Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) İl 9, Cild 9, yanvar-mart 2021

F.Məmmədov, G.F.Rəhimli, T.Süleymanlı: Azərbaycanın iqtisadi rayonlarının klasterləşməsi və 
sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin qarşılıqlı əlaqələrinin qiymətləndirilməsi 

---

54 
Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonunda
iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə hər nəfərə düşən 
məhsul buraxılışının əhali gəlirlərinə (Cədvəl 14) təsirinin ekonometrik modeli aşa-
ğıdakı kimi alınmışdır. 
Cədvəl 14. Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonu üzrə əsas sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərin 
dinamikası 
Mənbə: ARDSK-nın məlumatları.
 
LOG(P_G) = 6.6863610839 + 0.895236845655*LOG(UDM_P) + [AR(4)=-
0.749088804988,UNCOND] (9) 
0,0000 0,0000
R
2
=0,952961 DW=1,484335 
Modelin statistik xarakteristikaları göstərir ki, model adekvatdır. 
Modelin nəticəsinə görə iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə hər nəfərə düşən məhsul 
buraxılışının 1% artması əhali gəlirlərini təxminən 0,9% artırır. Determinasiya əmsa-
lının qiyməti isə göstərir ki, əhali gəlirlərinin dəyişməsinin təxminən 95%-i iqtisadiy-
yatın əsas sahələri üzrə hər nəfərə düşən məhsul buraxılışındakı dəyişmə ilə izah edilir. 
İl 
Əhalinin 
sayı, 
min 
nəfər 
Əhalinin 
gəlirləri, 
min 
manatla 
Məşğul 
əhalinin 
sayı, 
min 
nəfər 
İqtisadiyyatın 
əsas sahələri 
üzrə məhsul 
buraxılışı, min 
manatla 
Hər nəfərə 
düşən məhsul 
həcmi üzrə 
məhsul 
buraxılışı 
Sənaye 
məhsulunun 
dəyəri, min 
manat 
Kənd 
təsərrüfatının 
ümumi 
məhsulu, 
min manat 
P 
P_G 
P_M 
UDM 
UDM_P 
S_M 
K_M 
2003 260,5 
110511,4
2384,6 
70047 
2004 263,2 
124563,5
2173,8 
78462 
2005 266,8 
153043,3
5 972,3 
91110,9 
2006 270,5 
192231,4
12 141,8 
100067,2 
2007 273,6 
271133,7
14 119,8 
116656,6 
2008 277,5 
401647,7
11 952,0 
148655,9 
2009 280,9 
428699,2
10 840,1 
158777,7 
2010 284 
485783 
129,0 
430440,8 
1505,6 
10265,1 
158690,2 
2011 287,8 
581500,2 131,1 
459904,2 
1586,3 
9732,6 
191608,7 
2012 292 
635175,2 135,6 
527379,8 
1794,2 
13233,7 
214149 
2013 295,9 
667936,5 139,0 
553118,2 
1857,6 
15038,3 
229079,3 
2014 299,7 
712710,4 142,5 
549890,1 
1821,9 
18672,2 
207847,5 
2015 304 
753106,8 145,9 
589198,9 
1925,0 
17140,4 
259440,6 
2016 308,2 
826645,2 148,6 
656560,5 
2117,8 
19631,8 
251031,4 
2017 311,9 
889912,8 150,3 
798775 
2547,2 
23013,8 
281657 
2018 315,3 
945483 
151,5 
883300,6 
2786,9 
27800,4 
311440,2 
2019 318,6 
996688,9 153,2 
1026126 
3202,6 
72111,3 
347002,5 
2020
890054,5 
2751,5 
349459,3 
UNEC Elmi Xəbərləri, İl 9, Cild 9, yanvar-mart, 2021, səh. 40 - 56 
Scientific Reviews in UNEC, Year 9, Volume 9, January-March, 2021, pp. 40 - 56 

---

55 
Naxçıvan iqtisadi rayonunda
əhali gəlirlərinə təsir edən əsas faktorun sənaye məhsu-
lunun dəyəri olduğu müəyyənləşdirilmişdir (Cədvəl 15) və bu təsirin reqressiya tənliyi 
aşağıdakı kimi olmuşdur. 
Cədvəl 15. Naxçıvan iqtisadi rayonu üzrə əsas sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin dinamikası 
İl 
Əhalini
n sayı, 
min 
nəfər 
Əhalinin 
gəlirləri, 
min 
manatla 
Məşğul 
əhalini
n sayı, 
min 
nəfər 
İqtisadiyyatı
n əsas 
sahələri üzrə 
məhsul 
buraxılışı, 
min manatla 
Hər nəfərə 
düşən 
məhsul 
həcmi 
üzrə 
məhsul 
buraxılışı
Sənaye 
məhsulunu
n dəyəri, 
min manat 
Kənd 
təsərrüfatını
n ümumi 
məhsulu, 
min manat 
P 
P_G 
P_M 
UDM 
UDM_P 
S_M 
K_M 
2003 
370,4 
170397,3 
17 600,3 
71822,1 
2004 
373,9 
216134,4 
25 555,0 
79188,9 
2005 
377,8 
277318,5 
41 207,3 
99814,7 
2006 
382,1 
358632,5 
70 443,6 
110882,7 
2007 
386,0 
502444,1 
122 679,5 
122338,7 
2008 
391,8 
683826,4 
164 451,9 
153344,3 
2009 
397,3 
913371,6 
212 469,1 
184439,8 
2010 
402,4 
1007484 
211,7 
1465583 
3607,6 
318564,8 
246122,7 
2011 
410,1 
1445748 
216,5 
2294997 
5539,3 
680921,2 
295037,5 
2012 
418,5 
1623421 
221,1 
2679518 
6336,4 
799492,4 
317714 
2013 
427,2 
1737058 
224,6 
2873261 
6661,9 
862870,5 
335987,2 
2014 
435,3 
1775742 
228,6 
2851360 
6517,4 
891486,4 
353998,7 
2015 
439,8 
1804179 
231,0 
3024636 
6842,6 
916817,9 
401812,8 
2016 
444,4 
1825592 
233,5 
3293592 
7371,8 
942944,7 
428247,8 
2017 
449,1 
1845812 
235,5 
3438967 
7625,4 
967060 
452148,5 
2018 
452,8 
1866096 
237,4 
3527385 
7761,7 
990067 
478786,2 
2019 
456,1 
1890355 
249,0 
3613702 
7892,6 
1014972 
506390,6 
2020 
3687845,0 
8007,0 
536316,8 
Mənbə: ARDSK-nın məlumatları. 
LOG(P_G) = 6.7823586375 + 0.554431265812*LOG(S_M) (10) 

