Azərbaycan Milli Kitabxanası

SEYİD HÜSEYN SADİQ 
 
Seyid Hüseyni mən 1923-cü ildən tanıyırdım. 
O, Nərimanov texnikumunda bizim ədəbiyyat müəllimimiz idi. Gənclik 
illərimizdə aramızda "nadinc" tələbələr də vardı. Bəzi müəllimlərin yumşaq 
damarını tutub dərs zamanı  dəcəlliklər etdiyimiz yaxşı yadımdadır. Bir dəfə 
Həsən adlı müəllimimiz bizimlə ədəbi gecədə iştirak etdi. Onu deyim ki, Həsən 
müəllim öz ixtisasını gözəl bilən, mülayim xasiyyətli bir adamdı. O, səhnədə 
bir muğam dəstgahı oxudu. Yaxşı da səsi vardı. Onun bizə qohumluğu da 
çatırdı. 
Bir gün o sinfə girəndə hamımız bir ağızdan: 
- Müəllim, "bir ağız" deyə səs-küy saldıq. 
- Sakit, "nə bir ağız" başa düşmürəm, nə istəyirsiniz? 
- Müəllim, bir ağız... Səhnədə oxuduğunuzdan bir ağız. 
- Eyibdir. Şuluqluq salmayın, müdiriyyət otağında eşidərlər. Sonra 
yaxşı olmaz. 
Biz yenə inadla: 
- Müəllim, bir ağız, müəllim, bir ağız, deyib bağırdıq. 
Həsən müəllim çox həlim bir adamdı. O naçar qalıb qızara-qızara pəsdən 
bizim üçün bir ağız oxudu. Əl çalıb Həsən müəllimi alqışladıqdan sonra sakit 
olduq. Sonra isə tutduğumuz işdən çox peşman olduq. 
Seyid Hüseyn də çox sakit, xeyli həlim bir adamdı. Ona hamımız hörmət 
edirdik. 
O bütün dərsləri aydın, rəvan, sadə bir dillə bizə yetirməyi bacarırdı. Seyid 
Hüseynin dərsləri səmərəli keçirdi. Hamımız onun dərsinə hazır gəlirdik ki, 
xəcalət çəkməyək. O özünü bizə belə tanıtdırmışdı. 
Mənim ilk şerim onun köməyilə  nəşr olunmuşdur. Bu şerim çap 
olunmasaydı, bəlkə mən ədəbiyyat aləminə bu qədər tez atılmazdım. Bu, belə 
olmuşdur. 
Mən "Unudulmuş  gənc" adlı kiçik bir şeir yazmışdım. Onu utana-utana 
Seyid Hüseynə verib dedim ki, müəllim, mən bir şeir yazmışam. Xahiş edirəm 
baxıb mənə fikrinizi deyəsiniz. Seyid Hüseyn şeri alıb, çox gözəl, vaxt tapıb 
baxaram, dedi. 
Həftələr keçdi, lakin Seyid Hüseyn şerim haqqında mənə heç bir söz 
demədi. Mən də onu narahat etməkdən çəkindim. Bunun üstündən iki ay keçdi. 
Bir gün yoldaşlarım məni əhatəyə alıb təbrik etdilər. 
  - Gözün aydın, "Maarif və mədəniyyət" məcmuəsində şerin çıxıb. 
 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
233 
 
