Avtomatlashtirish va boshqarish

Ishlash prinsipi
Sarfi bosim tebranishiga bog`liq ya`ni chastotasiga tegishli bo`lgan sarf o`lchagichlar uyurmali sarf o`lchagichlar deyiladi.Bosim tebranishi oqimda atayin oqimni burash yoki trubaprovodga o`rnatilgan ma`lum shakldagi to`siqdan kegin yoki uyurma yuzaga kelish jarayonida hosil bo`ladi.
O`zgartirgichlar turiga qara uyurmali sarf o`lchagichlarni 3 guruhga ajratish mumkin.
1.Birlamchi uch guruhga qarab uyurmali sarf o`lchagichlar ularga harakatsiz jism ikki tomonida o`qib o`tgandan keyin ketma – ket uzilishli uyurmalar paydo bo`ladi va pulsatsiyani hosil qiladi.
2.Birlamchi o`zgartirgichda oqim buraladi.Trubaning kengaygan qismiga o`tadi va varonka sifat shakliga kirib sarf o`lchagich bosim pulsatsiyasini hosil qiladi.
3.Birlamchi o`lchagich sifatida kichik oqim ishtirok etadigan sarf o`lchagichlar.Bu holda bosim pulsatsiyasi kichik oqim tebranishi orqali yuzaga keladi.
Qat`iy aytganda uyurmali sarf o`lchagich tizimini faqat 1 va 2 guruh asboblariga nisbatan qo`llanilishi mumkin.Ammo 3 – guruh sarf o`lchagichlar oqim harakati parametrlari o`zgarishini tebranishli aniqlanganligi uchun ularni ham uyurmali sarf o`lchagichlarga kiritishimiz mumkin.
1 va 2 guruh sarf o`lchagichlarida jarayon borish xarakteri o`xshash bo`ladi.
Suyri jismli uyurmali sarf o`lchagichlar

Cho`ntak yelkasi uyurmali hosil bo`lish sxemasi.

Bu yerda 1- truboprovod.2-suyurli jism.3-uyurmalar.
Oqim qismini aylanib o`tib harakat yo`nalishini o`zgartiradi va ularning tezligini oshiradi, bunga muvofiq bosim kamayadi. Shundan so`ng nishon jism kesishidan keskin tezlik kamayadi va bosim ortadi. Bir vaqtning o`zida jismning oldingi tomonidan yuqori bosim, jism orqa tomonida esa past bosim yuzaga keladi. Chegara qatlami jism midelo va kesimidan o`tib undan uziladi va jism orqasida hosil bo`luvchi pasayuvchi bosim ta`sirida harakat yo`nalishini o`zgartiradi va uyurmalar hosil qiladi. Bu suyurili jismning yuqori va pastki qismlarida ham sodir bo`ladi. Ikki tomonlama uyurmalar sodir bo`lishi navbatma-navbat sodir bo`ladi. Chunki bir tomonda sodir bo`luvchi uyurma 2-tomonda uyurma hosil bo`lishida to`sqinlik qiladi. Bunda suyurili jism ortida karman uyurmalari yo`lakchasi hosil bo`ladi. (Fan normal va hodisani 1912-yilda ta`riflab bergan)

Suyuqli jism ishchi yonlari uyurmalar hosil bo`lishi hisobiga o`zi taranglashadigan bo`ladi va kuchli ifloslanish jarayonida ham toza xolda qolib o`z xolatini saqlaydi.

Uyurma dachigi ifloslanishi uyurmali sarf o`lchagich metodolik harakteristikalarining o`z qarishiga olib kelmaydi.Chunki foydali ma`lumotni chastota tashqi signal ampletudasi emas.Uyurmalar uzilish chastotasi oqim tezligining silliq jism o`lchamlari nisbatiga proportsional.Jismning doimiy harakatlari o`lchamida chastota tezlikga proportsional, demak hajmlari sarfga kam.
Agar moddalarning minimal sarfida quvurdagi tezlik chidamlari uyurmalar hosil bo`lishi uchun yetarli bo`lsa, silindir silliq jismlari sarf o`lchagich 20 o`lchash darajasiga ega bo`ladi. Ko`p hollarda uyurmali sarf o`lchagichlarda to`g`ri burchakli, uchburchakli, trapetsiya shaklidagi prizmatik jismlar qo`llaniladi. Oxirgisining asosiy oqimga qarama-qarshi joylashtirilgan. Bunday jismlar juda kam bosim yo`qotishga qaramay kuchli va doimiy uyurmali tebranishlar hosil qiladi. Bundan tashqari ular chastotani chiqish signalini o`zgartirish uchun qulay.
Ayrim uyurmali sarf o`lchagichlarda kirish signalini oshirish uchun bir-biridan ma`lum uzoqlikda joylashgan ikkita silliq jism qo`llaniladi. Bir qator asboblarda silliq jismlar to`g`ri burchakli prizmalar bo`ladi. Prizmaning chetki qirralarida oqim bo`ylab tekis egiluvchi membranalar bilan himoyalangan piyezoelementlar o`rnatiladi. Ular shovqinli ta`sirni yo`qotadi.
Bunday sarf o`lchagichlarda oqimning uyurmali tebranishlarini chiqish signaliga o`zgartirishning bir nechta variantlari qo`llaniladi.Asosan silliq jism ikki tomonida bosim yoki oqim tezligi davriy tebranishi qo`llaniladi.Bir yoki ikki yarim o`takazgichli termoanometrlar o`zgartirgichning sezgir elementi hisoblanadi. Turli xil firmalarning uyurmali sarf o`lchagichlarida quyidagi sarf o`lchagich turlari qo`llaniladi: induktiv, siqimli, oqimli, integrallovchi, ultra tovushli va boshqalar

1-rasm. Pieroelementli uyurmali sarf o`lchagich o`zgartirgichi (1.2-elektrodlar; 3-4-pieroelementlar; 5- silliq jism)

1-rasmda uchburchak shakilli silliq jismli o`zgartirgich sxemasi ko`rsatilgan.U yon tomonlarida bosim pulsatsiyasi ta`siri ostida oqimda perpendikulyar ravishda vibratsiya qiladi.Egik kuchlanishlar pieroelementlar tomonidan qabul qilinadi. Pieroelementlar elektrodlar silliq jism va quvur zaryadvibratsiyalari chiqish signaliga kam ta`sir ko`rsatishi uchun bir-birining ro`parasiga o`rnatiladi. Bunday o`zgartiruvchini turli xil o`lchash sharoitlarida qo`llash mumkin.(400 ° C temperaturasigacha va 15 MPa bosimgacha).
Suyurli jism uchburchak, trapetsiyasimon va kvadratli turlari 50 dan 300 mm gacha bo`lgan quvurlar uchun mo`ljallangan. O`lchash xatoligi ±0.5-2 % ni tashkil qiladi. Esda tutish kerakki: suyrli jismli uyurmali sarf o`lchagich oldindan quvurlar to`g`ri kesimga ega bo`lishi kerak.
Uyurmali sarf o`lchagichlardan katta diametrli quvurlar (300-350mm) da foydalanish qiyinchilik tug`duradi:

• Jismning erkin tebranish chastotasi uyurmani uzulish uyurmasi bilan mos kelishi oqibatida;

  
  

• Uyurma hosil bo`lishning past samaradorligida

  
  

• Uyurma hosil bo`lishning kattaligi va kihrayish chastotasi oqibatida