Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) İl 9, Cild 9, yanvar-mart 2021

UNEC Elmi Xəbərləri, İl 9, Cild 9, yanvar-mart, 2021, səh. 26 - 39 
Scientific Reviews in UNEC, Year 9, Volume 9, January-March, 2021, pp. 26 - 39 

---

33 
məhsulun satışından yaranan gəlir bu faktorlar arasında optimal nisbətdə bölünmə-
lidir. “Təsir əks-təsirə bərabərdir” prinsipi ilə hər bir faktorun istehsalda faiz etibarilə 
roluna uyğun olaraq, gəlirin istehsal faktorları arasında bölgüsü ədalətli olmalıdır. İs-
tənilən məhsulun istehsalı zaman, təbiidir ki, ətraf mühitə, o cümlədən torpağa ziyan 
dəyməməlidir. Əksinə, torpaq üzərində münbitləşmə aparılmalı, hər bir bitki və can-
lıların yaşaması üçün şərait yaradılmalıdır. Bu bölgü düzgün olmadıqda, yekunda 
istehsal bir müddətdən sonra dayanmaq və dəyişmək məcburiyyətində qalır. Maltus 
nəzəriyyəsinə görə nizamsız artan əhali hər vasitə ilə özünün tələbatını ödəmək na-
minə istehsal zamanı torpağın zəruri formada haqqını vermir. Bu halda əsas iqtisadi 
faktor olan torpaq, ana təbiət öz haqqını nə vaxtsa almaq məcburiyyətində qalır. Təbiət 
isə öz nizamını pozmamaq, onu bərpa etmək naminə ona aid olan haqqı təbii fəlakət-
lərdə, müharibələrdə, epidemiyalarda tapır. Nümunə olaraq tədqiqatçı alimlər müəy-
yən etmişlər ki, gün ərzində təxminən New York ərazisi qədər təbii meşələr qırılaraq 
öz tələbatlarını ödəmək məqsədilə insanlar tərəfindən məhv edilir. Nəzərə alsaq ki, 
meşələr Yer kürəsinin “ağ ciyər”ləri adlandırılır, bu baxımdan insanlar ana təbiətin, 
torpağın “ağ ciyər”lərini zədələyib, məhv edirlər. Qarşılığında 2019-cu il dekabr ayı-
nın ortalarından başlayaraq insanların ağ ciyərlərində pnevmoniya
 
yaradan
 
COVID-
19 pandemiyası
 
dünyanı cənginə almışdır [10]. 
İndi isə əhalinin dinamikasının riyazi biologiya qaydaları ilə hansı formada artımına 
diqqət yetirək. Əgər diskret halda t zaman kəsiyində əhalinin dəyişməsini (artımını) 
∆𝐿
𝑡
ilə işarə etsək, onda t zaman kəsiyində (məsələn 1 ildə) əhalinin artım tempi 
∆𝐿
𝑡
𝐿
𝑡
= 𝜆
, 
(2) 
kimi olacaqdır. Burada 
𝜆 
- əhalinin artım tempidir. 
Kəsilməz zaman kəsiyində (2) aşağıdakı kimi olacaqdır. 
𝑑𝐿
𝑡
𝐿
𝑡
= 𝜆
, 
(3) 
(3)-ün hər iki tərəfini inteqrallasaq, 
∫
𝑑𝐿
𝑡
𝐿
𝑡
= ∫ 𝜆𝑑𝑡
ln 𝐿
𝑡
= 𝜆𝑡 + 𝑐
,
Burada c - constantdır (sabit ədəddir). 
𝐿
𝑡
= 𝑒
𝜆𝑡+𝑐
= 𝑒
𝑐
∙ 𝑒
𝜆𝑡
𝑒
𝑐
= 𝐿
0
işarələməsini etsək, 
𝐿
𝑡
= 𝐿
0
∙ 𝑒
𝜆𝑡
, (4)