- Necə? Mən ora şeir verməmişəm, ola bilməz. Uşaqlar məni inandırdı ki, 
məcmuədə  şeri gözlərilə görüblər. Mən bunu növbəti zarafat bildim. 
Məktəbdən çıxanda məcmuəni aldım, vərəqlədim, gözlərimə inanmadım. 
Seyid Hüseynə verdiyim şerin məcmuəmdə bir kəlməsinə toxunulmadan 
eynən dərc edildiyinin şahidi oldum. Bu münasibətlə Seyid Hüseynə müraciət 
etdim. Ona təşəkkürümü bildirdim, o dedi ki, şeir xoşuma gəldiyindən jurnal 
redaksiyasına verdim, çap ediblər, sağ olsunlar. Seyid Hüseyn mənə yazmağı 
və çox mütaliə etməyi, şeir üzərində çox zəhmət çəkməyi məsləhət gördü. Bu 
hadisə mənə qol-qanad verdi. 
Seyid Hüseynin məsləhətilə ilhamlanıb gərgin mütaliəyə girişdim. Seyid 
Hüseynlə 1937-ci ilə  qədər tez-tez görüşərdik.  Şəxsən mən Seyid Hüseynin 
hekayə yazdığını bilmirdim. Amma inqilabdan əvvəl mətbuatda bir neçə 
hekayəsi çıxıbmış. 
Mən 1927-ci ildə Ruhulla Axundovun nıəsləhətilə "Maarif və mədəniyyət" 
məcmuəsinə  məsul katib təyin olundum. Jurnalın arxivini əvvəlki katibdən 
təhvil alanda Seyid Hüseynin "Gilan qızı" adlı hekayəsinə rast gəldim. 
Üzərində "getmədi" yazılmışdı. Katibdən hekayənin çap olunmamasının 
səbəbini soruşdum. O, dedi ki, hekayə  zəif olduğundan dorc etmədik. Mən 
hekayəni evə aparıb diqqətlə, böyük maraqla və  həyəcanla oxudum. Sonra 
Ruhulla Axundov da oxudu. Hekayə çox xoşumuza gəldiyindən məcmuədə 
dərc etdik. Beləliklə mən müəllimimin borcunu ödəmiş oldum. 
Seyid Hüseyni redaksiyaya çağırdıq. Jurnalımızda yaxından, fəal iştirak 
etməsini xahiş etdik. 
Seyid Hüseyn bir-birinin ardınca bizə "Bir kuçənin tarixi", "Gələcək həyat 
yollarında", "Yatmış  kəndin qış gecələrində", "Sümük azarı" və qeyri 
hekayələrlə məcmuəmizin səhifələrini zinətləndirdi. Belə əsərlər məcmuəmizin 
oxucularının artmasına səbəb olurdu. Biz Seyid Hüseyni proletar yazıçıları 
ittifaqına üzv qəbul etdik. 
Seyid Hüseyn gənclərin yetişməsində də böyük fəaliyyət göstərirdi. Biz onu 
fəhlə rayonlarındakı ədəbiyyat dərnəklərinə təhkim etmişdik. Mirzə İbrahimov, 
Məmmədağa Sultanov və başqaları onun rəhbərlik etdiyi dərnəklərdəndir. 
Seyid Hüseynin dili şirindi. Bəzi hərflər onun tələffüzündə zəif çıxırdı. 
Seyid Hüseyn çox prinsipial adamdı. Oxuduğu  əsər haqqında açıq və  qəti 
fikir söylərdi. İclaslarda "Kim söz istəyir, kim danışmaq 
 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
234 
 
istəyir" deyiləndə salondan səs çıxmazdı. Heç kəs birinci danışmaq istəməzdi. 
Burada Seyid Hüseyn bizim köməyimizə çatardı.  İlk o danışardı. Biz buna 
öyrəndiyimizdən müzakirə zamanı həmişə, "ağa, sözü sənə veririk" deyəndə o 
imtinasız tribunaya qalxardı. Yadımdadır, bir dəfə biri bizi evinə çağırdı. Seyid 
Hüseyn, Çəmənzəminli də bizimlə idi. Bu evdə qutabdan tutmuş plova qədər 
bişmişdi.  Əsər oxundu. Yeməkdən sonra əsər haqqında söhbət başlandı.  İlk 
sözü Seyid Hüseyn dedı: 
- Doğrudur, dadlı qutabınızı, plovunuzu yemişəm, inciməyin, ancaq əsəriniz 
çox zəifdir. Müəllifə bir-bir sübutla, dəlillə əsərin nöqsanlarını açıb göstərdi. 
Biz gənc  şairlər o zaman Seyid Hüseynə zarafatla "Məzlum ağa" adı 
vermişdik. Çünki o çox təmiz, açıqürəkli təvazökar bir insandı. Heç bir kəsə 
qarşı qəlbində həsəd, kin, qərəz hissi yoxdu. 
Gənclərə qayğıyla, öz həmyaşlarına isə ciddi yaradıcılıq tələbkarlığıyla 
yanaşardı. Onun yanında heç kəs başqasının qiymətini qırmağa cürət etməzdi. 
Seyid Hüseyn novxanılı idi, mən də ata tərəfdən novxanılıyam. Mən yayda 
onunla Novxanı bağlarında görüşərdim. 
1936-cıildəXalq Komssarları  Şurası  bədii  əsərlər üçün müsabiqə elan 
etmişdi. Mən səhnəyə bir qədər bələd olduğumdan Seyid Hüseyn təklif etdi ki, 
birlikdə bir dram əsəri yazaq. 
Əvvəlcə mövzu seçdik. Plan qurduq. Hərəmiz öz öhdəmizə düşən hissəni 
yazdıq. Sonra birlikdə  işlədik.  Əsər üzərində  həm onun içəri  şəhərdəki kiçik 
mənzilində, həm də Novxanıda birlikdə çalışdıq. Əsərin aqibəti yaxşı olmadi. 
Müsabiqədə  əsər yaxşı qiymət almışdı. Zərf açılandan sonra Seyid Hüseynin 
imzasnı mənim imzamla yanaşı görəndə diksinmişdilər. Nəticədə bizə mükafat 
verməməyi qərara almışdılar. 
Seyid Hüseyn 1930-cu illərdə  işçi teatrı üçün "Kölgə" adlı bir pyes 
yazmışdı. Mən həmin teatrda ədəbi hissə müdiri vəzifəsində çalışırdım. Bu əsər 
Abbas Mirzə  Şərifovun iştirakilə oynarıdı.  Əsər kənddə gedən sinfi 
mübarizədən bəhs edirdi. 
Biz 1937-ci ilə  qədər Seyid Hüseynlə tez-tez görüşərdik. Təəssüf, min 
təəssüf, bu böyük istedadı vaxtından çox tez itirdik. Sadə, təmiz geyimli, gözü 
eynəkli, əli əsalı Seyid Hüseyni sanki indi də Bakı küçələrində tələsik hara isə 
gedən görürəm. 
 