 
0,0000
0,0000 
 
 
R
2
=0,991052 DW=1,679504 
Modelin statistik xarakteristikaları göstərir ki, model adekvatdır. 
Modelin nəticəsinə görə Naxçıvan iqtisadi rayonunda sənaye məhsulunun dəyərinin 
1% artması əhali gəlirlərini təxminən 0,6% artırır. Determinasiya əmsalının qiyməti 
isə göstərir ki, əhali gəlirlərinin dəyişməsinin təxminən 99%-i bu iqtisadi rayonda 
sənaye məhsulunun dəyərinin dəyişməsi ilə izah edilə bilər və dəqiqləşdirilmiş deter-
minasiya əmsalının determinasiya əmsalına yaxın olması bunu bir daha sübut edir. 
F.Məmmədov, G.F.Rəhimli, T.Süleymanlı: Azərbaycanın iqtisadi rayonlarının klasterləşməsi və 
sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin qarşılıqlı əlaqələrinin qiymətləndirilməsi 

---

56 
Nəticə 
-
Regionlarda hər nəfərə düşən məhsul buraxılışı göstəricisinə görə regionların 
klasterləşdirilməsi nəticəsi göstərmişdir ki, klasterlər üzrə aidiyyət dərəcələri qeyri-
bərabər paylanmışdır. Belə ki, bu göstəriciyə görə Bakı şəhəri digər regionlardan 
kəskin fərqlənir. Ümumiyyətlə regionlar klasterlərə görə aşağıdakı kimi paylanmışdır: 
1-ci klaster Bakı şəhəri; 2-ci klaster Abşeron və Naxçıvan; 3-cü klaster yerdə qalan 8 
iqtisadi rayon, başqa sözlə Gəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Lənkəran, Quba-Xaçmaz, 
Aran, Yuxarı Qarabağ, Kəlbəcər-Laçın və Dağlıq Şirvan. 
-
Regionların əsas sosial-iqtisadi göstəricilərinin qarşılıqlı əlaqələrinin təsirinin 
korrelyasiya-reqressiya analizinin nəticələri göstərmişdir ki, regionlarda eyni göstə-
riciyə təsir edən amillər müxtəlifdir. Bu hal həmin regionların təbii-iqlim şəraitinin, o 
cümlədən ixtisaslaşma səviyyələrinin müxtəlifliyi ilə izah edilə bilər.
-
Bakı şəhəri, Abşeron, Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunlarında əhali gəlirləri məşğul 
əhalinin səviyyəsindən asılı olduğu halda, Quba-Xaçmaz (kt), Yuxarı Qarabağ kənd 
təsərrüfatı məhsulunun həcmi və hər nəfərə düşən məhsul buraxılışı həcmindən, Aran, 
Gəncə-Qazax və Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonlarında hər nəfərə düşən məhsul bura-
xılışı həcmindən, Naxçıvan iqtisadi rayonunda isə sənaye məhsulunun dəyərindən ası-
lı olmuşdur. Ekonometrik modellərin reqressiya tənliklərinin asılılıqları da müxtəlif 
riyazi şəkillərə (xətti, loqarifmik) malik olmuşdur. 
Ədəbiyyat 
1.
“Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proq-
ramı”nın təsdiq edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏR-
MANI, Bakı şəhəri, 14 aprel 2009-cu il. № 80. http://www.e-qanun.az/framework/16721; 
2.
“Azərbaycan Respublikası regionlarının 2019–2023-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proq-
ramı”nın təsdiq edilməsi haqqında. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏR-
MANI. Bakı şəhəri, 29 yanvar 2019-cu il, № 500. http://www.e-qanun.az/framework/41320; 
3.
ARDSK statistik məlumatları. https://www.stat.gov.az/source/regions/; 
4.
https://www.mathworks.com/products/compiler/matlab-runtime.html; 
5.
Y.H.Həsənli. Statistika:Praktiki nümunələrlə.Bakı, 2014, 564 s. 
(Y Hasanli. Statistics: Practical examples, Baku, Azerbaijan, 2014) 
6.
Кремер Н. Ш., Путко Б. А. Эконометрика / Под ред. проф. Н. Ш. Кремер. – М.:ЮНИТИ-
ДАНА, 2007. – 311 с.