Avtomatika rivojining asosiy bosqichlari

Avtomatika rivojining asosiy bosqichlari

O'rta asrda yunonlar va arablarning asosiy muammosi (III-XIII asrlar oralig'ida) vaqtni aniq hisoblash edi. Ptolemey davridagi Misrda , taxminan eramizning 270-yillari Olim-ixtirochi Ktesibius suv soati uchun maxsus regulyatorni ixtiro qildi va tasvirlab berdi - bu hojatxona idishidagi suv sathining boshqaruvchiqurilmani eslatadi. Bu teskari boshqaruv funksiyasiga ega birinchi qurilma edi. 14-asrda mexanik soatlarning paydo bo'lishi suv soatlari rivojlangan avtomatik boshqaruvlari bilan eskirgan.

• O'rta asrda yunonlar va arablarning asosiy muammosi (III-XIII asrlar oralig'ida) vaqtni aniq hisoblash edi. Ptolemey davridagi Misrda , taxminan eramizning 270-yillari Olim-ixtirochi Ktesibius suv soati uchun maxsus regulyatorni ixtiro qildi va tasvirlab berdi - bu hojatxona idishidagi suv sathining boshqaruvchiqurilmani eslatadi. Bu teskari boshqaruv funksiyasiga ega birinchi qurilma edi. 14-asrda mexanik soatlarning paydo bo'lishi suv soatlari rivojlangan avtomatik boshqaruvlari bilan eskirgan.

Sanoatda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan eng birinchi avtomatik rostlagich rus mexanigi I.I.Polzunov tomonidan (1765 y.) yaratilgan. Bu qurilma bug‘ mashinasi qozonidagi suv sathi balandligini inson ishtirokisiz bir me’yorda ushlab turishga mo‘ljallangan qurilma edi (l-rasm). Ma’lumki, qozondagi suv miqdori uning bug‘ga aylanishi va sarfi sababli kamayadi, natijada undagi bug‘ bosimi ham kamayadi. Bu o‘z navbatida bug‘ mashinasining yomon ishlashiga, uning tezligi o‘zgarib turishiga sabab bo‘ladi. Polzunov yaratgan texnik vosita (rostlagich) tufayli, odam qozondagi suv sathi balandligini nazorat qilish, agar undagi suv sathi oldindan belgilab qo‘yilgan suv sathi balandligidan kamaysa – suv quyib, ortib ketganda esa qozonga suv kelishini to‘xtatish jarayonini boshqarib turish funksiyasini bajarishdan ozod bo‘ldi.

• Sanoatda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan eng birinchi avtomatik rostlagich rus mexanigi I.I.Polzunov tomonidan (1765 y.) yaratilgan. Bu qurilma bug‘ mashinasi qozonidagi suv sathi balandligini inson ishtirokisiz bir me’yorda ushlab turishga mo‘ljallangan qurilma edi (l-rasm). Ma’lumki, qozondagi suv miqdori uning bug‘ga aylanishi va sarfi sababli kamayadi, natijada undagi bug‘ bosimi ham kamayadi. Bu o‘z navbatida bug‘ mashinasining yomon ishlashiga, uning tezligi o‘zgarib turishiga sabab bo‘ladi. Polzunov yaratgan texnik vosita (rostlagich) tufayli, odam qozondagi suv sathi balandligini nazorat qilish, agar undagi suv sathi oldindan belgilab qo‘yilgan suv sathi balandligidan kamaysa – suv quyib, ortib ketganda esa qozonga suv kelishini to‘xtatish jarayonini boshqarib turish funksiyasini bajarishdan ozod bo‘ldi.

1784-yida ingliz mexanigi Jems Uatt ikkinchi muammoni hal qiidi - bug1 mashinasi valining aylanish tezligini rostlay oladigan avtomatik qurilma -rostlagichni yaratdi (2-rasm).Valning aylanish soni o‘zgarsa, markazdan qochma kuchlaming ta’siri ostida yuklar 1 o‘z holatini o‘zgartiradi hamda rostlash organi 2 joyini o‘zgartirish hisobiga bug‘ uzatilishi o‘zgaradi. Bu o‘z navbatida valning aylanishlar soniga bogMangan, faqat dastlabkiga teskari yo‘nalishda. Bu ikki texnik qurilma yordamida o‘sha vaqtdagi texnologik mashi- nalarning ishonchli va o‘zgarmas tezlikda ishlashi birmuncha ta’min- langan. Polzunov va Uattlaming rostlagichlarida avtomatik rostlash tiz- imlarining asosiy elementlari sifatida obyekt - bug‘ qozoni va bug1 mashinasini, rostlash qurilmasi - rostSovehi qopqoqli po‘kak va markazdan qochma uzatgichlami ko'rishimiz mumkin.

• 1784-yida ingliz mexanigi Jems Uatt ikkinchi muammoni hal qiidi - bug1 mashinasi valining aylanish tezligini rostlay oladigan avtomatik qurilma -rostlagichni yaratdi (2-rasm).Valning aylanish soni o‘zgarsa, markazdan qochma kuchlaming ta’siri ostida yuklar 1 o‘z holatini o‘zgartiradi hamda rostlash organi 2 joyini o‘zgartirish hisobiga bug‘ uzatilishi o‘zgaradi. Bu o‘z navbatida valning aylanishlar soniga bogMangan, faqat dastlabkiga teskari yo‘nalishda. Bu ikki texnik qurilma yordamida o‘sha vaqtdagi texnologik mashi- nalarning ishonchli va o‘zgarmas tezlikda ishlashi birmuncha ta’min- langan. Polzunov va Uattlaming rostlagichlarida avtomatik rostlash tiz- imlarining asosiy elementlari sifatida obyekt - bug‘ qozoni va bug1 mashinasini, rostlash qurilmasi - rostSovehi qopqoqli po‘kak va markazdan qochma uzatgichlami ko'rishimiz mumkin.

Hozirgi davrda xalq xo‘jaligi sohalarini avtomatlashtirish jarayonlarida 3000 dan ortiq fizik kattaliklar va texnologik ko‘rsatkichlarni nazorat qilish kerak bo’ladi. Qishloq xo‘jaligini avtomatlashtirishda barcha nazorat qilinadigan kattaliklar va ko‘rsatkichlar asosan besh guruhga bo‘linadi: teploenergetik ko‘rsatkichlar; elektroenergetik ko'rsatkichlar; mexanik ko‘rsatkichlar; kimyoviy tarkibi va fizikaviy tuzilishiga ko’ra.

• Hozirgi davrda xalq xo‘jaligi sohalarini avtomatlashtirish jarayonlarida 3000 dan ortiq fizik kattaliklar va texnologik ko‘rsatkichlarni nazorat qilish kerak bo’ladi. Qishloq xo‘jaligini avtomatlashtirishda barcha nazorat qilinadigan kattaliklar va ko‘rsatkichlar asosan besh guruhga bo‘linadi: teploenergetik ko‘rsatkichlar; elektroenergetik ko'rsatkichlar; mexanik ko‘rsatkichlar; kimyoviy tarkibi va fizikaviy tuzilishiga ko’ra.