Az ərbaycan Respublikası Sə hiyy
F00.0 * Alsheymer x əstəliyi zamanı erkən başlamış demensiya (G30.0†) F00.1
Yüklə 400,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
F00.0 *
Alsheymer x əstəliyi zamanı erkən başlamış demensiya
(G30.0†) F00.1 * Alsheymer x əstəliyi zamanı gecikmiş demensiya (G30.1†) F00.2 * Alsheymer x əstəliyi zamanı atipik və ya qarışıq tipli
demensiya (G30.8†) F00.9 * D əqiqləşdirilməmiş Alsheymer xəstəliyi zamanı
demensiya (G30.9†) F01. Vaskulyar demensiya F01.0 K əskin başlanmış vaskulyar demensiya F01.1 Multiinfarkt demensiyası F01.2 Qabıqaltı vaskulyar demensiya F01.3 Qarışıq qabıq və qabıqaltı vaskulyar demensiya F01.8 Dig
ər vaskulyar demensiya F01.9 D əqiqləşdirilməmiş vaskulyar demensiya F02 * . Başqa rubrikalarda təsnif edilən digər xəstəliklər zamanı
demensiya F02.0 * Pik x əstəliyi zamanı demensiya (G31.0†) F02.1 * Kreystfeld–Yakob x əstəliyi zamanı demensiya (A81.0†) F02.2 * Qentinqton x əstəliyi zamanı demensiya (G10†) F02.3 * Parkinson x əstəliyi zamanı demensiya (G20†) F02.4 *
İnsanın immun çatışmazlıq virusu (İİV) tərəfindən
tör ədilən xəstəlik zamanı müşahidə olunan demensiya (B22.0†)
XBT-10- da baş kod əsas xəstəliyin kodudur və o xəncər (†) qeyd olunub; xəstəliyin təzahürünə aid olan fakultativ əlavə kod ulduzcuqla ( * ) qeyd olunub. X əncər və ulduzcuq sistemləri statistikanın təqdimatı üçün alternativ t əsnifatları təmin edərkən, xəncər kodunun ilkin kod olması və həmişə istifadə edilməsi XBT-nin prinsipidir. Kodlaşdırma üçün ulduzcuq kodundan heç vaxt tək istifadə edilməməlidir. Buna baxmayaraq, xəstələnmə dərəcəsi üçün kodla şdırma zamanı xəncər və ulduzcuğun istifadə ardıcıllığı xəstəliyin təzahürü tibbi yardımın əsas səbəbi olduğu zaman tamamilə dəyişdirilə bilər. Xəncər kodları ölüm halları üzrə statistika və tibbi xidmətin başqa aspektl ərində məlumatı təqdim etmək üçün ənənəvi təsnifata uyğun gəlir. 2
11
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. KLİNİK TƏSNİFAT Demensiyanın XBT-10 üzrə diaqnostik meyarları 8,13
DEMENSİYANIN G1-G4 ümumi meyarları G1. H ər iki əlamətin olması vacibdir: 1. Yaddaşın pisləşməsi, yeni informasiyanın yadda saxlanılması pozulur. Daha ağır hallarda isə əvvəllər yadda olan informasiyanın reproduksiyası pozulur. Pozuntu h əm verbal, həm də qeyri-verbal materiala aid edilir. Yaddaşın enməsi obyektiv etibarlı anamnezlə təsdiq olunmalı və imkan daxilind ə koqnitiv funksiyaların kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi və neyropsixoloji testl əşmənin nəticələri əlavə edilməlidir. Yaddaşın pozulmasını aşağıdakı şəkildə qiymətləndirmək lazımdır.
baxmayaraq müst əqil yaşamaq mümkündür. Burada yeni materialın yadda saxlanılması pozulur (məsələn, məişət əşyalarının yerinin və xəstənin qohumları tərəfindən deyilmiş hər-hansı informasiyanın unudulması baş verir).
Yaddaşın orta dərəcəli pozulması: Xəstənin gündəlik həyat tərzinə ciddi t əsir göstərir. Xəstəyə çox yaxın olan material yadda qalır. Yeni informasiya t əsadüfi və ya qısa müddətə yadda qala bilər. Xəstə harada yaşadığını, nə etdiyini, yaxınlarının adını unuda bilər.
bir informasi yanı yadda saxlaya bilmir.
Dig
ər koqnitiv funksiyaların enməsi. Bu, tənqidin və təfəkkürün enməsidir. X əstədə təşkilatçılıq və planlaşdırma xüsusiyyətləri enir. Bütün bu əlamətlər obyektiv anamnezlə və neyropsixoloji testləşdirmə ilə təsdiq olunmalıdır. Enmənin dərəcəsi aşağıdakı şəkildə qiymətləndirilməlidir. Yüngül pozuntu: Koqnitiv qabiliyy ətin enməsi gündəlik həyat tərzində m əhsuldarlığın itməsinə səbəb olur. Lakin bütün bunlar xəstəni başqalarından asılı etmir. Orta d ərəcəli pozuntu: İntellektual qabiliyyətin enməsi kənar şəxslərin köm
əyi olmadan xəstələrin gündəlik həyatında fəaliyyət göstərməsini ç ətinləşdirir. Xəstələr evdə ancaq asan işləri icra edə bilirlər, xəstənin maraqları məhdudlaşır. D ərin pozuntu: Xəstədə təfəkkürün tamamilə enməsi baş verir. Demensiyanın ağırlığı ümumən yaddaşın və ya intellektin enməsi dərəcəsi il ə müəyyən edilir. G2. D əqiqləşdirmək üçün kifayət edən müddət ərzində düşüncənin alaqaranlıq halının olmaması (A və F05-də olduğu kimi) G1. Əgər demensiya fonunda deliriy
əlamətləri yer tutursa, demensiya əlamətləri təkzib edilməlidir. G3. Emosional n əzarətin və motivasiyanın və ya sosial davranışın enməsi ən azı aşağıdakı əlamətlərin biri ilə özünü göstərməlidir: 1. Emosional l əbillik
3. Apatiya
2.
