AZƏrbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi məHƏMMƏd füzulġ adına Əlyazmalar ġnstġtutu

 
Dövri nəĢrlər arasında jurnallar nisbətən rəngarəng və geniĢ 
aparata malikdirlər. Belə ki, jurnalların aparatını iki hissəyə ayırır-
lar: 
1.
 
ayrı-ayrı məqalələrin aparatı; 
2.
 
bütünlükdə jurnalın aparatı. 
Redaktor müxtəlif janrların aparatını qiymətləndirərkən əsas 
elementlərin  mövcudluğuna  və  onların  tərtibat  standartlarına  ca-
vab verməsini yoxlayır.  
Jurnallarda  dərc  olunan  məqalələrin  vacib  aparat  elementlə-
rinə aĢağıdakılar daxildir:  
Müəllif haqqında məlumat; 
Tərtibçilər  (məsələn,  icmal  məqalələrinin)  və  material  üzə-
rində iĢləyən digər Ģəxslər haqqında məlumat; 
NəĢr olunan materialın sərlövhəsi; 
Sərlövhəaltı məlumat; 
Universal onluq təsnifat (UOT) indeksi
115
; 
Ġstifadə olunmuĢ ədəbiyyat; 
Annotasiya, xülasə; 
Açar sözlər; 
Əlyazmanın redaksiyaya qəbul tarixi; 
Kolontitul. 
Redaktorun  üzərində  iĢə  baĢlayacağı  aparatın  ilk  elementi 
sərlövhədir. Jurnalda dərc olunan rəyin sərlövhəsi rəy verilən ma-
terialın (kitabın) biblioqrafik təsviri ilə əvəz oluna bilər. Sərlövhə-
                                                           
115
 http://udk-codes.net 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
105 
 
nin qiymətləndirilməsi zamanı onun funksional keyfiyyətlərini nə-
zərə  almaq  lazımdır.  Təcrübə  göstərir  ki,  oxucu  nöqteyi-nəzərin-
dən sərlövhə yalnız siqnal və informativ funksiya yerinə yetirir.  
Elmi  məqalələrdə  annotasiya  və  ya  xülasənin  verilməsi  va-
cibdir. Annotasiyada məqalənin qısa məzmunu yer alır. Annotasi-
ya bir suala cavab verməlidir: məqalədə nədən danıĢılır? Annota-
siyada  problem,  nəĢrin  məzmununun  predmeti,  tədqiqatın  yerinə 
yetirilmə məqsədi və onun nəticələri, elmi yeniliyindən bəhs olun-
malıdır. Elmi məqalələrdə verilən “xülasə” məqalə aparatının va-
cib elementlərindən hesab olunur. Xülasədə məqalədə əldə olunan 
nəticələrdən  bəhs  olunur  və  məqalənin  qısa  icmalı  verilir.  Elmi 
jurnallarda xülasələrin bir neçə dildə verilməsi məqsədəuyğundur.  
Məqalə  müəllifi  haqqında  məlumat  məqalə  sərlövhəsindən 
sonra verilir. Burada müəllifin adı, soyadı, elmi dərəcəsi, vəzifəsi, 
iĢ  yeri,  yaĢadığı  ölkənin  adı  verilməlidir  (Əlavə  32).  Kollektiv 
müəlliflərin  adları  onların  təklif  etdiyi  ardıcıllıqla  yazılmalıdır. 
Yuxarıda sadalanan digər məlumatlar müəllifin ad və soyadından 
sonra yer alar.  
BaĢ  məqalənin  müəllifi  haqqında  məlumat  redaksiya  rəyin-
dən  sonra  verilir  və  mətnin  sonunda,  sağ  tərəfdə  yerləĢdirilir. 
Mətndən sonra müəllifin iĢ yeri haqqında məlumat verilir.  
Tərcüməçi,  rəssam  və  fotoqrafın  üzərində  iĢlədiyi  material 
nəĢr  olunan  zaman  onların  adları  və  iĢlərinin  xarakteri  mətndən 
sonra  verilir.  Elmi  jurnallarda  məqalənin  əvvəlində  müəllif  haq-
qında məlumatdan öncə səhifənin sol tərəfində UOT yer alır. UOT 
indeksləĢməsinin elmi-praktik və mədəni fəaliyyətin bütün sahələ-
rini əks etdirən materiallarda verilməsi vacibdir.  
NəĢr  olunan  materialın  yeniliyinin  vacib  xarakteristikası 
onun redaksiyaya daxil olma tarixi hesab olunur. Əlyazmanın re-
daksiyaya  daxil  olma  tarixi  mətnin  altında  verilməlidir.  Məsələn, 
“Qəbul edilmiĢdir ......”, “Material redaksiyaya daxil olmuĢdur...” 
və s.  

