Axborot kommunikatsion texnologiyalar
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Savol va topshiriqlar
1. Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash deganda nimani tushunasiz? 2. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlariga tasodifiy ta’sir ko‘rsatish sabablarini ayting? 3. Telekommunikatsiya kanallarida axborot xavfsizligini ta’minlash usullarini izohlab bering? 4. Telekommunikatsiya kanallarida axborot xavfsizligini ta’minlash vositalarini izohlab bering? 5. Tarmoq xavfsizligini ta’minlashda texnikaviy vositalarni tasnifi? 6. Kompyuter tizimlarining himoyalanganlik darajasini aniqlash vositalari? 7. Tarmoq xavfsizligini ta’minlashning zamonaviy dasturiy vositalariga misollar keltiring? 8. DLP tizimining vazifasini aytib bering? 9. Kerio Control tizimining vazifasini aytib bering? 10. IDS va IPS tizimlarining vazifasi va o‘zaro farqlarini ayting? 11. Himoyalangan virtual xususiy tarmoqlar? 12. Tarmoqlararo ekran va uning vazifalarini tushuntirib bering? 13. Tashkilotning tarmoq xavsizligi siyosati tushuntirib bering? 14. Internetda axborot xavfsizligini ta’minlash choralarini tushuntirib bering? 15. Elektron pochtada mavjud xavflar va ulardan himoyalanish yo‘llari? 16. Simsiz aloqa tizimlarida axborot himoyasi? 17. Simsiz tarmoqlar xavfsizligiga tahdidlar? 18. Wi-Fi tarmoqlarining xavfsizligini ta’minlash choralari ? 133 1. Axborot xavfsizligi sohasida atamalar 2. Access - Axborotga munosabat (kirish). Axborot bilan tanishish, u bilan biror axborot jarayonini amalga oshirish. 3. Access object - Munosabat (kirish) obekti. Munosabat turi va darajasi aniq qoidalar asosida cheklab qo'yilgan axborot texnologiyasi elementi va obyekti. 4. Active attack - Tajovuz. Xavfsizlikka tahdidning yuzaga chiqishi. 5. Active threat - Xavfsizlikka tahdid. Qasddan tizimning holatini yomonlashtirishga qaratilgan muayyan turdagi xavf-hatarning ma’lum ehtimolligi. 6. ASCII - Armored Text ( American standard code for information interchange ) – ASCII - matn. ASCII to‘plamiga kiruvchi 7-bitli standart bosma simvollarda yozilib ikkili sanoq tizimida kodlangan axborot. Bu ko‘rinishdagi axborot har qanday tarmoq kanali orqali uzatishga yaraydi. 7. Authentication information - Autentifikatsiya axboroti. Muayyan axborot manbaining yoki uni egasining aslini bilib olish uchun ishlatiladigan axborot. Bunday axborot sifatida raqamli imzo, hujjat izi, manba izi va boshqalar. 8. Authentication- Autentifikatsiya. Muayyan axborot manbaining yoki uni egasining aslini bilib olish. Bu maqsadda nosimmetrik kriptotizimdan foydalanilganda hujjatning aslini (kelib chiqishini) hujjat tuzuvchining raqamli imzosi vositasida aniqlab olinadi. Autentifikatsiya keng ma’noda qaralganda axborotning manbaidan qat’iy nazar uning faqat ichki tuzilmasi asosida butunligini aniqlashdir. 9. Authorized access - Ruxsatli munosabat (kirish). Axborotga va axborot texnologiyasi elementlariga nisbatan belgilab qo‘yilgan cheklov qoidalariga rioya qilingan holda faol munosabatda bo‘lish. 10. Certify - Kalitni sertifikatsiyalash. Biror kimsaning oshkora kalitini raqamli imzo bilan tasdiqlash. 11. Certifying Authority - Vakolatli sertifikator. Kalitni sertifikatsiyalash va buni umumiy ma’lumotlar bazasiga kiritish huquqiga ega bo‘lgan ishonchga sazovor shaxs (yoki shaxslar). 134 12. Confidentiality information - Axborot pinxonaligi. Axborotning u bilan bajariladigan axborot jarayonlari davomida u bilan beruxsat tanishish yoki uni ko‘chirib olishga yo‘l qo‘ymaslik xossasi. 