Avtomatlashtirish

4. MAVZU. MEHNATGA HAQ TO’LASH VA ISH HAQI BO’YICHA HISOB- KITOBLAR HISOBINI AVTOMATLASHTIRISH

REJA:

1. 
   Xodimlarning hisobiga doir hujjatlar. Kadrlar bo’limi, ishlab chiqarishda band bo’lgan ishchilar, tugallanmagan ishlab chiqarishdagi ishchilarning hisobi ma’lumotlari bilan ishlash, to’lov qaydnomasini shakllantirish, oylik maoshlarini belgilash. Ish haqi hisobi uchun hujjatlar.
   
2. 
   Xodimning ish haqidan: daromad solig’i, pensiya fondiga ushlanma, ijro varag’i, xodimning arizasi bo’yicha ushlanmalar.
   
3. 
   Vaqtinchalik mehnatga layoqatsizligi bo’yicha nafaqa hisoblash tartibi. Mehnat ta’tili. O’rindoshlik asosida ishlaydigan xodimlar bilan hisob-kitoblar hisobini avtomatlashtirish.
   

1. Xodimlarning hisobiga doir hujjatlar.

Mehnatga haq to’lashning nazariy asoslari.
Mehnatga haq to’lash jarayonida xarajatlar xom-ashyo yoki tugallanmagan ishlab chiqarish yo’nalishida emas, balki ishchi kuchiga sarflanadi. Mehnatga haq to’lash tizimi shaxsiy tarkibga binoan amalga oshiriladi.
Kadrlar bo’limi.
Mehnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar uchun zaruriy “shaxsiy harakat forma” si hujjatlarini kadrlar bo’limi buxgalteriya bulimiga taqdim qiladi. Bu kabi hujjatlar ish tasnifi, ish haqidan ushlanmalar, soatbay ish haqidagi o’zgarishlar va mehnat haqi miqdorini aniqlashda yordam beradi.
Xodimlar
Kadrlar bo’limi terminallar orqali real vaqt rejimida xodimlar shaxsiy varaqasiga o’zgartirishlar kiritadi. Bu o’zgarishlar yangi xodimlarining ishga qabul qilinishi, mehnat shartnomasining bekor qilinishi, lavozim o’zgarishlari ushlab qolishlar va ish holati o’zgarishlari (to’lov stavkasi) kabi holatlarni ham o’z ichiga oladi.
Axborotlashtirilgan ma’lumotlar bazasi orqali korxonada muayyan vaqtda o’z ish faoliyatini yuritayotgan ishchi xodimlarning ro’yxati yaratilib, ushbu ro’yxatga asosan har bir ichchi-xodim to’g’risida batafsil ma’lumotga ega bo’lish imkonini beradi.
Ishchini ishga qabul qilish mehnat shartnomasi va u imzolanganidan keyin korxona rahbarining ishchini ishga qabul qilish to’g’risida imzolagan buyrug’i chiqarilishi bilan rasmiylashtiriladi. Korxona bo’yicha xodimlar jadvali ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi, u barcha xodimlarning ro’yxati bo’lib, ular maoshining miqdori ko’rsatiladi.

Xodimlar bo’limida har bir xodimga shaxsiy varaqa to’ldiriladi, rahbar xodimlar va mutaxassislarga, bundan tashqari, shaxsiy varaqa bir xodim ishga qabul qilish paytida tabel raqami beriladi, keyinchalik ish hajmi va ish haqini hisobga olishga doir barcha hujjatlarga ushbu raqam qo’yiladi¹⁰. (1-rasm)


¹⁰ Accounting information systems. James A. HALL. 266-bet
Ishlab chiqarishda band bo’lgan ishchi xodimlar va ma’muriyat xodimlarining mehnat haqi xarajatlari hisobi alohida yuritiladi.
Tegishlicha rasmiylashtirilgan birlamchi hujjatlar oy oxirida buxgalteriyaga topshiriladi, buxgalteriya xodimlari ularni diqqat bilan tekshiradilar, so’ngra har bir xodimga tegishli bo’lgan ish haqini hisoblaydilar va ma’lumotlarni ishlov berish uchun

hisoblash markaziga topshiradilar. Hisoblab chiqarilgan ish haqi xodimning shaxsiy varaqasida ko’rsatiladi.