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
106 
 
Jurnallarda  dərc  olunan  materialların  biblioqrafik  aparatı 
biblioqrafik istinad və biblioqrafik siyahı Ģəklində ola bilər. Məqa-
lələrdə yer alan istinadlar sətiraltı və mətndaxili olur. Elmi jurnal-
larda biblioqrafik təsvir əsasən istifadə olunan mənbələrin ardıcıl-
lığı və ya əlifba prinsipi ilə verilir. 
Hal-hazırda  demək  olar  ki,  nüfuzlu  jurnalların  əksəriyyətin-
də istinadlar və biblioqrafik siyahı MLA (Modern Languange As-
sociation)

 metoduna əsasən verilir. 
Jurnal aparatının vacib elementlərindən biri də buraxılış mə-
lumatlarıdır (Əlavə 25, 26, 28) . BuraxılıĢ məlumatlarına aĢağıda-
kılar daxildir: 
Jurnalın adı; 
Sərlövhəüstü və sərlövhəaltı məlumat; 
Redaksiya heyəti haqqında məlumat; 
Jurnalın nömrəsi; 
BuraxılıĢ məlumatları; 
Təsnifat indeksi; 
Beynəlxalq Standart Kitab Nömrəsi. 
NəĢrin adı jurnalın titul vərəqində və üzqabığında yerləĢdiri-
lir. BaĢlığın kolontitulda təkrarlanması məqsədəuyğundur. Sərlöv-
həaltı məlumat aĢağıdakıları əhatə edir: 
Tematikanı xarakterizə edən məlumatlar; 
Oxucu ünvanı; 
NəĢrin məqsəd təyinatı; 
Növü; 
NəĢr edən orqanın adı; 
Dövriliyi haqqında məlumat. 
Bu  məlumatlar  titul  vərəqində  və  ya  üzlükdə  verilə  bilər 
(Əlavə 28, 29). Redaksiya heyəti, redaktor haqqında məlumat titul 
vərəqinin arxa üzündə yazılır.    
ULAKBĠM
*
 mütəxəssisləri isə jurnalların aparatına aid olan 
elementləri aĢağıdakı Ģəkildə sıralayırlar
116
:  
                                                           

 http://www.mla.org/ 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
107 
 
Cildin üzərində: 
Jurnalın adı: nəĢr edildiyi ölkənin dilində 
Jurnalın adının qısaltması 
NəĢr edən orqan 
ISSN 
Web ünvan 
Jurnalın nəĢrə baĢladığı tarix 
Cild-nömrəsi-ay-il 
NəĢr olunma intervalı 
Jurnalın adı: ingilis dilində 
Ġçindəkilər 
Jurnalın nəĢr tarixi 
Titul arxası məlumatlar: 
Jurnalın təsisçisi 
Məsul redaktor 
Redaksiya heyəti 
Rəyçilər 
Jurnalın indeksləndiyi məlumat bazaları 
Jurnalın ünvanı, internet ünvanı 
ISSN-ISSNE 
Jurnalın həmin sayının nəĢr tarixi 
Jurnalı nəĢr edən orqan 
Ġçindəkilər 
Məqalələrin təqdim olunma qaydaları 
Jurnalın loqosu 
Arxa cild 
Jurnalın adı 
Cild-nömrəsi-ay-il 
Ġçindəkilər 
Barkod 
Jurnalın loqosu 
Arxa cildin içərisi 
Ġçindəkilər 
Məqalələrin təqdim olunma qaydaları (ingilis dilində də olmalıdır) 
                                                                                                                                 
