Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) İl 9, Cild 9, yanvar-mart 2021

Cədvəl 1. Sadə halda SHM-in strukturu 
İstehsal 
fəaliyyətlə
ri 
əmtəə 
və 
xidmət-
lər 
İstehsal 
faktorları 
İqtisadiyyatın 
subyektləri 
Qənaət 
Qalan 
Dünya 
Cəmi 
İstehsal 
fəaliy-
yətləri 
Ölkə-
daxili 
satış 
əmtəə və 
xidmətlə
rin ixracı 
Cəmi 
satışlar 
Əmtəə 
və 
Aralıq 
istehlak 
İstehlak 
Qənaət 
Ölkəda
xili 
təklif 
G.F.Rəhimli: Azərbaycan üçün Sosial Hesablar Matrisi: nəzəri-metodoloji əsasları, qurulması və 
istifadəsi məsələləri 

---

112 
xidmətl
ər 
Faktor-
lar 
Əlavə 
dəyər 
Xaricdən 
faktor 
gəlirləri 
Faktor 
xərcləri 
İqtisadi 
agent-
lər 
Vergilər 
Vergilə
r 
Faktorlar-
dan gəlirlər 
İqtisadi 
agentlər 
arasında 
ödəmələr 
Xaricdən 
iqtisadi 
agentlərə 
ödəmələr
İqtisadi 
agent-
lərin 
gəlirləri 
Qənaət 
İqtisadi 
agentlərin 
qənaət və 
investisiyalar
ı 
Xaricdən 
investisi-
yalar 
Ümumi 
qənaət 
Qalan 
dünya 
idxal 
Xaricə 
ödəmə-
lər 
Cəmi
Ümumi 
buraxılış 
Ölkəda-
xili 
tələb 
Faktorlarda
n gəlirlər 
İqtisadi 
agentlərin 
xərcləri 
İnvestisi
yalar 
Xaricdən 
ödəmələr 
İqtisadi fəaliyyətlər hesabı ölkə daxilində müxtəlif iqtisadi fəaliyyət sahələrində isteh-
salı, əmtəə və xidmətlər hesabı isə bu sahələrdə istehsal olunmuş əmtəə və xidmətləri 
əhatə edir. Bu hesabların ayrı hesablar kimi göstərilməsinin səbəbi odur ki, bəzən bir 
əmtəə və ya xidmət bir neçə sektorun fəaliyyətinin nəticəsi ola bilər [11]. İqtisadi 
fəaliyyətlər hesabının sətir və sütunları istehsal prosesinə aid göstəriciləri özündə əks 
etdirir. Aydındır ki, ölkə daxilindəki istehsal edilmiş əmtəə və xidmətlərin bir hissəsi 
ölkə daxilində satılır, bu, istehsal fəaliyyətləri sətiri ilə əmtəə və xidmətlər sütununun 
kəsişməsində yer alır. İstehsal olunmuş məhsulun qalan hissəsi isə ixrac olunur ki, bu 
da istehsal fəaliyyətləri sətiri ilə qalan dünya sütununun kəsişməsində yer alır. İstehsal 
fəaliyyətləri sütunu isə bu hesabın xərclərini göstərir. Belə ki, istehsal prosesində 
əmtəə və xidmətlər hesabından aralıq istehlak məhsulları alınır, istehsal faktorları 
hesabına əlavə dəyərə bərabər bu faktorların əvəzi ödənir, həmçinin dövlətə istehsala 
görə vergilər ödənilir. Əmtəə və xidmətlər hesabının gəlirləri mövcud əmtəə və xid-
mətlərin iqtisadi fəaliyyət sahələrinə aralıq istehlak kimi, qalan məhsulun isə iqtisadi 
agentlərə son istehlak məhsulları satmaqla formalaşır və qalan məhsulun isə qənaət 
olaraq saxlanılır. Beləliklə bu sətirin cəmi ölkədaxili tələbi göstərir. Əmtəə və xid-
mətlər hesabının xərcləri isə istehsal fəaliyyətləri hesabından ölkə daxilində istehsal 
olunmuş məhsullara və qalan dünyadan idxal olunan məhsullara görə ödəmələri və bu 
zaman tətbiq olunan vergiləri özündə əks etdirir. Faktorlar hesabı istehsal prosesinə 
cəlb olunmuş faktorlar üçün ödəmələri və həmçinin bu ödəmələrin iqtisadi agentlər 
arasında bölüşdürülməsini göstərir. Buna görə bu hesabın gəlirləri iqtisadi fəaliyyət 
sahələrinin istehsal olunmuş məhsul həcmində faktorların payına görə əlavə dəyərə,