AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 1,08 Mb.
|
|
54 Bursalı Məhəmməd Tahirdə bir çox əsgi Osmanlı tarixçiləri kimi «Oğuznamə»yi tarix kitabı şəkilində göstərir. Onun Şimali İranda «Oğuznamə»nin yaşadığı haqqındakı verdiyi məlumatıbaşqa səyyah və mühərrirlərin ifadələri təyid etdiyi üçün «Oğuznamə» mənkəbələrinin kəsd etmək istədiyi fikri ilə alırız. Vaqan «Səlcüqnamə» sahibi Yazıçı oğlu Əli, “Cami-Cəmi ayin» sahibi Hüseyn bini Mahmud Bayatı, «Behcətürt təvarix» müəllifi Şükürullah kimi yazıçılar «Oğuznamə» adında ayrıca tarixi bir əsərdən bəhs edirlər. Onların yad etdikləri «Oğuznamə»ni oğuz mənkəbəlri məcmuəsi olub olmadığı aydın bir surətdə məlum deyildir. Osmanlı müəlliflərinin bu xüsuda yapdıqları fikri qarışıqlıq haqqında Köprülüzadə Məhəmməd Fuadın «Türk ədəbiyyatında ilk mütəsavviflər» kitabında qiymətli bir tənqid var. (s. 278-279) Son əsrlərdə bəzi Türkiyəli müəlliflər Osmanlı Türklərinin tarixinə aid yazdıbı əsərlərə «Oğuznamə» adı vermişlər. Lütfi Paşa adında bir zaman bu cinsdən «Oğuznamə» adında bir tarixi var. Türküstanda yetişən Dana Ata adından bir şair də «Oğuznamə» adında mənzum bir əsər yazmışdır. Bu xüsusda baxınız: A.Samayloviç: Materialı po srednıe Aziatskoy i Turetskoy literature. «Zapiski Vostoçnı. Otd. İmper. Russkiy arxeoloq. o-va, tom. XIX vıp. 1
55 «Dərriltican» 56 «Dərriltican». Bu müxəzəlilik diqqət cəlb etdirən Misirli Əhməd Zəki Paşanın «Arxio-do Azaitik» dəki məqaləsidir. Türkcə mətbuatda ilk əks etdirən İstanbul Dəril Müəlliminin ibtidaisi müəllimlərindən M.Cövdətdir. Bu zatın bu xüsusa ilə iki məqaləsi var. “Yeni məcmuə”nin fövqaladə nüsxəsi 1334, «Dərgah məcmuə”si 1338. Bundan sonra professor Köprülüzadə «İlik mütəsəfiffələr»ində (İstanbul 1918) bu əsərdən istifadə etmişdir. (səhifə 279-281) Bartoldun «Kitabi Qorqud»a aid yazdığı bir çox yazılarından o vaxta qədər bu kitabı görmədiyi anlaşılır. 57 Məsələn şilə (şillə) kəlməsini müəllif qətiyən yanlış işarətlə göstərilmişdir. Halbuki, «Mərə noldunuz diyü bir şillə birinə, bir şillə birinə urdu» (səhifə 143) cümləsinin özü də göstərir ki, şillə kəlməsi bizim ləhcəmizin hazırda belə yaşayan kəlmələrindəndir. 65-ci səhifədə «Dəxi sənin yüzünə bən gəlmərəm» cümləsindəki yüzünə kəlməsini yurduna şəklində tamamilə indi olaraq təshih edir. Halbuki, bu ifadə indi belə, bizim ləhcəmizdə var. 58 Bartold. Yeşyo izvestiye o Korkude. Zapiski Vostoçnoqo otd. Russ.arx obş. tom. XIX, str.73-75. İnasrantsev də eyni ərəbcə səlövhəyi qoyur və ruscada beylə tərcümə edir: “Kniqa o moem Dede Korkuda» na yazıke plemeni Oğu zov» Zapiski t. XX str. 40-46. 59 «Kitabi Korkud». Zapiski Vost. otdel. tom, 8. str. 203-218. 60 Türk ədəbiyyatı tarixi, cild I, səh.59 61 Tekst «Tarixi ali Seldcuk» po rukopisi Aziiyatskoqo muzeya, 590. V. str. 27. Nəqlən akademik V.Bartold. 62 Kunoş: Oszman-Terek nejəkeltesi guüyemenu, Budapeşt, 1889 Köprülüzadə Məhəmməd Fuad. Saz şairləri, "Tənin" və "İkdam" qəzetələri, İstanbul, 1922, S.Nizhət və Məhəmməd Fərid. Konya vilayəti xalqıyyat və hərsiyyatı, Konya, 1926, Prof. A.Samoyloviç. Çetverostişiə-tuyuqi Nevai, "Musulğmanskiy mir, vııpusk 1, Petroqrad, 1917. 63 Akademik İqnats Kunoş. Türk xalq ədəbiyyatı, səhifə 170-172, İstanbul, 1925. Pofessor Çobanzadənin verdigi şifahi məlumata görə həm cənubi, həm də şimali Kırımda bu nevə manı denilməkdədir. 64Şeyx Südeyman Özbəgi it Buxari. Lüğət cığatay və türk Osmani, Ə.Zufəri və G.Yunus. El ədəbiyytından eşulələr. 65Haşım Nahid. İraq türkləri, "Türk yurdu" məcmuəsi, sayı 1, cild 10. 66 Radlov.Obrazüı narodoy literaturı törskix plemen, çast 1. 67 Akademik Samayloviçin yuxarıda zikr olunan əsəri. 6368 Radlovun yuxarıda zikr olunan türk xalq şeirlərinə aid küllüyatının 10-cu cildi. 69 "Türkiyyat məcmuəsi", cild 1, səh.205. 64 65 66 67 68 69 70 Azərbaycan operasının aktyorlarından H.Sarabski (şifahən). 