntirish mumkin emas,
aksincha, krbiklar modeli bilan magik yadrolar holatlarini yaxshi tushuntirilsa, yemirilish hodisasini
tushuntirish mumkin emas va hokazo (qarang 
Yadro modellari
). Atom yadrosi tuzilishi va xossalarini
tajriba yerdamida oʻrganish uchun xilma-xil yadro hodisalari: zarralarning Atom yadrosidan ela-stik va
elastikmas sochilishlari, yadro reaksiyalari, tabiiy va sun’iy radio-aktiv nurlanish, yadro yemirilishi va
hokazolardan foydalaniladi.


Oʻzbekistonda
 ham atom yadrosini oʻrganishga doir ilmiy tadqiqot ishlari olib bo-riladi. Toshkentda

R. B. Bekjonov, A. I. Moʻminov, T. I. Moʻminov, Q. Sh. Azimov va boshqalarning mos tushishlar,
gam-ma-nurlarning dopplercha kengayishi, gammachiziqlarining shakl oʻzgarishi, yadro holatlarini
rezonans uygʻotish, gamma-nurlarining gʻalayenlangan va gʻalayonlanmagan gammagamma
burchak kor-relyatsiyalari va qutblanishi usullaridan foydalanib oʻtkazgan yadro sathlari orasidagi
elektromagnit oʻtishlar ehtimolliklariga oid tajribaviy tadqiqotlari atom yadrosining tuzili-shi haqida
keng ma’lumotlar olishda juda samarali boʻldi. Natijada yadro holatlarining 10~6– 10~17 s
oralikdagi yashash vaqtlari va parsial kengli-klari oʻlchandi, spin, juftlik, magnit va elektr
momentlari, deformatsiya pa-rametrlari aniqlandi. Oqibatda atom yadrolarining tuzilishiga tegishli
ma’lumotlar olindi


Yadro modellari
Fizikaning standart modeli yadroning tarkibi va xatti-harakatlarini to'liq tavsiflaydi, deb ishonilgan bo'lsa-da,

nazariyadan bashorat qilish zarralar fizikasining boshqa sohalariga qaraganda ancha qiyin . Bu ikki sababga
ko'ra:
Aslida, yadro ichidagi fizika butunlay kvant xromodinamikasidan (QCD) olinishi mumkin. Amalda, yadrolar

kabi kam energiyali tizimlarda QCDni hal qilish uchun joriy hisoblash va matematik yondashuvlar juda
cheklangan. Bu yuqori energiyali kvark materiya va kam energiyali adronik materiya o'rtasida sodir bo'ladigan
fazaviy o'tish bilan bog'liq bo'lib, bu tebranish usullarini yaroqsiz holga keltiradi va nuklonlar orasidagi
kuchlarning aniq QCD dan olingan modelini yaratishni qiyinlashtiradi . Hozirgi yondashuvlar Argonne v18
salohiyati yoki chiral samarali maydon nazariyasi kabi fenomenologik modellar bilan cheklangan .

Yüklə 348,47 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin