Axborot kommunikatsion texnologiyalar

Axloqiy va odobiy himoyalash vositalari
– bu hisoblash texnikasini 
rivojlanishi oqibatida paydo bo‘ladigan tartib va kelishuvlardir. Ushbu tartiblar 
qonun darajasida bo‘lmasada, uni tan olmaslik foydalanuvchilarni obro‘siga ziyon 
etkazishi mumkin. 
Qonuniy himoyalash vositalari
– bu davlat tomonidan ishlab chiqilgan 
huquqiy xujjatlar sanaladi. Ular bevosita axborotlardan foydalanish, qayta ishlash 
va uzatishni tartiblashtiradi va ushbu qoidalarni buzuvchilarning mas’uliyatlarini 
aniqlab beradi. 
Mutaxassislarning fikricha ushbu jinoyatlarni 75% i bevosita korxonada 
ishlaydigan xodimlar tomonidan amalga oshiriladi. 
Sodir etiladigan jinoyatlarning tahlili quyidagi xulosalarni beradi: 
• ko‘pgina hisoblash tarmoqlarida foydalanuvchi istalgan ishchi o‘rindan 
tarmoqqa ulanib faoliyat ko‘rsatishi
 
mumkin. Natijada jinoyatchi bajargan ishlarni 
qaysi kompyuterdan amalga oshirilganini aniqlash qiyin bo‘ladi. 
• o‘g‘irlash natijasida hech nima yo‘qolmaydi, shu bois ko‘pincha jinoiy ish 
yuritilmaydi; 
• ma’lumotlarga nisbatan mulkchilik xususiyati yo‘qligi; 
• ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonida yo‘l qo‘yilgan xatolik o‘z vaqtida 
kuzatilmaydi va tuzatilmaydi, natijada kelgusida sodir bo‘ladigan xatolarning 
oldini olib bo‘lmaydi; 

---

119 
• sodir etiladigan kompyuter jinoyatlari o‘z vaqtida e’lon qilinmaydi, buning 
sababi hisoblash tarmoqlarida kamchiliklar mavjudligini boshqa hodimlardan 
yashirish hisoblanadi. 
Ushbu kamchiliklarni bartaraf qilishda va kompyuter jinoyatlarini 
kamaytirishda quyidagi chora-tadbirlarni o‘tkazish kerak bo‘ladi: 
• personal mas’uliyatini oshirish; 
• ishga qabul qilinadigan xodimlarni tekshiruvdan o‘tkazish; 
•
muhim vazifani bajaruvchi xodimlarni almashtirib turish; 
• parol va foydalanuvchilarni qayd qilishni yaxshi yo‘lga qo‘yish; 
• ma’lumotlarga egalik qilishni cheklash; 
• ma’lumotlarni shifrlash. 
Hozirgi globallashuv davrida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining 
rivojlanishi oqibatida axborotni himoyalashning ko‘plab dasturiy, dasturiy-texnik 
va texnik vositalari ishlab chiqilgan bo‘lib, ularning aksaryati haqida keyingi 
paragraflarda batafsil ma’lumotlar keltirilgan.