Ayirish tizimi. Anatomiyasi. Ayirish tizimi kasalliklari

Ayirish tizimi. Anatomiyasi. Ayirish tizimi kasalliklari.
Rеja:
1. Ayirishning ahamiyati.
2. Ayirish a`zolari tizimi.
3. Buyraklarning tuzilishi.
4. Siydik yo’lining tuzilishi.
5. Siydik pufagining tuzilishi.


1. Ayirishning ahamiyati. Ovqat tarkibidagi istе'mol qilingan oqsil, yog’, uglеvodlar, suv, tuzlar mе'da-ichaklardan qong’a so’rilib, jigarg’a boradi. Unda kеraksiz (zaharli) moddalardan tozalangach, yana qon orqali tananing barcha to’qima va hujayralariga tarqaldadi. Hujayralarda moddalar almashinuvi natijasida bu oziq moddalar kislorod bilan oksidlanib, parchalanadi. Bu jarayonlar natijasida organizm uchun zararli moddalar(siydik kislotasi, qoldiq azot, mochеvina, krеatinin, karboiat angidrid kabilar) hosil bo’ladi. Bu zararli qoldiq moddalar hujayralardan qonga o’tib ayirish a`zolari orqali tashqariga chiqarilib yuboriladi.
Shunday qilib, ayirish odam organizmi uchun muhim fiziologik jarayon bo’lib, Uning natijasida organizm moddalar almashinuvida hosil bo’lgan qoldiq Moddalardan uzluksiz ravishda tozalanib turadi.
2. Ayirish a`zolari. Ayirish orgayalariga: buyraklar, tеr bеzlari, o’pkalar va ovqat hazm qilish orgayalari kiradv. Moddalar almashinuvi natijasida hosil bo’lgan gazsimon moddalar (karbonat angidrid) nafas olish a`zolari orqali tashqariga chiqariladi. Siydik kislota, qoldiq azot, tuzlar suvda erigan holda buyraklar orqali siydik tarkibida ajratiladi. Ovqatning oshqozon-ichaklarda hazm bo’lmagan qismi nafas sifatida tashqariga chiqariladi. Siydik ayirish a`zolarining tuzilishi va funksiyasi.
Siydik ayirish a`zolari ayirish tizimining asosiy qismi hisoblanadi. Siydik ayirish a`zolariga buyraklar (o’ng va chap), siydik yo’li, qovuq (siydik pufagi) va siydik chiqarish kanali kiradi.
<sup>1</sup>Suyak hujayrasi va suyak tarkibidagi moddalar
Suyak hujayralari uzoq davom etadigan jarayonlar(protses) orqali bir-biri bilan bog`langan. Ular hamma tomondan tarkibi va joylashishi noodatiy bo`lgan suyak atrofidagi(hujayralararo matriks) moddalar bilan o`ralgan. Hujayralararo matriks kollagen tolalarga juda boy, ular organik tuzlar (kalsiy tuzlari, ayniqsa kalsiy fosat va kalsiy karbonat) bilan boyitilgan bo`ladi. Bular suv (20-25%), organic moddalar (25-30%) va anorganik moddalar (50%). Minerallar kristallar shaklida to`planadi va suyakka o`ziga xos fiziologik qattiqlik beradi. U intensive metabolitik jarayonlarni osonlashtiradigan o`ziga xos qon-tomir tizimiga ega bo`lib, bu suyaklarga biologik o`zgaruvchanlik xususiyatini beradi. Bukilmaydigan juda qattiq suyak materiallari yashovchan bo`lib, tanada stress kechayotgan paytdagi o`zgarishlarga osonlik bilan moslasha oladi. Anorganik va organic moddalar aralashib ketgan va ularni faqatgina mikroskopik tekshiruvlar natijasida farqlash mumkin.
Agar suyak kuydirilsa, faqatgina anorganik mineral skeletonlar qoladi va suyak mo`rt bo`lib qoladi. Agar suyak kislotaga botirilsa, unda faqatgina organik moddalar qoladi va suyak rezinadek egiluvchan bo`lib qoladi.
Siydik ajratish a’zolarning rivojlanishi
²Buyrak mezodermadan rivojlanib uch davrni o’tadi: