Axborotni almashishni tashkil etish, mikroprotsessor tizimi shinasi va axborotni almashish sikllari, magistral qurilmalari funksiyalari

Gibrid IS (yoki GIS)
– bu pardali passiv elementlar bilan diskret aktiv 
elementlar kombinasiyasidan tashkil topgan, yagona dielektrik asosda joylashgan 
mikrosxema. Diskret komponentlarni osma elementlar deb atashadi. Qobiqsiz yoki 
mikrominiatyur metall qobiqli mikrosxemalar gibrid IMSlar uchun aktiv 
elementlar bo‘lib hisoblanadilar. 
Gibrid integral mikrosxemalarning asosiy afzalligi: nisbatan qisqa ishlab 
chiqish vaqtida analog va raqamli mikrosxemalarning keng turlarini yaratish 
imkoniyati; keng nomentkaluturaga ega bo‘lgan passiv elementlar hosil qilish 
imkoniyati; MDYA – asboblar, diodli va tranzistorli matrisalar va yuqori yaroqli 
mikrosxemalar chiqishi. 
7.3. Yarim o‘tazgichli IMSlar
Tranzistorning ishlatilish turiga ko‘ra yarim o‘tkazgichli IMSlarni 
bipolyar
va 
MDYA IMS
larga ajratish qabul qilingan. Bundan tashqari, oxirgi vaqtlarda 
boshqariluvchi o‘tishli maydoniy tranzistorlar yasalgan IMSlardan foydalanish 
katta ahamiyat kasb etmoqda. Bu sinfga galliy arsenidida yasalgan IMSlar, zatvori 
Shottki diodi ko‘rinishida bajarilgan maydoniy tranzistorlar kiradi. Hozirgi kunda 
bir vaqtning o‘zida ham bipolyar, ham maydoniy tranzistorlar qo‘llanilgan IMSlar 
yaratish tendensiyasi belgilanmoqda. 
Ikkala sinfga mansub yarim o‘tkazgichli ISlar texnologiyasi yarim 
o‘tkazgich kristallini galma – gal donor va akseptor kiritmalar bilan legirlash 
(kiritish)ga asoslangan. Natijada sirt ostida turli o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan 
yupqa qatlamlar, ya’ni 
n–p–n
yoki
p–n–p
tuzilmali tranzistorlar hosil bo‘ladi. Bir 
tranzistorning o‘lchamlari enigi bir necha mikrometrlarni tashkil etadi. Alohida 
elementlarning izolyasiyasi yoki 
r-n
o‘tish yordamida, yoki dielektrik parda 
yordamida amalga oshirilishi mumkin. Tranzistorli tuzilma faqat tranzistorlarni 
emas, balki boshqa elementlar (diodlar, rezistorlar, kondensatorlar) yasashda ham 
qo‘llaniladi. 
Mikroelektronikada bipolyar tranzistorlardan tashqari ko‘p emitterli va ko‘p 
kollektorli tranzistorlar ham qo‘llaniladi. 
Ko‘p emitterli tranzistorlar (KET) umumiy baza qatlami bilan birlashtirilgan 
bir kollektor va bir necha (8-10 gacha va ko‘p) emitterdan tashkil topgan. Ular 
tranzistor – tranzistorli mantiq (TTM) sxemalarni yaratishda qo‘llaniladi. 

---

Ko‘p kollektorli tranzistor tuzilmasi ham, KET tuzilmasiga o‘xshash bo‘ladi, 
lekin integral – injeksion mantiq (I
2
M) deb ataluvchi injeksion manbali mantiqiy 
sxemalar yasashda qo‘llaniladi. 
Diodlar.
Diodlar bitta 
r-n
o‘tishga ega. Lekin bipolyar tranzistorli IMSlarda 
asosiy tuzilma sifatida tranzistor tanlangan, shuning uchun diodlar tranzistorning 
diod ulanishi yordamida hosil qilinadi. Bunday ulanishlarning beshta varianti 
mavjud. Agar diod yasash uchun emitter – baza o‘tishdagi 
r-n
o‘tish qo‘llanilsa, u 
holda kollektor – baza o‘tishdagi 
r-n
o‘tish uziq bo‘lishi kerak. 
Rezistorlar. 
Bipolyar tranzistorli IMSlarda rezistor hosil qilish uchun 
bipolyar tranzistor tuzilmasining biror sohasi: emitter, kollektor yoki baza 
qo‘llaniladi. Emitter sohalari asosida kichik qarshilikka ega bo‘lgan rezistorlar 
hosil qilinadi. Baza qatlami asosida bajarilgan rezistorlarda ancha katta qarshiliklar 
olinadi.