Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

 
 
 

---

 
 
 
  
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası 
Mərkəzi Nəbatat Bağının əsərləri, 2011, VIII cild 
================================================================== 
 
UOT: 633.852.73 
 
Dağdağanın  ġərqiasiya  Növlərinin  AbĢeron 
ġəraitində  Böyüməsi 
K. A. Məmmədova 
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti                                                                  
 
Böyümə və inkişaf  bitkilərin həyatı fəaliyyətinin əsas göstəricilərindən biridir.  Bunun 
öyrənilməsinin böyük təcrübi və   nəzəri əhəmiyyəti vardır. 
Müxtəlif  coğrafi  rayonlarda    V.İ.Zapryaqaeva  (Запрягаева,  1964),  Ü.M.Ağamirov 
(Агамиров,  1975),  A.A.Mavjudov  (Мавжудов,  1976)    tərəfindən  dağdağanın  böyümə  və 
inkişafını xarakterizə edən bir sıra tədqiqat işləri aparılmışdır. 
Abşeron  şəraitində  dağdağan  növlərinin  böyümə  və  inkişafı      çox  məhdud 
öyrənilmişdir.  Ona görə də biz bu istiqamətdə daha geniş tədqiqat aparmışıq. İntroduksiya 
olunan  dağdağan  növlərinin  böyüməsi  A.A.Molçanov  və  V.V.Smirnovun  (Молчанов, 
Смирнов,  1967)  metodikasına  əsasən  öyrənilmişdir.  Dağdağan  növlərinin  uyğunlaşma 
dərəcəsini  dəqiq  qiymətləndirmək  üçün  müşahidələr  cavan    və  yaşlı  bitkilər    üzərində 
aparılmışdır. 
Dağdağan toxumları cücərərkən ləpəyarpaqları yerin üst səthinə çıxır. Cücərtilərdə ilk 
həqiqi yarpaqlar 4-6, ikinci  yarpaqlar  9-17 gündən sonra əmələ gəlir. 
Birinci  il  Bunqe  dağdağanlarında  1-10  sm  uzunluğunda  ikinci  cərgədən  yan  budaqlar 
əmələ gəlir (1-10 ədəd). Növündən asılı olaraq birillik bitkilərdə 13-54 yarpaq əmələ gəlir. 
Ləpəyarpaqları  əmələ  gələndən  45-54  gün  sonra  tökülür.  Bu  zaman  toxmacalarda  4-6 
həqiqi  yarpaq  formalaşır.  Abşeron  yarımadası  şəraitində  dağdağanın  böyüməsi  əsasən 
apreldə başlayır, avqust ayında sona çatır. 
Bizim tədqiqatlar göstərmişdir ki, bu hal dördillik bitkilərdə daha xarakterik olmuşdur. 
İntroduksiya  olunan  növlərin  böyümə  müddəti    100-122  gün  arasında  dəyişmişdir.  Qısa 
böyümə  dövrü  yalnız    labilis  dağdağanında  müşahidə  olunmuşdur.  Belə  ki,  böyümə  iyun 
ayının  sonuna  qədər  davam  etmişdir  (90-95  gün).  Öyrənilən  dağdağan  növlərində  böyümə 
may ayında daha intensiv gedir, bu  illik  boy artımının 70%-ni təşkil edir. 
Müşahidələr göstərmişdir ki, müxtəlif dağdağan növlərinin, hətta bu və ya digər növün  
toxmacaları  boylarına  görə  bir-birindən  fərqlənmişlər.  Boyuna  görə  biz    onları  3  qrupa 
bölmüşük:  birillik  bitkilər  üçün-alçaq  (5-15  sm),  orta  (16-30  sm)  və  hündür  (31-55  sm), 
ikiillik üçün  uyğun olaraq 10-35 sm, 36-55 sm, 56-90 sm, üçillik üçün: 16-45 sm, 46-70 sm, 
71-120 sm, döpdillik üçün: 30-55 sm, 56-90 sm, 31-145 sm. 
Bir-dördillik dağdağan növlərinin boyunu xarakterizə edən göstəricilər 1 saylı cədvəldə 
qeyd olunmuşdur.