3 noyabr 1964  
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
235 
 
CƏFƏRİ YAD EDƏRKƏN 
 
Bu torpağın gözü acdır, nə versələr yeyəcək,  
O hər zaman dil açıb mən acam, acam deyəcək. 
 
Bu iki sətri  əziz dostum Cəfərin ölüm xəbərini eşidəndə demişdim, Onun 
ölümü biz dostlarını  dərindən sarsıtdı. Cəfəri xalqa sevdirən onun yaratdığı 
ölməz əsərlər oldu. 
İlk gənclik illərində biz onun əsərlərinə teatrda təkrar-təkrar tamaşa edər və 
sonra məktəbimizin dram dərənyində hazırlayıb tələbələr qarşısında nümayiş 
etdirərdik. O zaman hər yerdə, hər evdə Cəfərin səhnə əsərlərindən qızğın, şirin 
söhbətlər gedərdi. Ailələr də təzə doğulan körpələrə təntənəylə, böyük iftixarla 
Cəfərin  əsərlərindəki qəhrəmanların adlarını qoyurdular. O dövrdə  mən 
Nəriman Nərimanov adma sənaye məktəbində oxuyarkən onun "Aydın" 
pyesində Surxay rolunda çıxış etmişdim. Bu tamaşanın rejissoru Cəfərin yaxın 
dostu, xalqımızın böyük sənətkarlarından biri olan mərhum  İsmayıl 
Hidayətzadə idi. Cəfərlə yaxından tanışlığım 1925-ci ildə Azərbaycan Dövlət 
Darülfünun  Şərq fakültəsində oxuyarkən oldu. O yuxarı kursda olduğuna 
baxmayaraq bizimlə dostluq eləyirdi. 
Onun sadəliyi, səmimiliyi, təvazökarlığı bizi özünə ürək dostu eləmişdi. 
O, 1926-cı ildə darülfünun nəzdində dram və  ədəbiyyat dərnəyinin 
təşkilində bizə çox yaxından kömək etdi. Cəfər, bu dərnəklərə tez-tez gəlib bizə 
gözəl məsləhətlər verirdi. 
Yadımdadır, biz Hüseyn Cavidin mənzum "iblis" faciəsini böyük bir 
həvəslə tamaşaya hazırlayırdıq. Məşqlərimizdə o da iştirak edirdi. Əfirasiyab 
Bədəlbəyli  İblis, mən isə Arif rolunda çıxış etməli idik. Yaman həyəcan 
keçirirdik... Cəfər bizə ürək-dirək verib tamaşanın yaxşı keçəcəyindən 
danışdıqca biz özümüzdə qüvvət, cəsarət hiss eləyirdik. Doğrudan da o zaman 
Mirzə  Fətəli Axuudov teatrında verdiyimiz tamaşa müvəffəqiyyətlə keçdi. 
Hətta "Kommunist" qəzetində bu tamaşa haqqında yaxşı bir məqalə də çıxdı. 
Biz darülfünunda dərslərimizə yaxşı hazırlaşan tələbələrdən idik. Bir dəfə 
təhsil linin sonunda fars dilindən imtahana hazır olmadığımızı başa düşdük. Bir 
neçə nəfərdən başqa tələbələrin hamısı imtahan verib qurtarmışdı. Bu dəfə də 
Cəfər köməyimizə yetişdi. O 
 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
236 
 