13. Confidentiality information - Pinxona axborot. Hujjatlashtirilgan shunday axborotki, unga nisbatan barcha munosabatlar (ruscha, dostup) qonun bilan cheklangan. 14. Confidentiality mark - Maxfiylik grifi. Hujjatlashtirilgan axborotning maxfiylik darajasini ko‘rsatuvchi rekvizit (masalan, o‘ta maxfiy, maxfiy, pinxona, xizmatda foydalanish uchun, oshkora). 15. Cryptographic method - Kriptografik metod. Axborotni shifrlashga asoslangan himoyalash usuli. 16. Data destruction - Axborotni yo‘q qilish. Axborotni tasodifiy xato tufayli yoki qasddan moddiy tashuvchidan o‘chirib yuborish yoki tashuvchisi bilan birga o‘g‘irlab ketish. 17. Data falsification - Axborotni soxtalashtirish. Axborot jarayonlari davomida axborot mazmunini qastdan buzib o‘zgartirish. 18. Data protection - Axborot himoyasi. Axborotning pinxonaligi, butunligi va qobilligini ta’minlashga qaratilgan huquqiy, siyosiy, tashkiliy, texnikaviy va dasturiy tadbirlar majmui. 19. Data transmission blocking - Axborot uzatishni to‘sish. Axborot uzatishni qastdan yoki tasodifiy xato tufayli to‘xtatib, yo‘lini o‘zgartirib yoki kechiktirib qo‘yishdan iborat bo‘lgan axborot xavfsizligining buzish turi. 20. Decryption - Shifrni ochish. Shifrlangan axborotni tushunarli shaklga aylantirish. Buning uchun maxfiy kalitdan foydalaniladi. 21. Digest - raqamli iz (daydjest). Axborotning ixcham bir tomonlama hisoblanadigan funksiyasi yoki faylning nazorat jamlanmasi. Axborot o‘zgarsa daydjest ham o‘zgaradi. 22. Digital Signature - Raqamli imzo. Axborotning raqamli izi (daydjesti)ning shu axborotning haqiqiyligini tasdiqlovchi subyektning maxfiy kaliti bilan shifrlangan shakli. Raqamli imzo shu subyektga tegishli ekaniga ishonch hosil 135 qilish uchun axborotning raqamli izini hammaga ma’lum bo‘lgan funksiya asosida hisoblab topib, natijani raqamli imzo egasining oshkora kaliti bilan ochilgan imzosi bilan taqqoslash (verifikatsiyalash) yetarli. 23. Documented information - Hujjatlashtirilgan axborot. Moddiy tashuvchida aks etgan va uni belgilovchi rekvizitlarga ega bo‘lgan muayyan axborot. 24. Encryption - Shifrlash. Axborotni undan xabardor bo‘lishi lozim bo‘lmagan shaxslar uchun mutlaqo tushunarsiz shaklga keltirish amali, ximoya usuli. 25. Enforcement - Majburlash. Foydalanuvchi yoki ijrochiga nisbatan moddiy yoki jinoiy javobgarlik tahdidi ostida axborot jarayonlari qoidalarining bajarilishiga erishishga asoslangan himoya usuli. 26. Identification - Identifikatsiya. Ko‘rsatilgan identifikatorni uning egasiga taqdim etilgan identifikator bilan taqqoslash. 27. Identifier - Identifikator. Axborot jarayoni subyekti, vositasi va obyekti (axborot)ga taqdim etiladigan, faqat unga biriktirilgan noyob belgi, simvollar qatori. 28. Information procedure - Axborot jarayoni. Axborotni yaratish, olib- yig’ish, saqlash, himoyalash, izlash, uzatish, taqsimlash, undan foydalanish yoki unga ishlov berish jarayonlaridan biri. 29. Information (data) integrity - Axborotning butunligi. Axborotning axborot jarayonlari davomida uni beruxsat o‘zgartirish yoki yo‘qotishga yo‘l q o‘ymaslik xossasi. 30. Information availability - Axborot qobilligi. Axborotning unga nisbatan ruxsat berilgan axborot jarayonlarini bajarilishiga yaroqlik va tayyorlik xossasi. 31. Information distortion - Axborot buzilishi. Axborotning axborot jarayonlari davomida halal beruvchi tashqi ta’sirlar yo jarayon vositalari va ishtirokchilarining tasodifiy xatolari yoki qasddan qilingan ishlar tufayli o‘zgarib qolishi. 136 32. Information modification - Axborot modifikatsiyasi. Axborot mazmuni yoki miqdorining axborot jarayonlari davomida o‘zgarishi. 