Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov
Yüklə 5,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.
Bazarın astana payı. Bir çox ölk ələrdə bazar payı nəinki satıcılar üçün, həm də alıcılar üçün mü əyyən edilir. Lakin respublika qanunvericiliyinə görə ancaq satıcılar üçün bazar payı müəyyən olunur. Bu göst ərici bazar strukturu xarakteristikası kimi ayrı-ayrı müəssisələrdə t ətbiq olunma zamanı çatışmamazlıqlar vardır, mövcud əmtəə üzrə ümumilikdə bazar strukturunu xarakteriz ə etmir. Bu məqsəd üçün digər göstəricilər vardır. 2. T əmərküzləşmə indeksi (CR). Ümumi bazar h əcmində faizlə bir neçə (üç, beş, on və s.) iri firmaların payını xarakterizə edir. Bazarda fəaliyyət göstərən iri firmaların bazar payının m əbləği müəyyən olunur. M əsələn, üç iri firma üçün CR 3 = ∑ 𝑲 𝟑 𝒊−𝟏 i’ (22.1), burada K i - i firmasının sahədə payı, % - lə. Əgər təmərküzləşmə indeksi 100%-ə yaxınlaşırsa bazar bu zaman yüksək d ərəcədə inhisarlaşma ilə xarakterizə olunur. Əgər təmərküzləşmə indeksi sıfırdan bir qədər çoxdursa, bu zaman ona rəqabətli bazar kimi baxmaq olar. Lakin t əmərküzləşmə indeksi bütün sahələr üzrə bazar strukturunun xüsusiyy ətlərini hesaba almır. Məsələn, əgər biz iki sahəni təhlil ediriksə və onların hər birində dörd iri firma sahənin məhsulunun 60% - ni istehsal edirsə bu zaman eyni t əmərküzləşmə indeksi alınır. Bundan başqa onlarda bazar v əziyyəti müxtəlif cür ola bilər. Bazarın “mərkəzində” paylar müxtəlif qaydada bölüşdürülə bilər. Bazarda verilən sahə üzrə 10 firma fəaliyyət göstərir. Misalımızda verilən dörd firma bərabər şəkildə 15%-lə bazar payına malik olurlar v ə yaxud 35, 10, 10 və 5% olmaqla aparıcı firmanın üstünlüyü görünür. H əmin göstəricilər də bazar payı nəzərə alınmır. Çünki bazarın bir hissəsi idxal hesabına örtülür. Buna görə də bu təmərküzləşmə səviyyəsinin sahədə artırılması ilə nəticələnir. Bu səbəbdən də ərazi və yerli bazar strukturları düzgün qiym ətləndirilmir. Bunlarla b ərabər verilən göstərici kobud indikator kimi qəbul olunandır v ə sahədə olan az saylı hakim mövqeli firmaları xarakterizə edir, bu oliqopo- liyanı təkmil və inhisarçı rəqabətdən fərqləndirir. T əmərküzləşmənin digər göstəriciləri ilə bərabər tətbiq olunan əlavə göst əricilərə diqqət yetirək: Yüklə 5,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|