*
 http://uvt.ulakbim.gov.tr/ 
116
 Sert O., Anıl O., Aydan D. Türkçe dergilerin fiziksel özelliklerinin incelen-
mesi  //  Tarım,  veteriner  ve  biyoloji  bilimleri  süreli  yayıncılık  2.  çalıĢtayı. 
TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 72-73.   

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
108 
 
Müəlliflərə ödənəcək qanorar. 
Dövri nəĢrlərin aparatı bütövlükdə əsas mətni tamamlamaq, 
onu yaxĢı baĢa düĢmək, informasiya axtarıĢını asanlaĢdırmaq üçün 
nəzərdə  tutulmuĢdur.  Jurnal  aparatının  özünəməxsus  cəhətləri 
vardır.  Belə  ki,  jurnal  aparatı  kitab  aparatı  kimi  soraq-köməkçi 
(içindəkilər,  göstərici,  kolontitul)  və  elmi-məlumat  (annotasiya, 
əlavə) funksiyalarını yerinə yetirir.  
Türkiyəli mütəxəssislərin elmi jurnalların nəĢrində rast gəli-
nən  problemlər  və  nəĢr  keyfiyyətinin  artırılması  ilə  bağlı  bir  sıra 
fikirləri  diqqəti  çəkməkdədir.  Belə  ki,  akademik  yüksəlmələrdə, 
elmi dərəcələrin və adların verilməsi üçün SCI-yə (Science Citati-
on Index) daxil olan xarici jurnallarda məqalələrin nəĢri Türkiyədə 
dərc olunan jurnallara məqalə axınını azaltmıĢdır. SCI-də yer alan 
xarici  jurnallarda  qəbul  edilməyən  məqalələrin  Türkiyədəki  jur-
nallara  yönləndirilməsi  səbəbi  ilə jurnalların səviyyəsi aĢağı  düĢ-
müĢdür.  
Bundan əlavə, jurnal nəĢrində redaktor və rəyçilərlə bağlı çə-
tinliklərə  nəzərə  çarpmaqdadır.  Bu  sahənin  araĢdırıcıları 
ULAKBĠM  tərəfindən  “rəyçi  hovuzu”nun  yaradılmasını  təklif 
edirlər. Redaktor və rəyçilərin təhsilinin önəmli olduğu qeyd olu-
nur və magistratura pilləsində “elmi məlumatlar hazırlama və mə-
qalə yazılması” proqramının tədris edilməsi tövsiyə olunur.  
Jurnalların  beynəlxalq  məlumat  bazalarına  daxil  edilməsi 
üçün əsas Ģərtlər jurnalın adının və məzmunun elmi olması, baĢ re-
daktor (editor in chief), redaktor köməkçilərinin (co-editors) və re-
daksiya  heyətinin  (advisory  board)  üzvlərinin  beynəlxalq  elmi 
müstəvidə  tanınmasıdır.  Ən  önəmli  nüanslardan  biri  də  nəĢr  olu-
nan  məqalələrin  səviyyəsidir.  Belə  ki,  bəzən  redaktorlar  bey-
nəlxalq elmi müstəvidə tanınmıĢ alimlərin də məqalələrini dərc et-
məlidirlər
117
.  
                                                           
117
 Hazıroğlu R. Ulusal dergilerin Uluslararası veri tabanlarına katılma süreci // 
Tarım, veteriner ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık 2. çalıĢtayı. TÜBĠTAK, 
ULAKBĠM, 2008, s.27-28.  

