Tayanch iboralar:
asosiy vositalar hisobi, moddiy boyliklar
hisobi, mehnat va ish haqi (maosh) hisobi, computer, dastur,
tizim.
17.1. Buxgalteriya hisobi axborot tizimlarining umumiy ta’rifi.
Buxgalteriya hisobining axborot tizimi va uni kompyuterda
ishlab chiqishni tashkil qilishning an’anaviy shakllari katta
o ‘zgarishlarga uchragan. Hisobchidan korxona moliyaviy holatining
obyektiv baholarini bilish, moliyaviy tahlil usullarini egallash,
qimmatli qog‘ozlar bilan ishlashni bilish, bozor sharoitlarida pul
mablag‘lari investitsiyalarini asoslash va boshqalar talab qilinadi.
Hozirgi davrda hisobchini «moliyaviy menejer», «hisobchi-
tahlilchi» deb atash ham mumkin.
Yangi usullami
egallashni
axborot tizimlarini
takomil-
lashtirishmay va ulami zamonaviy shaxsiy kompyutersiz tasaw ur
etish mumkin emas. Har qanday iqtisodiy obyektni boshqarish
faoliyatining asosini murakkab qurilishga ega bo‘lgan axborot
tizimlari tashkil qiladi, ulam ing tarkibi, faoliyat turi va korxona,
tashkilot, firmaning ko‘lamiga b o g iiq .
Boshqaruv vazifalariga an’anaviy ravishda ishlab chiqishni
tayyorlash, rivojlantirish, moddiy texnik ta’minot, sotish (mar
keting), buxgalteriya hisobini olib borish va buxgalteriya, faoliyatini
421
amalga oshirish, tayyor mahsulotlami sotish hamda kadrlar
masalasini hal kilish kiradi. Kompyuterda ishlab chiqish naza-
riyasiga binoan ular
vazifaviy tizimlar
deb ataladi. Boshqaruv
jarayonlarida buxgalteriya hisobi katta rol o ‘ynaydi (bu yerda barcha
axborotlaming 60%ga yaqinini).
Buxgalteriya hisobining axborot tizimlari asosida majmualarga
birlashtirilgan, hisobning alohida uchastkalari tomonidan ba-
jariladigan hisob vazifalarini hisoblash bajariladi.
Vazifalar
majmuasi iqtisodiy mazmunini aniqlash, tasdiqlangan sintetik
schyotlami olib borish, birlamchi va yig‘ma hujjatlar, hisoblash
algoritmlarining
o ‘zaro
aloqalari
hamda
hisobning
aniq
uchastkasining uslubiy materiallari va m e’yoriy hujjatlari bilan
ta’riflanadi.
Buxgalteriya hisobining axborot tizimlari an’anaviy ravishda
vazifalaming quyidagi majmualarini o ‘z ichiga oladi:
asosiy
vositalar hisobi, moddiy boyliklar hisobi, mehnat va ish haqi
(maosh) hisobi, tayyor mahsulotlar hisobi, moliyaviy hisoblash
operatsiyalarining hisobi, ishlab chiqish xarajatlari hisobi, yig'ma
hisob va hisobotlami tuzish.
Korxonaning sifatan bir turli resurslari
haqidagi axborotlarga ega sifatida vazifalar majmuasini ajratishni
mo‘ljallash an’anaviy ravishda hisobni qo‘lda olib borishdayoq
vujudga kelgan, keyin esa hisoblash axborotlarining hisoblash
markazida markazlashtirilgan holda ishlab chiqishda o ‘z qo‘l-
lanishini topgan.
Shaxsiy kompyuterlar bazasida avtomatlashtirilgan ish joy-
larining
tashkil
qilinishi,
korxonalarda
mahalliy
hisoblash
tarmoqlarini yaratish, axborot bazasini tashkil qilish va iqtisodiy
vazifalar mazjmuasini shakllantirishda yangi talablami ilgari surdi.
M a’lumotlaming taqsimlangan bazalari tizimini yaratish, turli
foydalanuvchilar o‘rtasida axborotlami almashtirish, kompyuterda
boshlang‘ich hujjatlami avtomatik shakllantirishning imkoniyatlari
paydo bo‘ldi.
Bunday sharoitlarda turli vazifaviy tizimchalar majmualari
o ‘rtasidagi aniq chegaralar buzila boshladi, bu ilk navbatda
buxgalteriya
hisobining
axborot
bazasida
namoyon
bo‘ldi.
Yuqoridagi 17.1-rasmda buxgalteriya hisobining AAT sharoitida
faol ko‘rsatish tamoyillari keltirilgan.
422
|