bizə müəllimin evinə gedib orda imtahan verməyi məsləhət gördü. Cəfər də 
imtahana gecikənlər sırasında idi. 
Fars  ədəbiyyatı müəllimi Mirzə Möhsün içəri  şəhərdə yaşayırdı. Cəfər, 
Əfrasiyab Bədəlbəyli və  mən qərara gəlib onun evinə  tərəf yollandıq. 
Müəllimimiz kiçik, qaranlıq bir otaqda yaşayırdı. O, bizi görüb təəccübləndi. 
Cəfər dedı ki, sizə imtahan verməyə  gəlmişik. Müəllimimiz otağın 
pərakəndəliyindənmi, ya nədənsə yaman tutulmuşdu. 
İlk söhbətə  Cəfər başladı. Vəziyyət elə oldu ki, müəllimimiz yox, biz 
müəllimimizi imtahana, sorğu-suala çəkdik. Ona yeni fars ədəbiyyatı haqqında 
suallar yağdırırdıq. O da bizə hərarətlə cavab verirdi. 
Nəhayət, Mirzə Möhsün gülümsəyərək kitabçamızı alıb fars ədəbiyyatından 
bizə qiymət yazdı. Biz Mirzə Möhsünün yanından çıxıb qələbəni təntənəylə 
qeyd elədik. 
Cəfər Cabbarlı "Gənc qızıl qələmlər ittifaqının" üzvü olmasa da o bu 
təşkilatın yaranmasında yaxından iştirak edənlərdən biri idi. İttifaq 
yaranmamışdan əvvəl "Kommunist" qəzeti yanında ədəbiyyat dərnəyi vardı. Bu 
dərnəkdə gənclərin yeni əsərləri təhlil və müzakirə olunmdu. Cəfər Cabbarlı bu 
dərnəyə demək olar ki, rəhbərlik eləyirdi. Cəfər o zaman "Kommunist" 
qəzetinin əməkdaşı idi. Müəyyən illərdə qəzetə rəbbərlik edən Həbib Cəbiyev, 
Ruhulla Axundov, Cəfərə böyük hörmət bəsləyirdilər. Qəribə burasıdır ki, 
Cəfər kimi sənətkar, istedadlı,  şöhrətli dramaturq həmişə  gənclərin arasında 
görünürdü... 
Dostu səfərdə daha yaxşı, daha dərindən tanımaq olur. 
Cəfər Cabbarlı ilə bir neçə dəfə səfərdə olmuşuq. İlk səfərimiz 1929-cu ildə 
Gürcüstana, Ermənistana getməyimizdir. Heyətimizin sədri Haqverdiyev, katibi 
isə mən idim. Bizi çox böyük hörmət və məhəbbətlə qarşıladılar. 
Bütün səfər boyu Cəfər biz gənclərin arasında idi. Cəfərin məzəli, duzlu 
söhbətləri, hazırcavablıği biz gəncləri ona daha yaxın eləmişdi. 
Bir gün Tiblisidən Msxetiyə yola düşərkən, Cəfər, Şaiq və mən bir maşına 
minməli olduq. Qabaqda qocaların - Haqverdiyevin, Qalaktion Tabidzenin 
mindiyi maşın gedirdi. Birdən Cəfər sürücünün qulağına gülə-gülə  nə isə 
pıçıldadı. Sürücü maşının sürətini artırdı. Yoldan toz qaldıran maşınımız 
mənzilə hamıdan əvvəl yetişdi. Qocaların maşını bizdən sonra gəlib çixdı. 
Haqverdiyev çox pərt idı. Mən ondan belə bir töhmət aldım: "Bu dəfəlik 
günahından keçirəm... Adam sədrin maşınını keçməz, cavan oğlan!.." 
 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
237 
 
Mən onun sözlərini təsdiq edərkən Cəfər bığaltı gülürdü. Tbilisidə, 
Yerevanda və başqa şəhərlərdə keçirdiyimiz xoş saatlar, günlər unudulmazdır. 
Cəfər Cabbarlı da bu səfərin  ən qaynar, fəal nümayəndələrindən biri kimi 
bizi ruhlandırırdı.  İllər keçdikcə  Cəfərlə dostluğumuz get-gedə  bərkiyirdi. O 
yeni yaranan hər yaxşı əsərə ürəkdən sevinən sənətkardı. Hacıbaba Nəzərli ilə 
yazdığımız və  işçi teatrında tamaşaya qoyulmuş "Yanğın" komediyası 
münasibətilə o məni səmimi təbrik etdi, alqışladı. Dövlət dram teatrı üçün əsər 
yazmaği məsləhət gördü. Ədəbiyyata xaltur əsərləriə soxulmaq istəyən təsadüfi 
adamlara qarşı  Cəfər amansızdı. Bəziləri ağzına gələni yazıb dövlət dram 
teatrında zorla oynatmaq xəyalına düşmüşdü. Bunlar rədd cavabı aldıqda 
böhtanlara, iftiralara əl atmaqdan çəkinmirdilər. Bəziləri isə döviət dram 
teatrtnda Cəfərin vəzifəsinə, lojasına belə göz dikmişdilər. 
Bir defə Cəfər mənə bu adamların əlindən zinhara gəldiyini söylədi. Mən bıı 
məsələylə  əlaqədar "Kommunist" qəzetində  çıxış etmək istədim. O buna razı 
olmadı. Mən öz fikrimi ayrı  şəkildə  qələmə aldım. "Dramaturq Səfdər  Əmi 
oğlu" adlı hekayəmdə Cəfərə qarşı olan xalturaçılara, böhtançılara qarşı çıxdım. 
Cəfərin üzünə  tərif sözləri deyiləndə heç xoşlanmazdi. O, həmişə: "mən 
həvəskaram, yazırıq, görək axırımız hara çıxacaq" - deyərdi. 
Biz Cəfərlə  hər görüşəndə ürəkdən sevinərdik. O, həmişə yazıb yaratmaq 
eşqilə yaşayırdı. 
1934-cü ildə Moskvadan sovet yazıçıları qurultayından qayıdandan sonra 
Cəfər xəstələndi. Xəstəykən bir gün məni evinə çağırtdırdı. Yanında yalnız 
Əlili vardı. Quzu kəsmişdilər, Sona baci gözəl süfrə açdı. Söhbətimiz uzun 
çəkdi... 
Bir neçə ay sonra bir gün onun aramızdan getdiyini eşidəndə gözlərimdən 
ixtiyarsız yaşlar axdı. O, aramızdan gənc ikən getdi. Cəfər xalqımız üçün hələ 
bir çox qiymətli əsərlər yarada bilərdi. O, böyük, coşqun istedadın aramızdan 
vaxtsız getməsinə inana bilrairdik. Heyhat, bu itki ədəbiyyatımız üçün böyük, 
çox ağır bir itki oldu. Təsəllimiz budur ki, Cəfərin  əsərləri yaşayır və həmişə 
yaşayacaqdır. Demək, dostumuz Cəfər də yaşayır və yaşayacaq! 
 