Korxona buxgalteriyasi tomonidan ishchi va xizmatchilar bilan hisob-kitoblarni rasmiylashtirish uchun foydalaniladigan asosiy registr bo’lib hisob-kitob qaydnomasi hisoblanadi.
Xodimning ish kuni davomida ish haqini ishlangan vaqt miqdoridan va bir soat ish uchun belgilangan haq orqali aniqlanadi.
Ishlab chiqarishda band bo’lgan ishchilar quyidagi hujjatlar asosida sarflangan vaqt hisobini olib boradi:

• 
  Bajarilgan ish kartasi (job ticket);
  
• 
  Ishlangan vaqt kartasi. (time cards).
  

Tuzilishi bo’yicha ma’lumotnomalar oddiy va murakkablarga bo’linadi.
Oddiy ma’lumotnomalar andozaviy tuzilishga ega: kod, nom, qo’shimcha ma’lumotlar schyot bo’yicha xizmatlar.
Murakkab ma’lumotnomalar o’z ichiga ma’lumotlarning kiritilganligining ikkita va undan ortiq bosqichlarini oladi. U yozuvlarning katta miqdorini ekranda joylashtirib bo’lmaydigan katta hajmdagi ma’lumotlar bilan ishlash uchun mo’ljallangan.
Dastlabki axborot bazaga birlamchi hujjatlardan kiritiladi. Avtomatlashtirish uchun hisob bo’yicha quyidagi andozaviy birlamchi hujjatlardan foydalaniladi.

• 
  moddiy boyliklarning harakati, qabul qilish dalolatnomasi, yuk xati, ro’yxatdan chiqarish dalolatnomasi,
  

65

• 
  moliyaviy – hisoblash operatsiyalari to’lov topshiriqnomasi, kirim, chiqim kassa orderi va boshqalar;
  
• 
  asosiy vositalar;
  
• 
  mehnat va ish haqi (tabel, naryad);
  
• 
  tayyor mahsulotlar – dalolatnomasi.
  

Birlamchi hujjatlarning axborotlari asosida tezkor axborotlarning fayllari shakllantiriladi, ularga tegishli ma’lumotnomalarni axborotlari avtomatlashtirilgan usulda kiritiladi.
Bajarilgan ish kartasida, ishchining har birlik mahsulotga sarflagan vaqti hisobga olinadi. Ishlangan vaqt kartasida – ish joyida bo’lgan vaqti hisobi yuritiladi. So’ngra ushbu kartalardan ishchilarning mehnat haqini hisoblash maqsadida kadrlar bo’limiga yuboriladi.
Ishchilarning kunlik ish vaqti grafigi muntazam olib boriladi. Kartadagi vaqt kunlik ish vaqtini hisobga oladi. Umumlashtirilgan kunlik ma’lumotlar haftalik tarzda kadrlar bo’limiga yuboriladi. Ta’rif stavkasidan kelib chiqib, hisob-kitoblarni amalga oshirishni nazarda tutadi.
Korxona mehnatga haq to’lashning shakli, tizimi, hamda qo’shimcha to’lovlar miqdorini mustaqil ravishda aniqlaydi, amaldagi qonunchilikka binoan. Xodimlarning asosiy daromad manbai bo’lib, ish haqi hisoblanadi.
Ish haqi xarajatlari mahsulot ishlab chiqarishda qilinadigan xarajatlarning asosiy qismini tashkil qiladi. Ish haqi, ishlab chiqarish xarajatlarining bir qismi bo’lib mahsulot tannarxini va pirovard natijada korxonaning foydasiga ta’sir ko’rsatadi.
Korxona buxgalteriyasining asosiy vazifasi bo’lib ish haqi to’g’ri hisoblanishi va o’z vaqtida berilishi hisoblanadi.
Aniq biror bir mansab bilan bog’liq bo’lmagan, xodimlar haqida umumiy axborotlarni saqlash uchun (pasport ma’lumotlari va boshqalar) menyu Kadrlar (Kadri) Jismoniy shaxslar ma’lumotlar bazasi mo’ljallangan.
Aniq mansab bilan bog’liq bo’lgan axborotlarni saqlash uchun (tashkilot, bo’lim, mansab, tabel raqami) menyu Kadrlar (Kadri) - Tashkilot xodimlari ma’lumotlar bazasi mo’ljallangan. Bevosita ma’lumotlar bazasidan Xodimni ishga qabul qilish bo’yicha T-1 shakldagi buyruqni pechat qilish mumkin.

Xodimni ishga qabul qilish uchun menyu Kadrlar (Kadri) – Ishga qabul qilish

3.