Qıcıqlılıq
4. Sosial davra nışın kobudlaşması
12
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. G4. G1-in klinik diaqnozu üçün 6 ay müdd ətində əlamətlər saxlanılmalıdır. Müdd ət qısa olarsa diaqnoz təqribi olmalıdır. Qeyd: Diaqnoz dig ər qabıq funksiyalarının pozulması, məsələn: afaziya, apraksiya, aqnoziya il ə təsdiq edilir. Deme nsiyanı oxşar davranış sindromları ilə müşahidə edilən digər x əstəliklərdən diferensasiya etmək üçün əlamətlərin 6 ay davam etməsi vacibdir. Bu x əstəliklərə aiddir: travmatik subdural qansızma, hidrosefaliya, baş beynin diffuz və ya ocaqlı travması.
Əlavə simptomatikasız F0x.x1 Dig
ər simptom ilə, əsasən sayıqlama F0x.x2 Dig
ər simptom ilə, əsasən halyusinator F0x.x3 Dig
ər simptom ilə, əsasən depressiv F0x.x4 Dig
ər qarışıq simptomatika ilə 6- cı işarə demensiyanın ağırlıq dərəcəsini göstərmək üçündür: .xx0 yüngül .xx1 orta .xx2 a ğır Yuxarıda qeyd edildiyi kimi demensiyanın ağırlığı yaddaş və koqnitiv funksiyaların pozulma dərəcəsi ilə müəyyən edilir. F00. Alsheymer x əstəliyi zamanı demensiya 3,8
A. Demensiyanın (G1-G4) ümumi meyarlarına əməl olunmalıdır. B. Demensiyaya səbəb ola biləcək digər xəstəliyin olmasını inkar edən fiziki və xüsusi müayinələrin olması (məsələn, serebrovaskulyar xəstəlik, sistem xəstəliyi – hipotireodizm, B 12
fol turşusu defisiti, hiperkalsiemiya və ya alkoqol və narkotiklərdən sui-istifadə). Qeyd: Aşağıdakı əlamətlər diaqnozu təsdiq edir, lakin zəruri hesab edilmir: −
qabıq funksiyalarının cəlb olunması: afaziya, apraksiya və ya aqnoziya −
motivasiya v ə meyillərin enməsi (bu isə apatiyaya səbəb olur) −
−
serebral atrofiyanın mövcudluğunu göstərən xüsusi müayinənin göst əriciləri −
aha ağır hallarda parkinsona bənzər ekstrapiramid hallar (loqokloniya v ə epileptik tutmalar) müşahidə oluna bilər
13
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Mövcud tipologiya üçün əlamətlərin dəqiqləşdirilməsi. Alt
ərin ola biləcəyini nəzərə alaraq aşağıdakı əlamətləri ayırmaq lazımdır: xəstəliyin başlandığı yaş, proqredientlik dərəcəsi, klinik simpto matikanın növü, xüsusən alın və gicgah paylarının z ədələnməsi simptomlarının ifadəli olması və ya heç olmaması. F00.0 v ə F00.1 diferensasiya etmək üçün meyarlar F00.0 Alsheymer x əstəliyi (AX) zamanı erkən başlamış demensiya 8 1. AX zamanı ümumi meyarlar (F00) və xəstəliyin 65 yaşa qədər başlanması
Əlavə olaraq aşağıdakılardan ən azı birinin olması: a)
b)
y addaşın pozulması ilə yanaşı afaziya (amnestik və ya sensor), aqrafiya, aleksiya , akalkuliya və ya apraksiya
8
1. AX zamanı ümumi meyarlar (F00) və xəstəliyin 65 yaş və yuxarı başlanması
Əlavə olaraq aşağıdakılardan ən azı birinin olması: a)
(proqressiv- ləşmə dərəcəsi 3 il və daha çox vaxt keçdikdən sonra müəyyən edilir) olması barədə məlumat b)
addaş pozuntularının (G1.1) intellektual pozuntularından (G1.2) üstün olması F00.2 AX zamanı atipik və ya qarışıq tipli demensiya 8
Bu termin atipik əlamətlərlə xarakterizə olunur. Eyni zamanda AX-nin erk ən və gecikmiş başlanğıcına xas olan meyarlara cavab verir. Alsheymer tipli v ə damar mənşəli demensiyaya birgə rast g əlinməsi halları da bura aid edilir. F01. Vaskulyar demensiya 3,8
G1. Demensiyanın ümumi meyarları olmalıdır (G1-G4). G2. Ali qabıq funksiyalarının qeyri-bərabər zədələnməsi. Belə ki, yaddaşın nəzərəçarpan pozuntuları olduğu halda təfəkkür və informasiyanın təhlilində yüngül enmə müşahidə olunur.
