Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

Böyük Britaniya leyboristlər hökuməti dövründə (1964-1970-ci illər). 1964-cü ilin oktyabrında keçirilən parlament seçkilərində mühafizəkarların hakimiyyətdə olduğu dövrü «havayı getmiş 13 il» hesab edən leyboristlər qələbə qazandılar. Leyboristlər partiyasının lideri Harold Vilsonun başçılığı altında yeni hökumət təşkil edildi. Bu hökumət İngiltərə tarixinə «texnokrat hökuməti» adı ilə daxil oldu. Leyboristlər hakimiyyətə gələn kimi yenə də poladtökmə sənayesini milliləşdirdilər. Sənayenin bu sahəsində istehsalın 90%-i dövlət müəssisələrinə məxsus idi. 1969-cu ildə Qərbi Avropada 20 iri kampaniya fəaliyyət göstərirdi ki, onun 8-i Böyük Britaniyaya məxsus idi. Sosial sahədə də bir sıra tədbirlər görüldü. Təqaüdlər 20% artırıldı, ev sahiblərinin mənzil kirayəsini əsassız surətdə artırmaları məhdudlaşdırıldı, həmkarlar ittifaqı ilə belə bir razılıq əldə edildi ki, əmək haqqı ildə 3,5% artırılsın. Lakin tezliklə Vilson hökuməti belə bir xətt götürdü ki, əmək haqlarının artırılmasını və tətilləri məhdudlaşdırsın. Gəlir və qiymətlər üzrə milli idarə təşkil edildi. Bu idarə əmək haqları məsələsinə həmkarlar ittifaqları ilə razılaşmaq şərti ilə baxa bilərdi. 1966-cı ildə hökumət funt-sterlinqin dəyərinin 14,3% bərpa edilməsinə nail oldu. 60-cı illərdə seçki yaşı 21-dən 18-ə endirildi. 1968-ci ildən sosial tədbirlərə - təhsil, mənzil tikintisinə çəkilən xərclər ixtisar edilməyə başladı. Hökumət fəhlələr əleyhinə bir sıra qanun layihələri də hazırladı, lakin bunların heç biri parlament tərəfindən qəbul edilmədi. 1965-ci ildə irqi mənsubiyyət haqqında qəbul edilən qanun kommunal xidmət və nəqliyyatda irqlərin bərabərliyini nəzərdə tutulurdu. 1968-ci ildə qəbul edilən mühacirət haqqında qanunvericiliyə əsasən işə götürülmədə və mənzil almaqda ayrı-seçkilik ləğv edilirdi. 1969-cu ildə Böyük Britaniya tarixində birinci dəfə olaraq narkomaniyaya qarşı mübarizə haqqında qanun qəbul edildi.

Bu dövrdə İngiltərənin daimi problemi olan Şimali İrlandiya problemi yenidən meydana çıxdı. Belə ki, İrlandiyanın şimalındankı Olsterdə yaşayan əhalinin 2/3 hissəsi protestant-ingilislərdən ibarət olduğuna görə, onlar Olsterin müstəqil İrland dövlətinin tərkibnə daxil olmasına maneçilik törədirdilər. Bu problem 60-cı illərin II yarısında daha da kəskinləşdi. Hətta katoliklər «İrlandiya Respublikası ordusu» adlı xüsusi dəstələr təşkil etdilər İngiltərə hökumətinə onlar təzyiq göstərərək şimalı cənubla birləşdirmək istədilər. Onlar həm İrlandiyadakı ingilislərə qarşı, həm də İngiltərənin bir sıra şəhərlərində terror aktı törətdilər. İrlandlar tələb edirdilər ki, Şimali İrlandiyada onlara bütün sahələrdə – işə götürülmədə, mağazalarda, məktəblərdə və s.-də ingilislərlə bərabər hüquq verilsin. Hadisələrin gedişi onunla nəticələndi ki, 1969-cu ildə leyborist hökuməti İrlandiyaya qoşun yeritməli oldu.

Leyboristlər hökumətinin dövründə İngiltərə öz xarici siyasətində əslində mühafizəkarların xəttini davam etdirirdi. ABŞ-ın Hind-Çindəki siyasətinə haqq qazandırırdı. 1967-ci ildə ərəblərə qarşı başlanan müharibədə İsraili müdafiə edirdi. Sürətlə silahlanmanı gücləndirdi. İngilətərə bu dövrdə NATO-da fəaliyyətini artırdı. Cənubi Afrika və Rodeziyada irqçilik rejimini bəyəndi. 1968-ci il Çexoslovakiya hadisələri zamanı ölkədə antisovet kampaniya genişləndirildi. Bütün bunlar leyboristləri ölkə daxilində nüfuzdan saldı. Leyboristlər hökuməti dövründə tətil mübarizəsi kəskinləşdi. 1968-ci ildə maşınqayıranlar və gəmi inşaatçıları 24 saatlıq tətil keçirdilər və əmək haqlarının artırılmasına nail oldular. 1969-cu ilin fevral ayının 27-də hökumətin siyasətinə qarşı ölkənin hər yerində tətil hərəkatı başlandı. Antihəmkarlar ittifaqı haqqında qanun layihəsinə qarşı fəhlələr qəti etirazlarını bildirdilər. Həmkarlar ittifaqının 2,5 milyondan artıq üzvü leyboristlər hökumətindən narazı olduğunu bildirdi. Leyboristlərin sosial xərcləri azaltması və əmək haqqlarını dondurması da ingilis xalqının xoşuna gəlmədi.