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
109 
 
Redaktorun vəzifələri. Jurnalın nəĢri zamanı redaktorun və-
zifələri  və  öhdəlikləri  haqqında  bir  çox  tədqiqatçı  araĢdırmalar 
aparmıĢdır
118
. A. Gülekon baĢda redaktor olmaqla jurnallarda çalı-
Ģan bütün iĢçilərin – mütəxəssislərin vəzifələrini aĢağıdakı kimi sı-
ralayır:  
- aktiv olaraq elmi araĢdırma aparmalıdırlar; 
- bu iĢə yetərincə zaman ayırmalıdırlar; 
- karyeralarında müəyyən bir nöqtəyə çatmalıdırlar və s.  
Redaktorun  əsas  vəzifələrindən  biri  də  jurnalda  çap  olunan 
məqalələrdə nəĢr etikasının gözlənilməsinə nəzarətdir. Belə ki, el-
mi jurnallarda nəĢr etikasına uyğun olmayan məqamları aĢağıdakı 
kimi sıralamaq mümkündür: 

 
bir məqalənin bir neçə jurnalda nəĢr olunması; 

 
jurnalın hazırlanmasında zəhməti olmayanların adının anıl-
ması; 

 
baĢqalarına aid məlumatı, nümunələri icazəsiz nəĢr etmək; 

 
baĢqalarına aid əsərlərdən istinad verilmədən istifadə olun-
ması; 

 
bir məqaləni hissələrə ayırmaqla nəĢr etmək; 
                                                           
118
  Arda,  B.  Bilimsel  Bilgi  Üretiminde  Yayın  Etiği  Sağlık  Bilimlerinde  Süreli 
Yayıncılık  –  2003,  Türk  Tıp  Dizini,  s.  1‐7;  Yalman,  A.  Editör  Sorunları  ve 
Sorumlulukları. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık – 2005, Türk Tıp Dizini, 
s. 270
‐278; Gülekon, A. Yayın kurulları ve iĢlevleri. Sağlık Bilimlerinde Süreli 
Yayıncılık – 2006, Türk Tıp Dizini,  s. 55
‐57; Kozak N. Türkiyede ve dünyada 
dergi  editörlüğü  ve  hakemlik  sistemi  /  Sosyal  Bilimlerde  Süreli  Yayıncılık 
‐ 
2006  I.  Ulusal  Kurultay  Bildirileri.  s.  54
‐62;  Kutsal,  Y.G.  Editörün  katkı  ve 
sorumlulukları. Sağlık Bilimlerinde Süreli yayıncılık – 2006, Türk Tıp Dizini, s. 
67
‐72;  Göksoy  E.,  Ġmamoğlu,  A.  Süreli  yayınlarda  editör  ve  yayın  kurulu: 
sorunlar  ve  çözümler.  Sağlık  Bilimlerinde  Süreli Yayıncılık  –  2007, Türk Tıp 
Dizini, s. 39
‐43; Yılmaz, O. Biyomedikal dergilere gönderilen makalelerde bu-
lunması gerekli standartlar: Biyomedikal yayınların yazımı ve değerlendirilmesi 
ve Türk Tıp Dizini, 2008, s. 40. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
110 
 