14
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. G3. Baş beynin ocaqlı zədələnməsini sübut edən klinik məlumatların olması. Aşağıdakı əlamətlərdən ən azı 1-nin olması buna göst
ərişdir: 1.
ətraflarda unilateral spastik zəiflik 2.
v ətər reflekslərinin unilateral yüksəlməsi 3.
4.
psevdobulbar iflic G4. Ciddi serebrovaskulyar x əstəliyin olmasını sübut edən müayin ələrin, testlərin nəticələri, anamnestik məlumatlar etioloji olaraq demensiya il ə əlaqəli ola bilər. Damar m ənşəli demensiyanın alt tiplərini ayırmaq üçün aşağıdakı meyarlar olmalıdır: F01.0 K əskin başlanmış vaskulyar demensiya 8
A. Damar demensiyasının ümumi meyarları olmalıdır (F01). B. Demensiya qısa müddət ərzində (adətən 1 ay, 3 aydan çox olmayaraq) bir neç ə insultdan və ya 1 böyük qansızmadan sonra inkişaf edir.
8
A. Damar demensiyasının ümumi meyarları olmalıdır (F01). B. Demensiyanın ləng gedişi (3-6 ay müddətində). F01.2 Qabıqaltı vaskulyar demensiya 8
A. Damar demensiyasının ümumi meyarları olmalıdır (F01). B. Anamnezd
ə hipertenziya. C. Klinik v
ə xüsusi müayinələrin nəticələri beyin yarımkürələrinin ağ maddəsinin dərinliyində damar zədələnməsi olduğunu göst ərir. Qabığın bütövlüyü saxlanılır. F02. Dig ər rubrikalarda təsnif olunmuş xəstəliklər zamanı demensiya 8
F02.0 Pik x əstəliyi zamanı demensiya A. Demensiyanın ümumi meyarları (G1-G4) olmalıdır. B. Daimi pisl əşmə ilə süstgedişli başlanğıc.
Alın payının cəlb olunması. Aşağıdakılardan iki və ya daha çox əlamətlərin olması: ►
emosional kütlük ►
sosial davranışın kobudlaşması
15
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. ►
o yanıqlıq ►
apatiya v ə ya narahatlıq ►
D. Yaddaş və gicgah payının funksiyalarının erkən dövrlərdə nisbi saxlanılması.
8
A. Demensiyanın ümumi meyarları (G1-G4) olmalıdır. B. Faktik olaraq beynin bütün ali funksiyalarının parçalanması və demensiyanın güclü inkişafı. C. Demensiyadan d ərhal sonra və ya eyni zamanda aşağıdakı nevroloji simptomlardan ən azı birinin olması: ►
piramid simptomlar ►
ekstrapiramid simptomlar ►
beyincik simptomlar ı ► afaziya
►
görm ənin pozulması Son m
ərhələ üçün akinitik status və mutizm xasdır. F02.2 Qentinqton x əstəliyi zamanı demensiya 8
A. Demensiyanın ümumi meyarları (G1-G4) olmalıdır. B. Qabıqaltı pozuntular, adətən, birincili olur və bu pozuntular bütün x əstəlik müddətində dominant mövqe tutur. Qabıqaltı nahiy ənin zədələnməsi isə təfəkkür, hərəkət, eyni zamanda apatiya v ə depressiya ilə müşayiət edilən şəxsiyyət pozuntusu şəklində özünü göstərməlidir.
Xüsus
ən, xəstənin gizlətməyə çalışdığı üz, əl, çiyin nahiyəsində v ə ya yeriş zamanı müşahidə edilən qeyri-iradi xoreoform h ərəkətlərdir. D. Valideynl ərdən birində və ya bacı-qardaşda Hentinqton x əstəliyinin olması; nəsildə olması. E. Anormal h ərəkətləri izah edən başqa klinik əlamətlərin olmamasıdır. F02.3 Parkinson x əstəliyi zamanı demensiya 8
A. Demensiyanın ümumi meyarları olmalıdır (G1-G4). B. Parkinson x əstəliyi diaqnozu F02.4.
Parkinson x əstəliyinin müalicəsinə aid edilə bilən koqnitiv pozuntuların olmaması.
16
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. D. Anamnestik m əlumatların, fiziki müayinələrin və ya xüsusi t ədqiqatların demensiyaya səbəb ola biləcək digər xəstəliyi inkar etm əsi.
F02.4 İnsanın immun çatışmazlıq virusu (İİV) tərəfindən tör ədilən xəstəlik zamanı müşahidə olunan demensiya 8
A. Demensiyanın ümumi meyarları olmalıdır (G1-G4). B. İİV infeksiyası diaqnozu. C. Anamnestik m əlumatlar, fiziki müayinələr və ya xüsusi t ədqiqatlar demensiyaya səbəb ola biləcək digər xəstəliyi inkar edir. DİAQNOSTİKA İnstrumental müayinələr 1.
Demensiyalı xəstələrin instrumental müayinəsi iki məsələnin h əlli üçün aparılır: ►
demensiya nın aradan qaldırılması mümkün olan səbəblərinin aşkar edilməsi ►
4,7
2. Demensiyalı xəstələrin müayinə metodları arasında hal-hazırda daha çox istifad ə edilən maqnit rezonans tomoqrafiyadır (MRT) (А) 3 .
ə baş verən anatomik struktur dəyişiklikləri aşkar edir 3,4,5,7
3.
