Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) İl 9, Cild 9, yanvar-mart 2021

G.F.Rəhimli: Azərbaycan üçün Sosial Hesablar Matrisi: nəzəri-metodoloji əsasları, qurulması və 
istifadəsi məsələləri 

---

116 
Əlavə dəyərdə əmək və kapitalın payını müəyyənləşdirmək üçün isə CES funksiyası 
qurulmuşdur və nəticə olaraq alınmışdır ki, əmək 17, kapital isə 83 % təşkil edir[14]. 
“5)” elementi istehsal fəaliyyətləri sahəsinin dövlətə verdiyi istehsala vergiləri ifadə 
edir. Bu göstərici də sahələrarası balans cədvəlindən götürülmüşdür. Beləlilkə “2)”, 
“3)”, “4)” və “5)” elementləri istehsal fəaliyyətləri hesabının sütununu tamamlayır və 
bu sütunun cəmini tapmaqla bu hesabın sətrində yeganə element olan “1)” elementini 
bu elementlərin cəmi olaraq götürə bilərik. Beləliklə istehsal fəaliyyətləri hesabı üçün 
aşağıdakı bərabərlik ödənilir: 
ölkədaxili istehsal = aralıq istehlak + əməyə görə ödənişlər + kapitala görə 
ödənişlər + istehsala vergilər 
Əmtəə və xidmətlər hesabının sətri bu hesabın gəlirlərinin mənbəyini göstərir. Bu 
göstəricilər mal və xidmətlərin istifadəsi cədvəlindən götürülmüşdür. “2)” bu hesab-
dan istehsal sahələrinə satılan aralıq istehlakın dəyərini, “6)”, “7)” və “8)” isə uyğun 
olaraq dövlət idarəetmə orqanlarının, ev təsərrüfatlarının və ev təsərrüfatlarına xidmət 
edən qeyri-kommersiya təşkilatlarının istehlak xərclərini əhaət edir. “9)” yığım, “10)” 
maddi dövriyyə vəsaitlərinin dəyişməsi, “11)” isə ixrac edilən əmtəə və xidmətlərin 
dəyəridir. Əmtəə və xidmətlər hesabı ölkədə istehsal olunmuş bütün əmtəə və xid-
mətləri istehsal fəaliyyətləri hesabından alır (bu, “1)” elementidir və istehsal fəaliy-
yətləri sətirində qeyd edilib), həmçinin xaricdən müəyyən əmtəə və xidmətləri idxal 
edir, bu element sahələrarası balans cədvəlindən götürülmüşdür. “13)” isə məhsula 
vergiləri və o cümlədən idxal prosesində ödənən vergiləri əhatə edir və bu element 
qalıq metod vasitəsilə bu hesabın sətirinin cəmindən sütundakı digər məlum element-
ləri çıxmaqla alınmışdır. Beləliklə əmtəə və xidmətlər hesabı üçün aşağıdakı bəra-
bərlik ödənilir: 
Aralıq istehlak + son istehlak (dövlət idarəetmə orqanlarının, ev təsərrüfatla-
rının və ev təsərrüfatlarına xidmət edən qeyri-kommersiya təşkilatlarının) + 
yığım + maddi dəy + ixrac= ölkədaxili istehsal + idxal + məhsula və idxala 
vergilər 
 
Əmək hesabının sətirinin gəlirləri ölkədəki istehsal prosesində əldə olunan əmək 
ödənişlərindən və xaricdən əldə edilən əmək ödənişlərindən ibarətdir. “3)” elementi 
qeyd etdiyimiz kimi istehsal funksiyasının qurulmasından əldə edilən əmsala uyğun 
əlavə dəyərin bir hissəsidir, “14)” elementi isə institusioanl sektorlar üzrə toplu hesab-
larda gəlirlərin ilkin bölüşdürülməsi hesabının istifadə bölməsində qalan dünyadan 
əmək ödənişləridir. Əməyə görə əldə olunan bu gəlirlərin əsas hissəsi ev təsərrü-