Avtomobilga tahsir etuvchi kuchlar balansi va uning grafigi

Avtomobilning tezlana olishi.
Avtomobilning harakati tekis va o’zgaruvchan (tezlanuvchan yoki sekinlanuvchan) bo’lishi mumkin. SHaharda ekspluatatsiya kitlinuvchi avtomobillar uchun tekis harakat umumiy ish vaqtining 15—25 % ini, tekis tezlanuvchan .harakat 30—45 % ini va g’ildirakka tortish kuchi tahsir egmagan xoldagi hamda tormozlanish rejimidagi harakatlar 30—40 % ini tashkil qiladi.
O’zgaruvchan harakatdagi avtomobilg’ dnnamikasi uning tezlanish qiymati hamda tezlikning mahlum intervalda o’zgarishi uchun zarur yo’l va vaqt bilan ulchanadi.
Dinamik faktor formulasidan.tezlanish ja ning qiymati quyidagicha annklanadi:
.
Ja=(Da-ψv) g/δvr (41)
Bu yerda ψ_v — avtomobilda to’g’ri uzatmada yengishi mumkin bo’lgan yo’lning umumiy qarshiligi; δ_vr —aylanib harakat qiluvchi massalar tahsiri koeffitsenti.
Dinamik faktorning har bir uzatma va unga taallo’qli bo’lgan hamma tezliklari uchun qiymatlari aniq, ψ_v ning qiymati esa berilgan. Aylanib harakatlanuvchi massalar koeffntsienti δ_vr har bir uzatma uchun quyidagicha topiladi:
b_vrI=1,04 = 0.04 i²_krI
bvrII=1,04 = 0.04 i2krII
bvrIII=1,04 = 0.04 i2krIII
Avtomobilning uzatmalar qutisi uchta uzatmali bo’lsa, uning har bir uzatmadagi tezlanishi quyidagicha bo’ladi:
Ja1=(Da1-ψv) /bvrI
Ja1I=(Da1I-ψv) /bvrII
Ja1II=(DaIII-ψv) /bvrIII
Dinamik faktor har bir uzatmaning 8—10 xil tezlik qiymati uchun aniqlanganligi sababli barcha uzatmalar uchun ham tezlanishning shuncha qiymati aniqlanadi, natijada avtomobilning tezlanish grafigi(16-rasm) xosil bo’ladi. Avtomobilning har bir uzatmadagi maksimal tezlanishi maxsus pribor — akselerometr bilan ulchanadi. 16-rasmda ko’rsatilgan a, v nuqtalar, uzatmadan-uzatmaga utish uchun eng kulay xisoblanadi. CHuiki bu nuqtalardagi tezlanishning qiymatlari kushni uzatmalarning tezlanish qiymatlariga yakin.
Avtomobilg’ shigovi maxsus asboblar bilan jixozlangan avtomobilda, yo’lning gorizontal qismida ulchab aniqlanadi. Avtomobilg’ minimal tezlik bilan ketayotganda, xaydovchi drosselg’ pedaliga jadalg’ bosadi va avtomobilg’ maksimal tezlikka erishguncha, pedalni ushlab turadi. SHu vaqtda iloji boricha uzatmadan-uzatmaga tez utish kerak. Avtomobilning tezligi, utilgan yo’l va vaqt maxsus datchiklar yordamida ostsillograf lentasiga yozib olinadi. Lentani analiz kilib, utilgan yo’l va vaqt aniqlanadi.

16-rasm. Avtomobilning tezlanish grafigi.
Tezlanish o’zgarib borgan vaqtdagi utilgan S yo’l va vaqt T ni analitik usulda xisoblash kup vaqt talab qilinganligi sababli ular tezlanish grafigidan aniqlanadi.
Tezlanish o’zgargandagi vaqtni aniqlash uchun tezlanishning j_a=f(v_a) grafigidan (17rasm) foydalaniladi.

17-rasm. Tezlanish o’zgargandagi vaqtni aniqlash grafigi.
Grafikda birinchi uzatma uchun tezlanish v_amin dan boshlanadi. O- v_amin intervalida tezlannshniig oshishi tishlashish muftasining yetakchi va yetaklanuvchi disklarida sirpanib aylanishi bilan harakterlanadi, tezlannsh esa o’rtacha qiymatga ega bo’ladi.
Minimal va maksimal tezliklar orasi teng bo’laklarga bo’linadi. (AV, VS, SD . . .). Abstsissa o’qi chapga davom ettirnlib O nuqtadan 20 ... 30 mm masofada R kutb belgilanadi. A nuqtadan vertikal va koordinatalar boshi O bulan tutashtiruvchi chnziklar o’tkaziladn. Oa' masofa teng ikkiga bulinib, uning o’rtasidan OA bilan kesishguncha perpendikulyar o’tkaziladi, xosil bo’lgan nuqta abstsissa o’qnga parallel kuchirilib, ordinata o’qi bilan uchrashish nuqtasi aniqlanadi.
Aniqlangan 1 nuqta R kutb bilan tutashtiriladi. Koordinata boshi O dan R 1 chnzigiga perpendikulyar tushnriladi va Aa' bilan kesishguncha davom ettiriladi. g’'' nuqta ham shu usulda topiladi, lekin u a" dan R2 chizig’iga tushirilgan perpendnkulyarnnng VG’" bilan uchrashgan nuqtasida bo’ladi. v_amax dan pastga o’tkazilgan perpendikulyar chiziqiing kesishish nuqtalari aniqlanadi. Olingan a", G’" s" ... nuqtalar sinik chiziq bilan birlashtirilib, izlangan grafik xosil qilinadi. Vaqt ordinatasi T uchun masshtab
m_t=m_va/3,6 O’m_ja, c/mm
bo’ladi. Bu yerda m_t, m_va, m_ja-vaqt, tezlik va tezlanish masshtablari.

rasm. Tezlanish o’zgargandagi yo’lni aniqlash grafigi.
Tezlanish o’zgarganda yo’l grafigi ham yuqorida ko’rsatilgandek chiziladi,-lekin bunda OR = 0 bo’ladi (18-rasm).
S ordinatasi uchun masshtab quyidagncha topiladi:
m_s=(m_va)²/13 m_ja, m/mm
bu yerda m_s—yo’l masshtabi.