MRT üçün əks-göstərişi olan xəstələrə (beyində metallik implantat ı və/və ya kardiostimulyatoru olan və ya klaustrofobiyadan əziyyət çəkən şəxslər) KT (А) 3 edil
ə bilər 3,4,5,6
4.
MRT aşağıdakıları aşkar edir 3,4,7
AX zamanı hipokampda erkən atrofik dəyişikliklər ►
lakunar z ədələnmələr, beynin ağ maddəsində dəyişikliklər ►
FTD za manı beynin alın payında atrofik dəyişikliklər ►
Beynin medial- temporal payında atrofik dəyişikliklərin olmaması. Bu isə LCD və AX-nin diferensial diaqnostikasına imkan yaradır ►
bilateral atrofiyası
17
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. ►
Kroysfeld-Yakob x əstəliyi üçün xarakterik olan bazal nüvələr sah
əsində siqnalın dəyişməsi Laborator müayin ələr 1.
Q anın laborator analizləri demensiyalı xəstələrin müayinəsinin t ərkib hissəsini təşkil edir. Laborator analizlərin aparılmasında m əqsədlər bunlardır: ►
►
potensial riskin mü əyyən olunması ►
demensiya zamanı düşüncə pozuntularının səbəblərinin müəyyən olunması ►
əzi hallarda demensiyanın ilkin səbəbinin müəyyən olunması 2.
Demensiyaya şübhə olan zaman aşağıdakı laborator müayinələr aparılmalıdır (А) 3,4,5,10
►
Qanın ümumi müayinəsi ►
Elektrolitl ərin təyini (Na, K, Ca) ►
kozanın təyini ►
Qalıq azotun və kreatinin təyini ►
ALT, AST, qamma GT-nin t əyini
►
Тireotropin (TSH) təyini ►
Fol turşusu və vitamin B 12 -nin t əyini 3.
Anamnestik v ə klinik məlumatlara əsaslanaraq demensiyalı x əstələrə əlavə olaraq qanın sifilis və QİÇS analizlərinin edilm əsi məsləhət görülə bilər 3,4,5
ələr 1.
Neyropsixoloji testl əşdirmə aşağıdakılar üçün effektiv metod hesab edilir: a)
müxt əlif koqnitiv funksiyaların qiymətləndirilməsi.(B) 3,11
demensiyanın müxtəlif növlərinin diferensial diaqnostikası (B) 3,11
Neyropsixoloji testl əşdirmə aşkar edir (B) 3,5,7
►
Fronto- temporal demensiyaya xarakterik olan semantik yaddaş v ə diqqət funksiyalarının defisiti ►
AX üçün xarakterik olan epizodik yaddaş pozuntusu ►
LCD üçün xarakterik olan vizual qavrama pozuntusu ►
VD zamanı daha qabarıq olan icraetmə funksiyalarının poz
ulması
18
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Diferensial diaqnostika C ədvəl 3. Demensiyanın müxtəlif növlərinin diferensiasiyası (geri dönd ərilə bilən hallar kursivlə verilib) 4
Demensiyanın növü Yayılmış (daha çox rast g əlinən) pozuntular Nadir pozuntular Degenerativ Alsheymer x əstəliyi ►
Levi cisimcikli demensiya ►
Fronto-temporal demensiya ►
Parkinson x əstəliyi ►
Hentinqton x əstəliyi ►
əstəliyi Serebrovaskulyar Xırda damarların diffuz z ədələnməsi ►
Аmiloid anqiopatiya ►
Çoxsaylı emboliya ►
Diffuz hipoksik/işemik z ədələnmə Yeni tör əmələr
Metestatik z ədələnmə ►
Beynin ilkin şişi Travmatik Xronik subdural hematoma Akso
nların diffuz zədələnməsi Тоksik
►
►
ərman preparatları ►
Vernike-Korsakov sindromu ►
В 12 vitamini defisiti ►
Pellaqra ►
Е vitamini defisiti Endokrin ►
il ə əlaqədar demensiya ►
Xronik hepatik ensefalopatiya ►
►
►
əstəliyi ►
Hiperparatirieoz İnfeksion
►
Sad ə herpes virusu ►
Laym x əstəliyi ►
QİÇS ►
ТB/funqal meningiti Demineralizasiya Yayılmış skleroz
19
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. DEMENSİYASI OLAN PASİYENTLƏRİN MÜŞAHİDƏ VƏ MÜALİCƏSİ Pasiyentl ərin müayinəsi 1.
Ümumi profilli h əkim öz xəstəsinin intellektual-amnestik funksiyaları və davranışı barədə məlumatlanmalı və demensiyanın ilkin əlamətlərini identifikasiya etməyi bacarmalıdır (A) 3
( Əlavə 2). 2.
65 yaş və daha yuxarı yaşlı xəstələrdə demensiya müayinələri aparılmalıdır. Yaddaş pozuntusu ilə bağlı şikayətlər bildirən bütün x əstələrdə, eyni zamanda xəstənin yaxınları tərəfindən yaddaş və intellektin enməsi, demensiya üçün xarakterik olan davranış pozuntularının aşkar olunması hallarında demensiya skrininqi aparılmalıdır (В) 7 .
Demen
siyanın müayinəsi zamanı Psixi Statusun Qısa Qiym
ətləndirilməsi şkalasının (MMSE) aparılması məsləhətdir (B) 3,5,7
( Əlavə 3). 4.