33. Information security - Axborot xavfsizligi. Axborotning va axborot jarayonlarini amalga oshirish vositalarining ma’lum turdagi tasodifiy va qasddan qilinadigan tahdidlardan himoyalanganlik holati 34. Information security service - Axborot xavfsizligini ta’minlash xizmati. Axborot xavfsizligini ta’minlovchi siyosiy, huquqiy, tashkiliy, texnikaviy va dasturiy tadbirlar, vositalar va me’yorlar tizimi. 35. Information user - Axborot foydalanuvchisi. Axborot bilan biror axborot jarayonini amalga oshiruvchi subyekt (shaxs, tashkilot). 36. Informations security - Axborotning xavfsizligi. Axborotning tasodifiy yoki qasddan qilinadigan tahdidlarga qarshi pinxonalikni, butunlikni va qobillikni saqlab qolish xossasi. 37. Introducer - Vositachi. Ochiq kalitlarning o‘z egasiga taalluqligiga kafillik berishga vakolatli shaxs yoki tashkilot. 38. Intruders (hacker) - Axborot jinoyatchisi. Axborot xavfsizligini buzgan subyekt (shaxs, tashkilot). 39. Key - Kalit. Shifrlash, shifrni ochish, raqamli imzo qo‘yish va verifikatsiya (ishonib olish)da ishlatiladigan raqamli kod. Kalitlar nosimmetrik kriptotizimlarda juft (oshkora va maxfiy) holda hosil qilinadi va bog‘lamlarda saqlanadi. Simmetrik kriptotizimlarda faqat bitta (maxfiy) kalit ishlatiladi. Aralash kriptotizimlarda kalitlar juftiga qo‘shimcha tarzda maxfiy seans kaliti ishlatiladi. 40. Key Escrow - Kalitni deponirlash. Uchinchi tomonga o‘z maxfiy kalitining nusxasini berish amaliyoti. Bunda uchinchi tomon shifrlangan axborotni bilib olish imkoniga ega. 41. Key Fingerprint - Bosma iz. Oshkora kalitni noyob tarzda ifodalovchi (belgilovchi) raqam va harflar qatori. Kalit egasidan telefon orqali Bosma izini so‘rab olib o‘zingizdagi uning oshkora kaliti Bosma izi nusxasi bilan taqqoslab, kalit nusxasining haqiqiy yoki qalbaki ekanini bilish mumkin. 137 42. Key ID - Kalit identifikatori. Kishi o‘qisa bo‘ladigan kalitlar juftini noyob usulda belgilovchi qator. Kalitlarning ikki jufti bir xil foydalanuvchi identifikatoriga ega bo‘lishi mumkin. Lekin kalit identifikatorlari har xil bo‘ladi. 43. Key Pair - Kalitlar jufti. Oshkora va unga mos maxfiy kalit. Oshkor kalitli tizimda har bir foydalanuvchi kamida bitta kalitlar juftiga ega. 44. Keyring – Bog‘lam. Kalitlar to‘plami. Har bir foydalanuvchi oshkora kalitlar bog‘lamiga va maxfiy kalitlar bog‘lamiga ega. 45. Masking - Niqoblash. Axborotni axborot jarayonlari davomida kriptografik usul bilan berkitish. 46. Obstacle – To‘siq. Himoyalanadigan axborotga axborot jinoyatchisining yo‘lini fizikaviy to‘sib qo‘yish asosida axborotni himoyalash usuli. 47. Passiv attack - Nofaol (passiv) tajovuz. Xavfsizlikka nofaol tahdidning yuzaga chiqishi. 48. Passiv threat - Xavfsizlikka nofaol tahdid. Tizim holatini buzmasdan turib undan axborotning begonalarga beruxsat chiqib ketish xavfi. 49. Password - Parol. Amaliy munosabat boshlash uchun ishlatiladigan, subyektning siri hisoblanadigan identifikator. Tizimga kirish uchun klaviatura tugmalarini bosish ketma-ketligi. 50. Physical threat - Fizikaviy xavf. Oqibati tizimga fizikaviy xavf keltiradigan tahdid. 51. Plaintext - Ochiq matn. Shifrlanmagan va imzolanmagan odatdagicha o‘qib- tushuniladigan matn. 52. Potection strategy - Himoya strategiyasi. Ma’lum tahdidlardan himoyalanishni ta’minlashga qaratilgan mezonlarning formal ta’rifi. 53. Private Key - Maxfiy kalit. Bilishi shart bo‘lgan subyektlardan boshqa hechkimga oshkora qilinmaydigan kalit. Simmetrik kriptotizimlarda shifrlash va shifrni ochish uchun, nosimmetrik kriptotizimlarda raqamli imzo qo‘yish va axborot shifrini ochish uchun ishlatiladi. 