Fevral 1960  
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
238 
 
VLADİMİR MAYAKOVSKİ 
 
Sovet poeziyasının  ən görkəmli nümayəndəsi Vladimir Mayakovski ilə 
gənclik illərində tanış olmağımla həmişə iftixar etmişəm. Çünki şəxsən 
Mayakovski ilə görüşüm və  əsərlərilə yaxından tanışlığım mənim yaradıcılıq 
həyatıma xeyirxah təsir buraxmışdı. İllər ötdükcə Mayakovskinin əvəzedilməz, 
təkrarolunmaz, inqilabi poeziyası  mənə daha qiymətli, daha canlı, daha yaxın 
görünür. 
Mən istərdim ki, Mayakovski kimi böyük ədəbi simalar haqqında xatirə 
yazarkən təhriflərə, uydurmalara yol verilməsin. Təəssüf ki, bəzən belə yazılara 
rast gəlirik. 
Bu yaxınlarda bir təşkilatdan mənə belə sual verdilər: "Mayakovski Bakıda 
olarkən aşıqlarla görüşməsi və bir aşığın sazına rus aşığından Azərbaycan 
aşığına" sözünü yazması doğrudurmu? Bir jurnalist bizə bu haqda bir məqalə 
yazmışdır. Mən bu sualı verən yoldaşa bildirdiın ki, Mayakovski Bakıda 
aşıqlarla görüşmədiyinə görə bir aşığın sazına, deyilən sozü də yaza bilməzdi... 
Mayakovskinin  şeirlərilə 1925-ci ildən tanışdım. Onun özünə  və 
yaradıcılığına dərin hörmət və məhəbbət bəsləyirdim. 
Ədəbiyyata təzəcə həvəs göstərdiyimiz və rus sovet şairlərindən öyrənməyə 
can atdığımız illər idi. 
O zaman rus sovet şairlərinin əsərlərini diqqətlə izləyib öz respublikamızda 
yeni inqilabi sovet ədəbiyyatı  uğrunda mübarizə aparırdıq. "Sənət sənət 
üçündür" nəzəriyyəsinin tərəfdarları, mücərrədçilər, formalistlər, simvolistlər 
yaranmaqda olan yeni poeziyamızın inkişafına  əngəl törətmək istəsələr də, 
onlar öz arzularına nail ola bilmirdilər. 
O zaman respublikamızın daxilində künc-bucaqda maskalanmış 
pantürkistlər, millətçilər Azərbaycan yazıçılarının öz rus qələm dostlarıyla 
yaxınlaşmasına mane olmaq istəyirdilər. Onlar iradəsi zəif, sinfi görüşü 
yetişməmiş, bəzi gəncləri həqiqət yolundan müvəqqəti azdırsalar da, lakin öz 
murdar niyyətlnrinə nail ola bilmirdilər... 
Mətbuat səhifələrində tez-tez rus yazıçı  və  şairlərinin gözəl  əsərlərini çap 
edib geniş oxucu kütlələri arasında yayırdıq. O illərdə Moskvadan Bakıya tez-
tez yazıçılar və  şairlər gəlirdi. Onlarla yaxınlaşan görüşümüz yeni inqilabi 
poeziyamızın inkişafı üçün çox xeyirli olurdu. 
 