Demensiya əlamətlərini təyin etmək üçün ətraflı anamnestik m əlumatların toplanılması, fiziki statusun müayinəsi, eyni zamanda laborator v ə instrumental müayinələrin (MRT) (A) 3
7
aparılması demensiyanın müayinəsi üçün tövsiyə edilmir 4,5 . 5. Ümumi profilli h əkim koqnitiv funksiyaların enməsinin bütün mümkün olan s əbəblərini nəzərdən keçirməli, eyni zamanda yanaşı gedən xəstəliklərin diaqnostikasını və xəstənin özü və ətrafındakı insanlar (A) 3 üçün riskin qiym ətləndirilməsini həyata keçirm
əyi bacarmalıdır. 6.
Demensiyaya şübhə olan bütün xəstələrdə depressiya skrininqi, eyni zamanda deliriy skrininqi aparılması məsləhətdir (B) 7 . Deliriy
aşağıdakılarla xarakterizə edilir 4 : ►
Ad ətən, bir neçə saat və ya gün davam edən kəskin başlanğıc olur. V
əziyyət təkrarlanan gedişlə seçilir ►
Çaşqınlıq
v əziyyəti (pasiyent zaman və məkanda oriyentasiyanı itirib)
►
D üşüncənin ləngiməsi və əlaqəsizliyi
20
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. ►
P sixomotor aktivliyin artması, yaxud azalması ►
Qavramada pozuntular (illüziya v ə ya hallyusinasiya) ►
ər ►
Yuxu- oyaqlıq tsiklinin pozulması ►
ərləmə, taxikardiya) 7.
Diaqnozun d əqiqləşdirilməsinə ehtiyac olduğu halda ümumi profilli h əkim xəstəni psixiatr, nevroloq və klinik psixoloqa (neyropsixoloji testl əşdirməni aparmaq üçün) yönəltməlidir. Demensiyalı xəstələrin müşahidəsi və aparılmasının ümumi prinsipl əri 1.
H əkim xəstənin ailə və yaxınlarını (tibbi etika və qanunvericilik normalarına riayət etməklə), potensial t əhlükənin minimallaşdırılması, pasiyentlə gündəlik işlərin icrasında necə yardım edilməsi mövzularında məlumatlandırmaqla, müalicəyə c əlb etməlidir. 2.
N əzərə almaq lazımdır ki, bəzi pasiyentlər öz xəstəliyi barədə informasiya verm ək onlarda güclü disstres yarada bilər. Belə olan halda h əkim tibbi sənədlərdə informasiyanın verilm
əməsinin səbəblərini qeyd etməlidir (C) 7,10
.
3. H əkim aşağıdakı məlumatları xəstənin ailə üzvlərinin nəzərinə çatdırmalıdır 7,10
: ►
Demensiya ahıl yaşda tez-tez rast gəlinən, ancaq qaçılmaz olmayan pozuntudur. ►
bil ər (həyəcan, şübhəlilik, qəzəb təzahürləri, əlaqə qurmaqda ç ətinliklər). ►
Yaddaşın və intellektin zəifləməsi, adətən, tədricən baş verir, lakin proqnoz demensiyanı doğuran səbəblərdən asılıdır. ►
əstəliklər və stresslər demensiyanın gedişini pisləşdirə bil
ər. ►
Pasiyent yeni m əlumatları yadda saxlamaqda çətinlik çəkir, pasiyentin tanımadığı şəraitə və vəziyyətə düşməsindən ç əkinmək lazımdır. 21
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 4.
H əkim pasiyentlərin gündəlik fəaliyyətlərin öhdəsindən gələ bilm
əmələrini, təhlükəsizliklərini, davranışlarında problemlərin mövcudluğunu və fiziki durumlarını müəyyən etmək üçün münt əzəm olaraq müayinə aparmalıdır 4 .
5.
Yadd aşda yüngül pozuntular zamanı qeydlərdən və xatırlatma işarələrindən istifadə edilməlidir. 6.
ə sağlam həyat tərzi keçirməyi, sağlamlığının qeydinə qalmağı, pəhrizə əməl etməyi, fiziki hərəkətlər yerinə yetirməyi, somatik probleml ərin yaranması zamanı dərhal buna reaksiya verm əyi məsləhət görməlidir 10 . 7. Koqnitiv funksiyanın pozulması ilə bağlı mümkün riski münt əzəm olaraq qiymətləndirməlidir (sərbəst gəzintilər, s əfərlər, tez alışan əşyalardan istifadə) (B) 3 .
Pasiyentl ə birgə yaşayan şəxslərin qulluqla bağlı vəzifələrin öhd
əsindən necə gəldiklərini qiymətləndirməli, onlarla əlaqə saxla
malı, onların emosional vəziyyətini izləməlidir (C) 3 . 9.
Hüquqi v ə maliyyə məsələlərini müzakirə etməlidir (q əyyumluğun rəsmiləşdirilməsi, təqaüdün alınması və s.). Qeyri-medikamentoz müdaxil ələr 1.
Aşağıda qeyd olunanlar demensiyalı xəstələrin həyat keyfiyy
ətinin yaxşılaşdırılmasında müsbət effekt göstərə bilər: günd
əlik həyat fəaliyyətinin təşkilinə yönəlmiş müxtəlif davranış metodlarının istifadəsi, gündəlik rejimə riayət olunması, düzgün qidalanma, aqressiyanın və depressiyanın büruzə verməsi istiqam
ətində müalicə rejimi üzərində nəzarətin həyata keçirilm
əsi. 2.