54. Private Keyring - Maxfiy kalitlar bog‘lami. Bog‘lam egasiga tegishli bir yoki undan ortiq maxfiy kalitlar to‘plami. 138 55. Protection model - Himoya modeli. Axborot gimoyasi tizimini aks ettirib, uni xavfsizlik darajasini tadqiq etishga imkon beruvchi tizim. 56. Public Key - Oshkora kalit. Axborotni shifrlash va raqamli imzoning to‘g‘riligini tekshirish uchun ishlatiladigan kalit. Oshkora kalit boshqalarga erkin tarqatiladi va birov uni bilgan bilan unga mos maxfiy kalitni hisoblab topaolmaydi. 57. Public Keyring - Oshkora kalitlar bog‘lami. Oshkora kalitlar to‘plami. Uning tarkibida bog‘lam egasining ham o‘z oshkora kaliti bor. 58. Public-Key Cryptography - Oshkora kalitli (nosimmetrik) kriptografiya. Oshkora va maxfiy kalitlar juftidan foydalanishga asoslangan va ishlatiladigan aloqa kanalining himoyalangan bo‘lishini talab qilmaydigan kriptotizimlar texnologiyasi. 59. Regulation - Tartibga solish. Axborotga beruxsat munosabatda bo‘lishni minimumga keltirishga qaratilgan texnologiyaga asoslangan himoya usuli. 60. Screening - Ekranlash. Tarmoqlararo ekran (brandmauer)ning ruxsat etilmagan tashqi axborot oqimlarini o‘tkazmay ichki tarmoq xavfsizligini saqlash vazifasi. 61. Security audit - Xavfsizlikni tekshirish. Axborot tizimi va tarmog‘ining hamda axborotlarning xavfsizlik holatini tekshirib baholash. 62. Security model - Xavfsizlik modeli. Axborot xavfsizligi siyosatining formal ifodasi. 63. Security policy - Xavfsizlik siyosati. Axborot xavfsizligini ta’minlashga va tajovuz oqibatlarini tugatishga qaratilgan me’yorlar majmui. 64. Signature - Imzo. Maxfiy kalit vositasida hosil qilinadigan raqamli kod. Imzo uni verifikatsiyalash jarayonida axborot aslini (manbaini, egasini, tasdiqlovchisini) aniqlash imkonini beradi. Raqamli imzo maxfiy kalit va imzolanayotgan hujjat mazmunining funksiyasidir. 65. Subject privilege - Mualliflashtirilgan kirish subyekti. Axborot tizimi obyektlariga va axborotga amaliy munosabatda bo‘lish uchun belgilab qo‘yilgan huquqlarga ega bo‘lgan subyekt. 139 66. Trojan horse - Troyan oti. Subyektning qonuniy vakolatlaridan foydalanib axborotga beruxsat munosabatda bo‘lishga imkon beruvchi qo‘shimcha pinxona vazifalarni amalga oshiruvchi dastur. 67. Trusted - Ishonchli. Ochiq kalit ishonchli, agar uni siz yoki biror siz vakil etgan kimsa sertifikatsiyalagan bo‘lsa. 68. Trusted computer system - Ichonchli kompyuter tizimi. Himoya vositalari majmui o‘rnatilgan kompyuter tizimi. 69. Unauthorized access - Beruxsat munosabat. Subyekt tomonidan axborotga va axborot vositalariga nisbatan cheklab qo‘yilgan qoidalarning buzilishi. 70. Unauthorized action - Beruhsat faoliyat. Subyektning axborot jarayonlarini amalga oshirish qoidalariga zid faoliyati. 71. User ID - Kalit foydalanuvchisi identifikatori. Kalitlar juftini belgilovchi jumla. Bunday jumla sifatida odatda kalit egasining to‘la nomi va uning elektron pochtasi manzili ishlatiladi. 72. Verification - Ishonib olish (Verifikatsiya). Axborotga maxfiy kalit bilan qo‘yilib, oshkora kalit bilan ochilgan raqamli imzoni shu axborotning raqamli izi (daydjesti) bilan taqqoslash. Verifikatsiya axborot chindan ham unda ko‘rsatilgan subyektga tegishliligini va o‘zgartirib qo‘yilmaganligini isbotlashga imkon beradi. 73. Vulnerability - Axborot zaifligi. Axborotning uni pinxonaligi, butunligi yoki qobilligiga putur yetkazuvchi ta’sirlarga bardosh berolmaslik xossasi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|