71 72 An. Linin. K voprosam formalğnoqo izuçeniə pogzii tureükix narodov". Vostokovedene, t. 1. str. 166, Baku 1926 q. Bu əsər Kovalskidən ruscaya xülasə halında tərcümə olunmuşdur. 33 Türk ədəbiyyatında qoşma tərzi. "Yeni məcmuə", sayı 78, İstanbul, 1923 73 74 Записки восточного отделения императ Русского археологического обшества. Т.XII, вып.2-3, стр. 78, 1899 75Bu xüsusda Azərbaycan mətbuatında mənbə: Əmin Abid. Heca vəzninin tarixi. “Maarif işçisi” məcmuəsi, nömrə 3, 4 və 6, Bakı, 1927. 76 “Divani lüğəti it türk” 1083-1085 tarixlərində Kaşqarlı Mahmud ibn il Hüseyin tərəfindən yazılmış türkcədən ərəbcəyə bir lüğətdir. 77 Ostasiatische Leitschriti. Jahrg. 8, 1920. 78K.An.Lininin yukarıdakı zikr olunan xülasələri. səh. 157 79 Heca vəzninin yeddisilə yazıldığı idda edilən bu qitəyi təhlil edərkən onun əruz vəzninin failatun failat vəzninə də uyğun olduğunu anladım. “Divani lüğət it türk”iə nəzimlərində əruz olub olmadığı tədqiq ediləcək bir mövzudur. 80 “Qudatku bilik” hicri 462 tarixdə Balasaqun əhalisindən Yusif Hacib adlı bir şair tərəfindən türkcə yazılmış bir əsərdir. 81 Четверостишя туйуги неваи. «Мусульманский мир» вып.I, стр. 6, 1917. 82 P. Rodloff. Das Kudatko bilik. Thcil, II, s. 296-297 83 “Yournal Asiatique” t.16, p. 372, Paris, 1910 84 tuyuq şəkli “Yeni məcmuə”, nömrə 79, İstanbul, 1923. 85 Zeit schrift der Deutschen Morgenləndischen.Gəselləchaft, 1889. 86 Səhifə 123 87 Kunoş. Türk xalq ədəbiyyatı. Səh. 166, İstanbul təbi, 1925. 88 Qaqauzların mənşəi hakkında tədqiqat yapan Radloff izahatını bu sətirlərlə xülasə edir: “Гагаузы потомки тюрков или узов(Огузов) кочевавщих когда-то в южно-русских степях», Образцы народой литературы тюркских племен, час. X, стр.XIX, С.Петервург, 1904 г. 89 Bu bayatının Azərbaycandakı şəkili: Göydə yıldız əllidi, Əllisi də bəllidi. Yeddi igit içində, Mənim yarım bəllidi.
90 Bu bayatının Azərbaycandakı şəkili: Mən aşiqəm yaz olur, Bülbül gülə saz olur. Sənə gülüm demərəm, Gülün ömrü az olur.
91 Kunoşun məcmuəsilə Sədəddin Nuzhət və Məhəmməd Fəridin “Konya vilayəti xalkiyyat və hərsiyyatı”, Konya, 1926. 92 Haşim Nahid. İraq türkləri, “Türk yurdu” məcmuəsi, səh. 85, Ankara,1339. 93 Radloffın Türk xalq ədəbiyyatına aid küllüyatının həsr etdiyi “Osmanlı amniləri arasında”, cild 8, on iki dənəsinin misraları bu şəkildədir. 94 Azərbaycanda bunun əşi vardır. 95 Bu bayatı eynilə azərbaycanda vardır. 96 Dağıstan Kumuk mani nümunələri tələbəmdən, Qusarlı Əzəmətzadə Mustafa yolda tərəfindən verilmişdir. 97 Səhifə 152 98 Образцы народой литературы тюркских племен, част. VIII, стр.436-535, С.Петервург, 1904 г. 99 Baxınız: eyni məxəzdə 2,3,8 və digər parcalar. 100 Gərək ki - bədiyədən alınmışdır. 101 B.B.Bartold: Mesto prikaspiüyskix oblastey v istorii musulğmanskaqo mira, Baku, 1925 102 P.M.Melioranski: Vostoçnıə zametki, S.P. B: 1895, str. 131-152 103 Laydan (Hollanda) təbi, 1909 104 Amirə matbəəsi, 1292 105 İstanbul Darulfununi təkrirləri, 1924 106 Nəsimi Divanı, 1260 İstanbulda basılmış nüsxəsi, səhifə 178. 107 Eyni nüsxə səhifə 175 108 "Mizanul evzan"dan nəklən professor Samoyloviç: "Nəvainin tuyukları", səhifə 3 və 11; Petroqrad 1917 109 Tuyuğ nevi başlı başına bəhsimizin məvzuyi olmadığından burada yalnız bir neçə sətirlik izahat verməklə iktifa etdik. Bu xüsusda müfəssəl məlumat almak istəyənlər baxsın: a) Melioranskiy. .Otrıvki iz divana Axmed Burxanadina Sıvaskoqo. S.P.B. 1895 b) A.Samoyloviç. Çetverostişiə - tuyuqi Nevai, “Musulman mir”, v 1917 s) Köprülü zadə Məhəmməd Fuad: "Tuyuk ədəbiyyatında tuyuk şəkli" - "Yeni məcmuə", İstanbul, 1923 ç) Əmin Abid: "Şair Burhanəddinin tuyuğları", "Maarif və Mədəniyyət" məcmuəsi, №4-5, Bakı, 1927 110 M. Köprülünün “Yeni Məcmuə”dəki məqaləsi. Səhifə 152-154 111 Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|