Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

Təsirlik hal təsir obyektini bildirir; məs.: - Min doqquz yüz 
əllidə zo:texnik qaydalar üzərə bağları becərmişəm (Nax.); - O 
balaja qız qapıyı açer, qavaxlarına çıxer (Qaz.) və s.
— müəyyənlik bildirir; məs.: - Odun xırdalə:ndə palteyi əya-
ğıma urmuşam (Çəm.); - Çoban bu yeddi löün xörəyi qater - qa-
tışdırır, hamısını yığer bu qapaxlıya (Qaz.) və s.
— qeyri-müəyyənlik bildirir; məs.: - Bir kəçci at oynadırdı; 
- Bir quca kişi gəlibən bir ouc turpağ quydi munun əlinə (Qb.); - 
Gəlin bir dənə uşağ doğincə dədəsi evi görməzdi (Lən.) və s.
Bunlardan əlavə, təsirlik hal aşağıdakı halların mövqeyində 
çıxış edir:
Təsirlik hal yiyəlik hal mövqeyində; məs.: - Gidib baxadı 
ki, aslanı ayağında bir tikan; - Qoyub bir padnosu içinə hə-
min bostannarı qiz yibərdi atasına (Dər.); - Bu suyu zərəli var 
(Təb.) və s.
Təsirlik hal yönlük hal mövqeyində; məs.: - Onnan so:ra bir 
sa:t qızı nişangah verdi getdi (Qaz.); - Yarəb, niyə uşağı haq var, 
divan yox ad qoyuplar (Q.); - Gələnnə so:ra məni çəkdilər ortalığı 
(Laç.); - Qızı faytın göndərdilər gildi (Ş.); - Bölişdilər, başdadı-
lar xırda-mırda işləməyi (Səd.); - Uşağı buyur, dalısıycan yüyür 
(Muğ.) və s.
Bu xüsusiyyət qoşmalarla əlaqədə də üzə çıxır; məs.: - Atdılar 
kəndi sarı üz qoydılar (Şam.); - Suyu çəpəri tərəfə aşdıq (Göy) və s.
Qədim abidələrdə; - məs.: Ağca mənim köksümi basub qondı; 
Sazı oda urdılar (KDQ, s.66, 82); Əgər mənüm sözümi inanmırsan 

---

128
129
“İgid cəsurluq qırx iki toxum yağıdan otuz döyüşçü öldürdüm 
(Yenisey, 49-cu abidə); Burnınta boz bulıt önür tiyür “Burnundan 
boz bulud yüksələr deyirlər (Manixey poeziyası, 5 saylı mətn); er 
öpkesinde tanğızdı “adam öpkəsindən şişdi”, bu at anda yeğ “bu 
at ondan yaxşıdır”(MK, III c., s.144, 393); Üç yerdə yaralandım, 
qara başım bunaldı, yalnuz qaldım(KDQ, s.46); Kafirin könlündə 
sən iman umursan, nə əcəb? (Nəsimi, s.16); Firqət ilə həsrəti yad 
eylədün, Yusifün dərdində çoq zar elədün (Zərir, s.280) və s.
Xakas dilnin əksər dialektlərində yerlik və çıxışlıq hal şəkil-
çiləri eynidir (-da, - ta) (174,s.158). Yakut dilində yerlik hal yox-
dur. Həmin dildəki xüsusi hal (qrammatik əlaməti - ta, - tta) forma 
və mənaca yerlik hala uyğun gəlir və çıxışlıq məzmunu da ifadə 
edir; məs.: atta tut “atdan tut” və s.