  
 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
239 
 
Məsələn, dahi sovet yazıçısı Maksim Qorkinin Bakıya  gəlməsi və biz gənc 
yazıçılarla müsahibəsi  ədəbiyyatımızın inkjşafı üçün cox  əhəmiyyətli bir 
hadisə oldu. 
Mayakovski Bakıya 1927-ci ilin dekabr ayında gəldi. Onun şeir gecələrinin 
iri, maraqlı afişaları Bakı küçələrinin bəzəyi oldu. Azərbaycan proletar 
yazıçıları cəmiyyəti indiki Akademiya binasının ikinci  mərtəbəsində yerləşirdi. 
Mən cəmiyyətin məsul katibi vəzifəsində çalışırdım. Gənc və şair dostlarım 
Mayakovski ilə necə görüşmək haqda söhbət edirdi. Onun yanına nə zaman 
gedəcəyimizi düşünürdiik. Bir qədər sonra mən qapı arxasından gələn cürətli 
sərt addım səsləri eşitdim. Qeyri ixtiyari, lapdan yoldaşlarıma: "Odur, 
Mayakovski özü bura gəlir" dedim. 
Mənim bu sözüm həqiqətə çevrildi. Qapıdaıı içəri ucaboylu enli kürəkli, 
uzun qollu bir adam girdi. Cəld ayağa qalxdıq. O iki iri addım atmaqla bizim 
stola yaxınlaşdı. Əllərimizi bir-birimizə uzatdıq. 
O: - Mayakovski - dedi. Sevincimizin dərəcəsini dillə demək çətindir. 
Oturub söhbətə başladıq. Mayakovskinin söhbətə başlaması o qədər sadə  və 
səmimi oldu ki, biz özümüzü çox sərbəst hiss etdik. 
Mayakovski təşkilatımızın nə kimi ədəbi qüvvəyə malik olmasıyla 
maraqlanırdı. O, bizdən nəşriyyatlarla  əlaqəmizi, kitablarımızın necə 
yayılmasını soruşdu. 
Onu bizim əsərlərimizin mövzusu, Bakı neflçilərinə  nə kimi əlaqəmiz 
olduğu çox maraqlandırırdı. Söhbət  əsnasında dedi ki: "Bizə  əsərlərimizi 
özümüz üçün yazmırıq. Özümüz üçün yazsaydıq nəşr etməyə ehtiyac qalmazdı. 
Biz əsərlərimizi geniş oxucu kütlələri üçün yazırıq. Buna görə də ilk növbədə 
əsərlərimizi onlara oxuyub fikirləi öyrənməliyik. Xüsusilə siz Bakı  şairləri 
fabrikalarda, zavodlarda fəhlələrlə, mədənlərdə neftçilərlə  əlbir işləməlisiniz. 
Bunsuz yeni ədəbıyyat yaratmaq olmaz. Sizin oxucularınız onlardır! Oxucusuz 
şair olmaz 
Biz ona harada və nə kimi çıxışlar etdiyimizdən danışdıq. 
Mayakovski Moskvada yaşasa da, bizim Baki həyatilə yaxından tanışdı. 
Ədəbiyyatımız haqqında ötərgi məlumatı vardı. 
O, bizə deyirdi: "Gənclər üçün müvəffəqiyyətdən baş gicəllənməsi qorxulu 
xəstəlikdir". Sonra Mayakovski dedi: 
"Klublarda, mədəniyyət saraylarında təşkil etdiyımız gecələrə kütlələrdə 
maraq, ehtiyac oyatmaq lazımdır. Qoy oxucularda 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
240 
 
şairlərin yeni əsərlərini dinləməyə daxili, bədii ehtiyac oyansın. O şairin şerinə 
məhəbbət bəsləyən, onu dinləməyə ehtiyac hiss  belə gecələrə axın-axın gələr. 
Bunun böyük əhəmiyyəti var".  
Biz onunla iki saata qədər səmimi söhbət etdik. Böyük şair qardaşımız 
Vladimir Mayakovskinin Bakıya gəlişi və bizimlə açıq, söhbət etməsi 
hamımızda böyük ruh yüksəkliyi oyatdı.  
Müsahibədən sonra küçəyə  çıxdıq. Onunla birlikdə  şəhərin küçələrini 
gəzərkən yol keçənlərin hamısı dönüb heyran-heyran bu pəhləvan gövdəli, iri 
addımlı şairə baxırdı. 
Hamı - Mayakovski...  Mayakovski...  deyirdi. Mayakovskinin ədəbi 
gecələrindən biri mədəniyyət sarayında (İndiki akademiyanın binasında) oldu. 
Salon ağzına qədər adamla dolu idi. Burada əsas etibarilə ziyalılar, müəllimlər, 
mühəndislər, yazıçılar, tələbələr toplanmışdı. 
Biz gənc şairlər salonun orta sıralarında bir yerdə oturmuşduq. Bizi gecəyə 
şəxsən Mayakovski özü dəvət etmişdi. Budur, Mayakovsk: səhnədə göründü. 
Salon hərəkətə gəldi. Alqış sədaları salonu bürudü. Gecəni özü açıb özünə söz 
verdi. O, salondakılara  ən gözəl  əsərlərindən biri olan "Xoroşo" poemasını 
oxudu. Mayakovski poemanı oxuyub qurtarandan sonra hamımız onu ürəklə 
alqışladıq. Bir nəfər ona belə yazmışdı: "İnsanın qəlbində boşluq olanda, onun 
iki çıxış yolu var. Biri susmaqdan digəri isə bağırmaqdan ibarətdir. Siz nə 
səbəbo ikinci yolu seçmisiniz?" 
Mayakovski əsla pərt olmadı. Lakin biz onun halına acıyırdıq. Onu ürəkdən 
sevən, poeziyasına pərəstiş  edənlər cərgəsində  tək-tük nadanların olması  və 
belə hərəkət etməsi bizi  əsəbiləşdirirdi. Mayakovski bu sualın müəllifinə belə 
cavab verdi: 
Bu kağızın müəllifi unudur ki, üçüncü bir çıxış yolu da var. O da belə 
axmaq suallar yazmaqdan ibarətdir. 
Btün salon gülüşdü. O bu cavabilə bizim ürəyimizdən tikan çıxartdı. O vaxt 
bir para adamlar unudurdular ki, Mayakovski artıq yaşıl koftalı Mayakovski 
deyildir. 
Mayakovski bir sıra ölməz poemaların və  şeirlərin müəllifidir. 
Mayakovskinin günləri Bakıda çox mənalı  və  səmərəli keçirdi. Fəhlələrin 
xahişilə Mayakovski ilə birlikdə Paris Kommunası tərsanəsinə getdik. 
Bu göruş günorta yeməyi saatında oldu.   

