35
Avtomatlashtirilgan
loyihalash
tizimlari
asbobsozlik
va
mashinasozlik,
radioelektronika va kemasozlikda turli loyihalar hisob-kitoblarini bajaradi,
elementlar, sxemalar, qurilmalarning parametrlarini maqbullashtirish vazifalarini hal
qiladi.
Hisoblash tizimlarining funktsiyalari axborot tizimlarining boshqa turlariga
ham xos bo’lishi mumkin. Masalan, kutubxonalarda foydalaniladigan hujjatli
axborot-qidiruv tizimlari doirasida qidirish vazifalari bilan bir qatorda ko’plab
hisoblash-statistika vazifalari ham bajarilishi, kitob fondining harakati to’g’risidagi
ma’lumotlar qayd etilishi, kitobxonlar kontingenti to’g’risidagi ma’lumotlar hisobga
olinishi, hisobotlar uchun materiallar tayyorlanishi mumkin va hokazo.
YUqorida ko’rib chiqilayotgan axborot tizimlarining barcha turlari
foydalanuvchini faqat qachonlardir tizimga kiritilgan va uning axborot massivlarida
saqlanayotgan ma’lumotlar hamda faktlar orasidagi zarur axborot bilan ta’minlaydi.
Axborot-mantiqiy tizimlar boshqa tizimlardan farqli o’laroq ilgari bevosita
shaklda tizimga kiritilmagan, balki tizimdagi mavjud axborot massivlarini mantiqiy
tahlil qilish, umumlashtirish, ma’lumotlarni qayta ishlash asosida ishlab chiqiladigan
axborotni bera oladi. Bunday tizimlar muayyan darajada mutaxassis-tadqiqotchi
mehnatining o’rnini bosib, ilmiy-tadqiqot masalalarini hal qilishi mumkin. Ularni
ba’zan intellektual tizimlar deb ataydilar, chunki ularni ishlab chiqishda sun’iy
intellekt nazariyasi qoidalaridan foydalaniladi.
YUqorida ko’rib chiqilgan barcha tizimlarda foydalanuvchilarning, shu
jumladan, hisoblash texnikasi sohasida mutaxassis bo’lmagan foydalanuvchilarning
tizim bilan o’zaro muomala qilish vositalarini rivojlantirib borish zarur. Bu vositalar
yordamida foydalanuvchi o’z so’rovlarini shakllantiradi, ularni tizimga kiritadi, tizim
unga berayotgan axborotni qabul qilib oladi.
Turli tizimlarda bu vazifa turlicha hal qilinadi. Ba’zi tizimlarda amalga
oshirilishi mumkin bo’lgan so’rovlarning qat’iy belgilangan ro’yxati mavjud bo’ladi.
Foydalanuvchi uning talablariga imkon qadar to’la javob bera olishi mumkin bo’lgan
so’rovni tanlaydi va uni tizimga ko’rsatadi. Bunday tizimlar namunali (standart)
so’rovli tizimlar deb ataladi.
Har qanday ixtiyoriy so’rovlarni amalga oshira oladigan tizimlar
foydalanuvchilar uchun katta imkoniyatlar ochib beradi. So’rovlarni shakllantirish
uchun tizim so’rovlar tiliga, ularni tuzish qoidalariga ega bo’lishi kerak.
Foydalanuvchining tizim bilan muomalasi insonning mashina bilan muloqoti
shaklidagi muomalasidan qulaydir. Bunda foydalanuvchi olinayotgan axborot bilan
tanishib, o’z so’rovini tuzatish imkoniyatiga ega bo’ladi[20].
SHuni qayd etib o’tish zarurki, har qanday muayyan axborot tizimi
tizimlarning alohida ajratib ko’rsatilgan turlariga xos bo’lgan xususiyatlar majmui
bilan tavsiflanishi mumkin. SHu bilan bir qatorda axborot tizimlari qo’llanish
sohasiga bog’liq holda tizimning o’zigagina xos xususiyatlarga ega bo’ladi.
Dostları ilə paylaş: