Uch yo’naltiruvchi sirtning m, n, ℓyo’naltiruvchilardan n va ℓnuqta bo’lib, ular ustma-ust tushsa, yasovchilari uning konus sirtini hosil qiladi. Shuning uchun konus m egri chiziq va S nuqta bilan beriladi. Uning aniqlovchilari (m, S ) bo’ladi. 6.4,b–rasmda m(m′, m″) yo’naltiruvchi va S(S′, S″) uchi bilan berilgan konusning tekis chizmada berilishi va sirtda nuqta tanlash ko’rsatilgan.
Agar S nuqtani biror s yo’nalishda cheksiz uzoqlashtirilsa, m egri chizig’ini kesib o’tuvchi
K onusning bu xususiy holi silindr deb yuritiladi (6.5,a-
rasm).
6.6,b–rasmda silindrning tekis chizmada berilishi ko’rsatilgan.
Yasovchisining yo’nalishi bilan beriladi: 6.4,a-rasmdagi m yo’naltiruvchi siniq chiziq bo’lsa, hosil bo’lgan sirt piramida (6.5,a-rasm) deb yuritiladi. 6.6,b–rasmda piramidaning ortogonal proyeksiyalarda berilishi ko’rsatilgan. Agar uchi biron s yo’nalishda cheksiz uzoqlashtirilsa, piramidaning qirralari o’zaro parallel bo’lib qoladi va bu sirt prizmadeb ataladi (6.7,a-rasm).
b
6.6-rasm
a b 6.7-rasm Prizmaning chizmada berilishi 6.7,b-rasmda ko’rsatilgan.
Aylanish sirtlari
Harakatlanuvchi chiziq sirtning yasovchisi, qo’zg’almas to’g’ri chiziq esa uning aylanish o‘qi deyiladi. Yasovchi va aylanish o’qi aylanish sirtning aniqlovchilarini tashkil qiladi. 6.8–rasmda m(m′, m″) egri chiziqning i(i′, i″) aylanish o’qi atrofida aylanishidan hosil bo’lgan umumiy ko’rinishdagi aylanish sirti tekis chizmada tasvirlangan. Yasovchi va aylanish o’qi ma‘lum bo’lsa, aylanish sirti to’la berilgan hisoblanadi. Sirtning berilishini uning aniqlovchilari orqali (m,i) ko’rinishida yozish mumkin.
T ekis chizmada aylanish sirti ′(m′, i′) va ″ (m″, i″) proyeksiyalari bilan hamda aniqlovchilarning istalgan ikki proyeksiyasi bilan berilgan. Aylanish jarayonida yasovchining hamma nuqtalari aylanalar bo’yicha harakat qilib, bu aylanalar sirtning parallellarideyiladi. Aylanish o’qidan o’tgan barcha tekisliklar meridian tekisliklari, ularning aylanish sirti bilan kesishish chiziqlari esa sirtning meridianlari deyiladi. Sirtning barcha meridianlari kongruent bo’ladilar. Frontal meridian tekisligi bosh meridian tekisligihisoblanib, uning sirt bilan kesishish chizig’i bosh meridian chizig‘iyoki sirtning frontal ocherkideb ataladi. 6.8–rasmdagi umumiy ko’rinishdagi aylanish sirtning aylanish o’qi gorizontal proyeksiyalar tekisligi N ga perpendikulyar joylashganligi uchun sirtdagi parallellarning (n1″, n2″, n3″,….) frontal proyeksiyalari to’g’ri chiziq kesmasi ko’rinishida, gorizontal proyeksiyalari esa haqiqiy kattalikda, ya‘ni aylana ko’rinishida tasvirlanadi. Tekis chizmada P(PH) bosh va P1(P1H) oddiy meridian tekisliklari hosil qilgan meridian kesimlari ko’rsatilgan. Bosh meridian