«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

11.12-rasm. Fibonachi ketma-ketligidagi sonlarni chiqarish algoritmi.
296

---

Nazorat savollari
1. Algoritm nima?
2. Dastuming dizayin vositalariga nimalar kiradi?
3. Sodda dasturlami algoritmlari qanday ishlab chiqiladi?
4. Algoritm: massiv elementlarini y ig ‘ndisi qanday aniqlanadi?
5. Algoritm: massiv elementlar ichidan eng kattasini qanday 
topiladi?
6. Chiziqli algoritm qanday ifodalanadi?
7. Tarmoqlanuvchi algoritm qanday ifodalanadi?
297

---

12-mavzu. DASTURLASH T IL L A R I YORDAM IDA 
D ASTURLARN I ISHLAB C H IQ ISH
12.1. C++ dasturlash tili tahlili.
12.2. Tahrirlagichdan foydalanish (boshlang‘ch fayl 
yaratishda).
12.3. Tahrirlagichning asosiy buyruqlari.
12.4. Kompilyatsiya qilish va birlashtirish.
12.5. Dasturning amalga oshirilishi (Dasturni ishga 
tushirish).
Tayanch ib o ralar: C++ dasturlash tili, tahrirlagich, 
buyruq, kompilyatsiya qilish, dastur, dastur menyulari, oynalari.
12.1. 
C++ dastu rlash tili tahlili 
Obyektga yo‘naltirilgan dasturlash (OYD) dasturni tashkil 
qilishning bir usulidir. C++ obyektga yo‘naltirilgan dasturlash tilidir. 
Bu til AQSh da, AT&T Bell Laboratories kompaniyasida (Nyu- 
Jersi), 1983-yilda Byame Shtrushtrupom tomonidan ishlab chiqildi. 
U С tilining kamchligi deb modellashtirish imkoniyatini hisobladi va 
tilni kengaytirish uchun o ‘zining sevimli tili - Simula 67 ning 
funksiyalari bilan to'ldirdishga qaror qildi. Simula 67 eng oldingi 
obyektga yo‘naltirilgan tillardan biri edi. Byame Shtrushtrup buni 
dastlabki «С sinflar bilan» deb atadi. Q at’iy aytganda, C++ tili bu — 
С tilining takomillashgan shaklidir. С tilining deyarli har bir to ‘g ‘ri 
operatori C++ tilining ham to‘g ‘ri operatoridir, ammo teskarisi 
to ‘g ‘ri emasdir. C++ nomi Rick Mashutti tomonidan berilgan. Uning 
1.0 versiyasi 1985-yilda, 2 versiyasi 1989-yilda va 3 versiyasi 1992- 
yilda tijorat nuqtai nazaridan foydalanuvchlarda uchraydigan 
muammolami hal eta oladigan rivojlangan C++ titli sifatida va 
AT&T kompaniyasida muhokamadan o ‘tgandan keyin ishlatish 
mumkin bo‘ldi44.
44 J.B .D ixsit. “ Fundam entals o f com puter program m ing and IT ” 2011. 189 p.
298

---

Aslida, C++ tilining yetuk b o ‘lishi quyida keltirilgan ikkita 
voqea bilan aloqadordir:
(I) ANSI (America milliy standartlar instituti) va C++ bo'yicha 
qo'mitani shakllanishi va
(II)Ellis va Stroustrup tomonidan izohli C++ m a’lumotnomasini 
nashri.
ANSI/ISO kompaniyasi C++ m e’yorlarini eng oxirgi hujjatlarini 
2003-yilda chiqardi.
C++ quyidagi xususiyatlarga ega:
I) muammolami hal qilib, murakkablikni pasaytiradi.
(II) natijalaming to ‘g ‘riligini ta’minlaydi.
(III) mumkin bo'lgan apparat va boshqa resurslar jihati nuqtai 
nazaridan uni ishlatish mumkin.
(IV) mavjud bo'lgan matematik ta ’minot va kutubxona 
vositalari bilan integrallashuvi uchun uni ishlatish arzon va engildir.
V) ko'chrib o'tkazuvchanlik, y a’ni, dasturlarda katta bo'lm agan 
yoki hech qanday o'zgarishlarsiz turli kompyuterlarda foydalanish 
mumkin.
Obyektga yo'naltirilgan dastur - bu diskret obyektlami bir 
to'plamidir, ular o‘z navbatida boshqa obyektlar bilan o ‘zaro aloqa 
qiladigan m a’lumotlar tuzilmasining ikkala yig'indisining avtonom 
to'plamidir.
C++ sinflarni, meroslilikni, amallarni va operatorlami yen- 
gillashtiradi. Ular yordamida, mavjud m a’lumotlar turlaridan 
hossalami va polimorfizmni ishlatib xossalarni nasliy o'tkazish, 
mavhum m a’lumotlar turlarini yaratish mumkin. Shunday qilib, biz 
C++ 
tili 
obyektga 
yo‘naltirilgan 
vositalarini 
qo'shimcha 
to'plamlarini ta ’minlaydigan yanada rivojlangan til deb ayta olamiz. 
Biroq, C++ da yana ko‘pgina boshqa yangi funksiyalari ham bor, 
ular qatoriga kiritish-chiqarishning va sharhlami yozishni yangi 
usuliga engilgina yondashuvni kiritish mumkin. 12.1-rasmda С va 
C++ orasidagi munosabatlar ko'rsatilgan.
Aslida, С va C++ o'rtasida ko'proq amaliy farqlar к о ‘p. C++ da 
yozilgan dasturga aynan o'xshash dastumi yozish mumkin, lekin
299