X əstənin ailə üzvlərinin pasiyentə düzgün yanaşması və qayğı göst ərməsinin təlimi demensiya ilə bağlı ağırlaşmaların pro filaktikası üçün faydalıdır. 3.
nitq funksiyalarının məşqi, simaların fotoşəkillərlə tanınması, əşyaların yadda saxlanılması, koqnitiv funksiyaların yaxşılaşdırılmasının sadə metodu hesab edilir (B) 7 . 22
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 4.
Ətraf mühitin təşkili dedikdə adaptasiyanın yüksəlməsi (işıqlandırma, vanna, xalı örtüklər və s.), təhlükəsizliyin qorunması, stressin azaldılması üçün şəraitin yaradılması başa düşülür. Bu isə demensiyalı xəstələrə pozitiv təsir göstərir. 5.
Multisensor stimulyasiya – aromaterapiya, musiqi te rapiyası, işıq terapiyası demensiyanın nisbətən yüngül ifadə olunmuş simptomları olan xəstələrə tətbiq edilə bilər 7 .
Reallığa əsaslanmış terapiya demensiyalı xəstələrə daim vaxtın, m əkanın və ətraf mühitin yada salınmasına əsaslanır (D) 7 .
Bu da b əzi xəstələrdə koqnitiv funksiyaların enməsini zəiflədə bilər. Əks yanaşma da isə əsas məqsəd bələdliyi pozulmuş xəstənin hissl
ərini qəbul etmək və ona dəstək olmaqdır (validasiya). Bu zaman x
əstənin reallığı qavraması mümkün olmasa da onun hissl
ərinə qarşı hörmətlə yanaşılmalıdır.
M əsələn, xəstələrin yanlış fikirlərini və hərəkətlərini tənqid etməyərək, onun fərdi reallığını qəbul etməkdir. 7.
X əstənin vəziyyətinə uyğunlaşdırılmış fiziki tapşırıqlar demensiyalı xəstələrin motor funksiyalarını yaxşılaşdıra bilər. Pasiyentl ərin koqnitiv imkanlarına və onun əvvəlki maraqlarına adaptasiya edilmiş istirahətlə bağlı olan fəaliyyət isə həyat keyfiyy ətinin əsaslı olaraq yüksəlməsinə təsir edir (B) 7 .
İKAMENTOZ MÜALİCƏ Asetilxolinesterazanın inhibitorları və NMDA (Əlavə 1) 1.
Dem ensiyaların əsas simptomu olan koqnutiv pozulmanın müalic əsinin əsas dərman vasitələri asetilxolinesterazanın inhibitorları (ASXİ) (donepezil, qalantamin və rivastiqmin) və N-metil-D- aspartat (NMDA) reseptorlarının antaqonistləridir (memantin) (A) 4,5,7 .
Göst
ərilən preparatlar demensiyalı xəstələrin koqnitiv funksiyalarının enmə sürətini xeyli azalda bilər 7 .
Mövcud olan m əlumatlara görə yuxarıda göstərilən asetilx
olinesterazanın inhibitorları koqnitiv funksiyalara eyni
23
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. t əsirə malikdir, lakin donepezil qəbul edən pasiyentlər daha nadir hallarda müalic ələrini dayandırırlar. 4.
əyini AX, memantin isə VD diaqnozu təsdiq olundu
ğu vaxtdan başlayaraq həyata keçirilməlidir. Gözlənilən n əticələr və potensial əlavə təsirlər xəstənin özü və onun ailə üzvl əri ilə müzakirə olunmalıdır (A) 4,6,7 .
5.
Donepezil v ə memantin ayrılıqda və ya birgə təyin edilə bilər. İlkin
dozadan başlayaraq tədricən (həftədə 1 dəfədən artıq olmayaraq) doz anı orta terapevtik dozaya çatdırmaq lazımdır (B) 7 .
Donepezil v ə memantinin təyini zamanı vaxtaşırı olaraq koqnitiv prosesl
ərin, digər psixi funksiyaların və davranışın eyni zamanda d ərman terapiyasının əlavə təsirlərinin monitorinqi aparılmalıdır 6,7 .
Əlavə 1) 1.
Deme nsiyalı xəstələrdə yanaşı olan depressiyanın müalicəsi üçün ilkin seçim preparatları SİUSİ (sertralin, esçitalapram, fluvoksam(in) (D) 4,7
əlavə təsirlərə malikdir. 2.
əli depressiyanın əlamətləri aşkar olunmuş demensiyalı x əstələrə trazadon təyin edilə bilər 4,7 . 3. Ahıl yaşda olan demensiyalı xəstələrdə metabolik proseslərin yavaşımasına görə antidepressantların plazmada səviyyəsi yüks
ələ bilər. Bu isə öz növbəsində antedepressant terapiyanın minimal dozalardan başlayaraq aramla artırılmasını tələb edir. 4.
∗ v ə fluoksetin *
antixolinergik effektl ər nəticəsində yaranan deliriumun mümkün inkişafı ilə əlaqədar olaraq demensiyalı x əstələrə təyin olunmamalıdır 4,7 .
∗
Az ərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitələri
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Antipsixotik preparatlar ( Əlavə 1) 1.