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
241 
 
Mayakovskinin tərsanəyə  gəlişi dalğa kimi fəhlələr arasına yayıldı. 
Tərsanənin mexaniki şöbəsinə bir neçə yüz fəhlə toplaşdı. Mərhum yazıçı 
Mixail Kamski, Mixail Yurin də buradaydı. Bəli, burada təntənəli, bəzəkli 
şərait yoxdu. Burada sovet şeri dəzgahlar arasında,  əmək qəhrəmanları üçün 
səslənməli idi. Sexdə  dərin sükut hökmfərma idi. Mayakovski burada da özü 
yığıncaği açıq elan edib özünə söz verdi. Fəhlələr Mayakovskini böyük diqqət 
və maraqla dinləyib onun poeziyasına valeh olduqlarını öz gurultulu alqışlarıyla 
büdirdilər. 
Dəzgahların ahənginə öyrənmiş qulaqlar yeni əsrimizin yeni şeir ahəngini 
öz zəhmət himni kimi dinləyirdi. 
Fəhlələr Mayakovski şerinin ahəngində, vəznində öz zəhmətlərinin 
ahəngini, musiqisini duyub şairə minnətdarlıqlarını bildirirdilər.  Şair üçün 
bundan da böyük səadət olarmı? 
Bir gün Mayakovski, Mixail Yurin və mən yazıçı Mixail Kamskinin Razin 
qəsəbəsindəki evində qonaq olduq. Mayakovski Kamskinin qonşuluğundakı 
fəhlələrin mənzilləri və yaşayışlarıyla tanış olmaq niyyətilə qocalarla, 
cavanlarla söhbətə girişdi. Biz Mayakovskidən Azərbaycan proletar yazıçıları 
ilə birlikdə ədəbi gecə təşkil etməyi xahiş etdik. Ədəbi gecəmiz dekabrın 6-da 
"Maarif evində" (indi həmin yer Sabir bağıdır) keçdi. Bu gecə Mayakovski bir-
birinin dalınca xeyli gözəl şeir oxudu. 
Sonra yenə qaydası üzrə oxucularla söhbətə başladı. Mayakovski salona 
xitab edərək: "kim mənim oxuduğum  şeirləri başa düşməyibsə. kim, 
ümumiyyətlə, mənim şeirlərimi oxuya bümirsə əlini qaldırsın" dedi. 
Salonda bir uğultu oldu. Hamı bu suala təəccüb etdi. Çünki bir az əvvəl 
hamı onu dərindən başa düşüb alqışlamışdı. 
Biz Mayakovski ilə birlikdə bir xatirə olsun deyə  şəkil çəkdirməyi qərara 
aldıq. O vaxt indiki "Nərgiz" kafesinin yerində ikimərtəbəli köhnə bir bina 
vardı. İkinci mərtəbədə Breqadze adlı yaxşı bir fotoqraf işləyirdi. Bakıya gələn 
böyük simaların, hörmətli yazıçıların, sənətkarların və dövlət xadimlərinin 
şəkillərini o çəkirdi. 
Mayakovski ilə  bərabar fotoqrafxanaya getdik. Biz Hüseyn Cavid, 
Məmməd Arif, Mixail Yurin, Mixail Kamski Q.Stroqonov, P.Tarasov və bir 
neçə başqa şairlə birlikdə şəklimizi çəkdirdik. Bu bizimçin ən əziz, ən qiymətli 
xatirədir. 
 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
242 
 
