Ayiqtovonkabilar kichik ajdodi referat

28-rasm. Isfarak (Delphinium). 1. Gulli novdasi, 2. Guli, 3. mevabargi
Zirkdoshlar oilasi – Berberidaceae
Hozirgi vaqtda oilaning 14 turkumga mansub 650 dan ziyodroq turlari bo’lib, ular 4 oilachaga birlashtiriladi. Vakillari o’t, daraxtlardan iborat. Ular Yer sharining barcha mintaqalarida keng tarqalgan. Oila vakillarining eng muhim o’ziga xos belgisi ginetseyining soxta monomerligi va 2 (3) karpella (mevabarglari) dan tuzilganligidir. Gulqo’rg’on barglari 6 tadan, kosachasi tojsimon, rangli, changchilari asosan 6 ta, ba’zan 4-18 ta, barchasi gulo’mida halqa holida joylashgan. To’pguli poya uchida yoki barg qo’ltig’ida joylashgan shingil. Gulining formulasi: A₃₊₃G₁₍₂₎. Mevasi - ko’sak, rezavor.
O’zbekistonda 4 turkum vakillari mavjud, shundan 3 turkumi yovvoyi, 1 ta turkumi esa madaniy manzarali o’simliklardir (Magoniya).
Yersovun - Leontice turkumining 4 turi mavjud, barchasi tuganaksimon yo’g’onlashgan ildizpoyali efemeroidlar. Barglari 2 marta uchtadan yoki patsimon qirqilgan. To’pguli shingilsimon yoki ro’vaksimon. Tugunchasi 2-4 urug’kurtakli, pufaksimon mevali.
Ulardan Eversman yersovuni (L. eversmanii) cho’llarda, adir va tog’larning pastki qismida tarqalgan. Boyxalcha, albert yersovuni (L. albertii) esa tog’larning o’rta va pastki qismining shag’al tosh tuproqli yonbag’rlarida o’sadi. Bu turlarning ildizpoyalari kraxmalga boy, ammo zaharli.
Zirk - Berberis turkumi zirkdoshlar oilasining markaziy turkumi hisoblanadi. To’pgullari shingilsimon, urug’chisi 1-3 urug’kurtakli, rezavor mevali. O’zbekistonda 5 turi o’sadi, shulardan 3 turi yovvoyi holda tarqalgan, 2 turi madaniy manzarali butalardir.
Yovvoyi zirklardan ancha keng tarqalgani va xo’jalik jihatdan qimmatlisi qoraqand zirk (B. oblonga). U bo’yi 4 metrcha keladigan, poyasi qo’ng’ir, sershox buta. Tikanlari oddiy yoki uch bo’lakli, uzunligi 15 mm. Barglari cho’ziq, uzunligi 6 sm cha, teskari tuxumsimon, cheti mayda tishchali, yuzasi silliq kulrang-yashil, osti ko’kimtir. Mevasi qoramtir-siyohrang, ko’kimtir g’uborli, bir urug’li, cho’ziq ellipssimon (1 sm cha), nordon, rezavor. Tog’ mintaqasining o’rta va pastki qismidagi yonbag’irlarda o’sadi.
Qizil zirk (B. integrrima) poyasining to’q qizilligi, barglarining maydaroq (4-5 sm) va chetlarining tishsiz, mevasining 7-8 mm uzunlikda va qizil rangli bo’lishi bilan oldingi turdan ajralib turadi.
Tog’ning o’rta qismidagi yonbag’irlarda va soylar bo’ylarida o’sadi.
Zirklar tarkibida berberin alkoloidi bulib, undan tibbiyotda foydalaniladi. Shuningdek, zirk tarkibida saponinlar, organik kislotalar, qand va bo’yoq moddasi bo’ladi. Qora zirk (Berberis oblonga) dan ziravor sifatida foydalaniladi.