Demensiyalı xəstələrdə psixotik simptomların (deliriy, sayıqlama, hallyusinasiyalar, aqressiya, ajitasiya) müalicəsi zamanı ilkin seçim preparatları atipik antipsixotiklər – olanzapinel, risperidon v ə kvetiapin hesab edilir (A) 4,7
. 2.
Psixotik simptomlar olan demensiyalı xəstələrdə yalnız bir antipsixotik preparat minimal effektiv dozada 3-6 h əftədən çox olmayan müdd ətə təyin edilməlidir (A) 4,7
. 3.
Demansiyaya şəkərli diabetlə və ya dislipidemiya ilə birgə rast g əlinməsi hallarında antipsixotik preparatların təyini zamanı ehtiyatlı olmaq tələb edilir. 4.
Parkinsionizml ə xəstə olanların müalicəsi zamanı ilkin seçim preparatı kvetiapin hesab edilir.
1.
Aspirin (kardioloji) – yanaşı olaraq ürək-damar xəstəlikləri olan VD-li x əstələrə təyin olunması məsləhət görülür 7 . 2. Niserqolin, beyin qan dö vranını yaxşılaşdırır, VD-li xəstələrə t əyin oluna bilər. Lakin bu preparatın demensiyanın digər növl ərində təyini zamanı effektiv olmasını öyrənmək 7 .
Asılılıq yaranması riskini və koqnitiv funksiyaların pisləşməsini n əzərə alaraq benzodiazepinlər demensiyalı xəstələrə uzun müdd ətə təyin olunmamalıdır (D) 4,7 .
Hidroksixlorokvin (B), prednisolon (A), melatonin ∗ , estrogen (B), selegilin * (A), fizostiqmin * , ginkobeloba v ə pirasetam – demensiyanın müalicəsində effektiv deyil və təyinat üçün m əsləhət olunmur.
∗
Az ərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitələri
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Əlavə 1 Demensiya nın müalicəsində istifadə edilən preparatlar Beyn əlxalq patentl əşdirilmiş adı Ticar ət adı, b uraxılış forması Başlanğıc doza (mq/gün) Adı doza (mq/gün) Asetilxolinesterazanın inhibitorları (ASXI) və N-metil-D-aspartat (NMDA) Donepezil
donezil 5mq, 10 mq örtülü tablet; alzepil 5mq, 10 mq örtülü tablet; 5 5-10 Qalantamin remenyl 2 mq, örtülü tablet; 4 8-16
Rivastiqmin ekselon 2 mq, kapsula; 3 6
demantin 10 mq, örtülü tablet; mentiklin 10 mq, örtülü tablet; alçeba 10 mq, örtülü tablet 5 10-20
Serotoninin intraneyronal udulmasının seçici inhibitorı (SİUSİ) və trazadon Essitalopram sipraleks 10 mq örtülü tablet; deploram-S 10 mq, 20 mq örtülü tablet; esçita 10 mq örtülü tablet 10
10-20 Sertralin
stimulton 50 mq, 100 mq örtülü tablet; zoloft 50 mq, 100 mq örtülü tablet 50 50-200
Fluvoksamin fevarin 50 mq, 100 mq örtülü tablet 50 150
Trazodon trittiko 50 mq örtülü tablet 50 150-300
Antipsixotik preparalar (neyroleptikl ər) Kvetiapin ketilept 100 mq, 200 mq örtülü tablet 50 100-300
Olanzapin roksizapin 5 mq, 10 mq örtülü tablet; olankline 2,5 mq, 5mq, 10 mq tablet; zolaksa 5 mq, 10 mq oral tablet 5 5-20
Risperidon rispolept 2 mq tablet; rispolept ∗ oral 30 ml maye 0,5-1 2-6
Dig ərləri Niserqolin sermion 5 mq, 10 mq, 30 mq tablet; 15 30
∗
Az ərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitələri
26
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Memantin dozalanması Donepezil dozalanması 2-ci h əftə 5 mq s
əhər 5 mq günorta 1-ci h əftə 5 mq s
əhər 3-cü h əftə 10 mq s
əhər 5 mq günorta 4-cü h əftə 10 mq s
əhər 10 mq günorta 6-10 h əftə ərzində 5 mq gecə (yatmazdan önc ə) bir dəfə Lazım gələrsə, 6-10 həftədən sonra doza günd ə bir dəfə yatmazdan önc ə olmaqla, 10 mq-d
ək artırıla bilər
27
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Əlavə 2 Demensiya üçün diaqnostik alqoritm
növü müayin ə edilm əlidir
pozuntusu, depressiya
Demensiya
qocalma
28
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Əlavə 3 Psixi statusun qısa qiymətləndirilməsi şkalası (PSQQ) 7,9
(MMSE – Mini-Mental State Examination) № Sınaq Bal Maksimum ball 1. Zaman b
ələdləliliyi (tarixi qeyd edin): A. Tarix
B. Ay
C. İl
D. H əftənin günü E. F əsil H ər bir düzgün cavaba 1 ball ver Маks. ball 5
M əkan bələdləliliyi (yeri qeyd edin) A. Küç
ə B. Ev
C. M ərtəbə D. Şəhər
E. Ölk
ə
H ər bir düzgün cavaba 1 ball ver Маks. ball 5 3. Qavrama (3 əşyanı adlandırmaq, məsələn, “top”, “bayraq”, “qapı”, sonra pasiyentdən bu sözl əri təkrarlamağı xahiş etmək – 5 sınaqdan çox olmamaq şərti ilə)
H
düzgün cavaba 1 ball ver Маks. ball 5
Diqq
ət və say (pasiyentə 100-dən 7 çıxmağı və bu prosesi 5 dəfə ardıcıl olaraq yerin ə yetirməsini təklif etmək – 93, 86, 79, 72, 65) Əgər pasiyent bunu etməkdən imtina edərsə o zaman “f əsil” sözünü sondan hərifləyərək dem əyi təklif etmək) H ər bir düzgün cavaba 1 ball ver Маks. ball 5
Yaddaş (pasiyentə 3-cü bəndə təklif olunan 3 sözü yenid ən deməyi xahiş etmək)
H
düzgün cavaba 1 ball ver Маks. ball 3
Nitq
A. Saat v
ə qələmi göstərərək onları adlandırmağı xahiş etmək. B. Cüml
əni təkrar etmək: “Heç vaxt heç vaxt dem
ə”.