Mayakovski Bakıdan çox razı getdi. Moskvada təhsil aldığımız illərdi. 
Proletar yazıçılarının Azərbaycan seksiyası  təşkil edilmişdi. Bu seksiyada 
Səməd Vurğun,  Əli Nazim, Osman Sarıvəlli, Məmməd  Əkbər,  Əbdülbaqi 
Fövzi, Beydulla Musayev və başqa gənc yazıçi və  şairlər vardı. Biz hamımız 
Mayakovskinin Moskvada təşkil etdiyi ədəbi gecələrə gedib onu böyük maraqla 
dinlərdik. 1930-cu il idi. Yazıçılar evində Mayakovskinin ədəbi fəaliyyətinin 20 
illiyi qeyd olunurdu. Mən bir neçə dostumla oraya getdim. Orada Moskva 
yazıçılarından yalnız iki nəfəri görə bildim. Bu iki nəfərdən biri "insan cildini 
dəyişir" romanının müəllifi məşhur polyak yazıçısı Bruno Yasenski, digəri şair 
Bezımenski idi. 
Salonda oturanların çoxu fabrikalardan, zavodlardan gəlmiş  ədəbiyyat 
həvəskarlan, yeni yazanlardı. 
Mayakovski öz yubiley iclasını açıq elan edib özünə söz verdi. O, yubiley 
gecəsində çox mənalı bir nitq söylədi. Mayakovskinin ədəbi fəaliyyətinin 20 
illiyi münasibətilə yazıçılar evinin foyesində  təşkil olunmuş maraqlı  sərgiyə 
axın-axın gənclər, müəllimlər gəlirdi. Həmin sərgidə  fəhlə ilə  kəndlinin 
qardaşlığını göstərən bir rəsm nəzərimi cəlb etdi. Bu rəsm manə tanış gəlirdi. 
Bu rəsmin hardan və necə buraya düşdüyünü sərginin təşkilatçısından 
soruşdum. Məlum oldu ki, bu rəsmi Mayakovski Bakıdan gətirmişdir. Bəli, bu 
rəsm bizim xalq rəssamımız Əzim Əzimzadənin işi idi. Bəlkə də bu rəsmi ona 
Əzimzadə özü bağışlamışdı. Bu sərgidə  şairin müxtəlif illərdə çap olunmuş 
kitabları, plakatları, əlyazmaları, afişaları, karikaturaları, şarjları fotomontajları 
vardı. 
Mayakovskini son dəfə 1930-cu ilin fevralında Yazıçılar evində gördüm. 
Moskva yazıçılarının növbəti konfransı keçirilirdi. Konfransın son günü idi. 
Bir sıra cansıxıcı  çıxışlardan yaxa qurtarıb bufetdə çay içməklə  məşğulduq. 
Birdən tənqidçi dostum Sutırin mənə yaxınlaşıb dedi: 
- Burda niyə oturmusan? Tez salona keç. Yoxsa çox şey itirmiş olarsan! 
Mən cəld salona cumdum. Mayakovski tribunada idi. O, əvvəlcə "Rappa" 
qəbul edilməsi haqda öz ərizəsini oxudu. Salondakılar ayağa qalxıb onu qızğın 
alqışladılar. Təbrik etdilər. Mayakovski sonra cibindən kibrit qutusundan bir az 
iri dəftərçə çıxarıb ordan bizə ilk dəfə 
 
 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
243 
 
"Vo vse qolos" poemasından parça oxudu. Bu şeir öz orijinalığı, öz bədii 
qüvvətilə hamımızı sarsıtdi. Salonda alqış sədaları çox uzun sürdü. Mayakovski 
şeri ikinci dəfə oxudu. Mayakovskinin Rusiya proletar yazıçıları ittifaqına 
qəbul olunması səsə qoyuldu. 
Hamımız qırmızı mandatlarımızı bayraq kimi qaldırıb ona ürəkdən səs 
verdik. Mayakovski üzvlüyə qəbul edildikdən sonra üzünü köhnə "Rappçılara" 
tutub belə dedi: "Mən bu gündən "RAPP"ın üzvüyəm. Lakin onun daxilində 
müəyyən məsələlərdə prinsipial mübarizəmi davam etdirəcəyəm! 
Mayakovskini bir daha görmədim. Son görüş çox acı və kədərli idu. Aprelin 
14-ü idi. Saat 11 radələrində Moskva meydançalarının birində idim. Burada 
tanıdığım iki gənc yazıçı məni saxladı. Bunlardan biri dostum idi. Biz onu öz 
adıyla çağırmadıq. Aramızda onun adı "Jivoy çelovek" idi. Çünki o iclaslarda 
çıxış edərkən bu sözü həddindən çox işlədərdi. 
Dostum qəmgin bir tövrlə  mənə dedi: "Bilirsənmi, deyirlər Mayakovski 
intihar etmişdir. Evləri bu yaxındadır. Biz oraya gedirik". 
Bu xəbər məni sarsıtdı. Onun dediyinə inanmaq istəmədim. Onlarla birlikdə 
bir həyətə girdik. Bir qapının ağzında qapalı, qara təcili yardım maşını 
dayanmışdı. Tanıdığımız bir neçə Moskva yazıçısı  həyətdə başıaşağı, kədərli 
durmuşdu. Gözlərimiz yaşardı.  İki gün sonra bu böyük itkidən ürəyi qana 
dönmüş biz gənclər onu qəbiristanlığa qədər müşayiət etdik. 
Lakin Mayakovski öz poeziyası ilə bu gün də bizim novator 
ədəbiyyatımızın Ön sırasında dayanmışdır. Onun inqilabi, alovlu poeziyası 
sabah da yaşayacaqdır. 
 
İyun 1963