---

farqlarini ko‘rish juda qiyindir. Dasturchilar C++ tilida C++ ning 
yangi funksiyalarini ishlatibgina qolmaydi; ular yana С tilining 
an’anaviy funksiyalarini ko‘p hollarda С tilini ishlab chiquvchilarga 
qaraganda ko‘proq ta’kidlaydilar; С dasturchilari ham turli 
nisbatlarda С an’anaviy xususiyatlami ta’kidlashdi. 12.1-jadvalda С 
va C++ o‘rtasidagi farqlar berilgan.
Ob’ektga 
yo'naltirilgan 
dasturlami 
tatbiq qilish 
uchun 
hususiyatlar
С va C++
uchun umumiy 
xususiyatlar
Boshqa foydali 
xususiyatlami 
ko'rsatadi
С ++ da 
foydalanilmay 
digan 
funktsiyalar
ii.i-rasm. С va C++ orasidagi munosabatlar 
С va C + + tillari o‘rtasidagi farqlar
12.1-jadval4
№
С
C++
1.
Bu - jarayonga yo‘naltirilgan til
Bu obyektga yo‘naltirilgan til.
2.
Yuqoridan-pastga yondashuvni 
ishlatadi
Pastdan-yuqoriga yondashuvni 
ishlatadi
3.
Sinflar va usullami qo‘llab- 
quwatlaydi
Sinflar va usullarini qo‘llab- 
quwatlaydi
4.
Meroslilikni va polimorfizmni 
qo‘llab-quvvatlamavdi.
Meroslilikni va polimorfizmni 
qo‘ llab-quwatlaydi
5.
Mavhum va haqiqiy sinflami 
qo‘ llab-quwatlamaydi.
Mavhum va haqiqiy sinflami 
qo‘llab-quwatlaydi.
6.
Operator va ftmksiyani 
engillashuvini qo‘llab- 
quwatlaydi.
Operator va funksiyani 
engillashuvini qo'llab- 
quwatlaydi.
7.
Turli platformalarda yetarlicha 
moslashuvchan emas
Turli platformalarda С ga 
nisbatan yanada 
moslashuvchan.
45 J.B.Dixsit. “Fundamentals o f computer programming and IT” 2011. 190 p.
300

---

A gar Siz С tili bilan tanish b o ‘lsangiz, unda Sizga C++ tilini 
o ‘rganishda afzalliklar b o ‘ladi (ammo Sizda ham o'qim aslik yomon 
odati ham paydo b o ‘lishi mumkin), lekin mazm unning katta qismi 
Siz uchun yangi b o ‘ladi. Bizning asosiy maqsadimiz sizga imkon 
qadar tezroq dastur yozishni boshlashda yordam berishdir.
E slatm a: C++ tilining m a’lumotnomasi bilan haqiqatda ishlash 
uchun tahrirchilam i, kompilyatorlarni, aloqa tizimini, m a’lumotlar 
bazalarini va boshaqa tizim lam i ishlab chiqish mumkin.
4.2. C ++ d a s tu ri tuzilishi.
C++ dasturi - ftmksiyalaming yig'indisi hisoblanadi. Dastur, 
shuningdek, mazm unini dastur tarkibiga q o ‘shish uchun kiritilgan 
fayllar kutubxonasi ro ‘yxatini o ‘z ichiga oladi.
M asalan, quyidagi dastur C++ dasturi tuzilishini tushuntiradi: 
D a s tu r 12.1.