H ər bir düzgün cavaba 1 ball ver Маks. ball 3
29
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 7. 3 m
ərhələli tapşırığı yerinə yetirmək: “ Sağ əl ilə vərəqi götür, onu ikiyə qatla və stolun üstün ə qoy”
H ər bir düzgün cavaba 1 ball ver Маks. ball 3
Oxumaq (v ərəqdə “gözlərini yum” yazmaq v ə pasiyentə oxuduğunu həyata keçirməyi t əklif etmək
Маks. ball 1 9. Yazmaq (pasiynt ə isim və feldən ibarət olan cüml ə yazmağı təklif etmək)
Маks. ball 1 10. Kopiyalamaq
30-28 bal norma
27-24 bal yüngül koqnitiv pozuntu 23-20 bal yüngül d
ərəcəli demensiya 19-11 bal orta d
ərəcəli demensiya 10-0 bal ağır dərəcəli demensiya
30
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Ədəbiyyat 1.
Az ərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti. “İlkin tibbi yardım göst ərən tibb müəssisələrində müalicəsinə icazə verilən x əstəliklərin (psixi pozuntuların) Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında 2012-ci il 11 iyun tarixli 131 nömrəli qərar [Elektron m əlumat]. – Bakı. – 11.06.2012. – Elektron ünvan: http://www.cabmin.gov.az/?/az/pressreliz/view/702 (19.04.2013) 2.
X əstəliklərin və sağlamlıqla bağlı problemlərin beynəlxalq statistik t əsnifatı: 10-cu baxış. – Cenevrə, Ümumdünya Səhiyyə T əşkilatı, 2012. 3.
Clinical Practice Guideline for Dementia. Part I: Diagnosis & Evaluation [Electronic resource] / Clinical Research Center for Dementia of South Korea. – Seoul (South Korea). – 2011. - 117 p. – Available at: http://guidelines.gov/content.aspx?id=34444 (19.04.2013) 4.
resource] / Antonio Bavazzano [et al.]; Regional of Tuscany Health Council. – Milan. – 2011. - 38 p. – Available at: http://www.snlg-iss.it/cms/files/LG_toscana_demenza_2011_ en.pdf (19.04.2013) 5.
health and social care: NICE clinical guideline 42 [Electronic resource] / National Institute for Health and Clinical Excellence. - London (UK). – October 20. - 56 p. – Avialable at: http://www.nice.org.uk/nicemedia/live/10998/30318/30318.pdf (19.04.2013) 6.
Donepezil, galantamine, rivastigmine and memantine for the treatment of Alzheimer's disease: review of NICE technology appraisal guidance 111 [Electronic resource] / National Institute for Health and Clinical Excellence. - London (UK). - March 2011. –
nicemedia/live/13419/53619/53619.pdf (19.04.2013) 7.
Management of patients with dementia: A national clinical guideline 86 [Electronic resource] / Scottish Intercollegiate Guidelines Network Edinburgh. - February 2006. – 57 p. - Avialable at: http://www.sign.ac.uk/pdf/sign86.pdf (19.04.2013)
31
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 8.
The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders: Diagnostic Criteria for research [Electronic resource] / World Health Organization. – Geneva. - 1993. – 263 p. - Avialable at: http://who.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf (19.04.2013) 9.
The Mini-Mental State Examination (MMSE): a guide for people with dementia and their carers: information sheet [Electronic resource] / Alzheimer’s Society Quality Research in Dementia. - London. - March 2001. – 436-437p. - Avialable at: http://www.dementie.be/SiteFiles/436_MMSE.pdf (19.04.2013) 10.
Treatment of patients with Alzheimer's disease and other dementias: Practice guideline [Electronic resource]/ Peter V.Rabins [et al.]; American psychiatric Association.- Second edition. - 2010. - 86 p. - Avialable at: http://psychiatryonline.org/pdfaccess.ashx?ResourceID=243205& PDFSource=6 (19.04.2013) 11.
The Diagnosis and Treatment of Dementia: Third Canadian Consensus Conference [Electronic resource] / Hotel Delta President Kennedy. - Montreal, Quebec. - March – 2006 - July 2007. - 28 p. - Avialable at: http://www.cccdtd.ca/pdfs/ Final_Recommendations_CCCDTD_2007.pdf (19.04.2013) 12.
These tables supplement those published within our article "Ten- year incidence of dementia in a rural elderly US community population: the MOVIES Project." [El Yüklə 400,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|