 
hər  hansı  məqaləni  həm  öz  dilində,  həm  də  xarici  dildə 
nəĢr etmək. 
TÜBĠTAK “Turkish Journal of Chemistry” jurnalının redak-
toru Prof. B.Baysalın “XXI əsrdə elmi nəĢrlər” konfransındakı fi-
kirləri  də  çox  maraqlıdır.  Jurnalların  beynəlxalq  indekslərə  daxil 
olma prosesini Ģərh edərkən yazır: “SCI-nin Philadelphiadaki mer-
kezine  bir  dergiyi  indekste  değerlendirmeleri  amacı  ile  gönder-
diğinizi düĢünelim. Önce editörü inceliyorlar. Bu adam kim? Kaç 
yılda  kaç  yayın  yapmıĢ?  Ne  kadar  atıf  almıĢ,  yaptığı  çalıĢmalar? 
Yazı  kurulu  için  de  benzer  inceleme.  Siz  oraya  dekanı,  anabilim 
dalı  baĢkanını  koymuĢsunuz.  Bilimsel  etkinlikleri  yetersiz!  Niçin 
sizin  derginizle  uğraĢıp  dünyayı  aldatsınlar?  Dergiyi  inceliyorlar. 
Her  sayı  zamanında  yayımlanıyor  mu?  Makalelere  bakıyorlar. 
Yeterli bir lisan ve düzeyi var mı? Bir derginin sayfa düze-ni bile 
ilk  bakıĢta  bir  fikir  verir.  TÜBÜTAK  dergilerine  bakınız.  Belirli 
bir düzeye ulaĢmıĢtır”
119
.  
Rəy.  Nüfuzlu  elmi  jurnalların  çox  sayda  rəyçiləri  olmalıdır. 
Əgər iki rəyçi tərəfindən məqaləyə müsbət rəy verilməzsə məqalə 
çap olunmur. Jurnalın redaksiya heyəti tərəfindən uyğun mütəxəs-
sisə  rəyçilik  üçün  müraciət  olunur  və  razılıq  əldə  olunarsa,  o  za-
man  həmin  alim  jurnalda  nəĢr  olunacaq  məqalələrə  rəylər  verir. 
Məsələn,  Türkiyə  Cümhuriyyəti  NevĢehir  Universiteti  “Sosyal 
Elmlər Ġnstitutu Jurnalı”na rəyçi olmaq üçün bu sətirlərin müəllifi-
nə aĢağıdakı məzmunda məktub göndərilmiĢdir:  
 
Sayın Doç. Dr.  Vüsale MUSALI, 
 
Nevşehir  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü  Dergisi  (NEUSBED) 
yayın  hayatına  başlamak  üzere  çalışmaktadır.  İlk  sayının  eylül  ayı  içinde 
çıkarılması  planlanmaktadır.  Derginin  sahibi  Nevşehir  Üniversitesi  Rektorü 
Prof. Dr. Filiz KILIÇ, editörü Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Şevki 
                                                           
119
  Yirmibirinci  yüzyılda  bilimsel  yayıncılık:  hedefler  ve  yaklaĢımlar,  Ankara, 
TUBĠTAK, 2001.  

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
111 
 
ÖZGENER’dir. 
Dergi 
hakkında 
daha 
fazla 
bilgi 
icin 
lütfen 
http://edergi.nevsehir.edu.tr/index.php/sbe adresini ziyaret ediniz. 
Sayın hocalarımızın önerisi üzerine sizi hakemlerimiz arasında görmeyi 
arzulamaktayız.  Kabul  etmeniz  halinde  lütfen  [e-mail]  adresine 
bir e-posta gönderiniz. 
İlginize şimdiden teşekkür ederim. 
Saygılarımla, dergi editörü 
 
Rəyçinin təsirli, məhsuldar və ədalətli bir Ģəkildə calıĢması, 
Ģubhəsiz, elmi inkiĢafın önəmli tərəflərindən birini təĢkil etməkdə-
dir. Rəyçinin üç əsas vəzifəsi vardır: 
I.
 
Qüsursuz,  elmi  Ģəkildə  yazılmıĢ  bir  məqaləni  qəbul 
etmək; 
II.
 
Elmi  səviyyəsi  və  yeniliyi  olmayan  yazını  vaxt  sərf 
etmədən qəbul etməmək; 
III.
 
Elmi cəhətdən yüksək səviyyədə yazılmıĢ, fəqət bəzi 
düzəliĢlərə  ehtiyac  olan  məqaləni  təklif,  fikir  və 
qeydləri ilə nəĢr olunmasına nail olmaq.   
Prof. E.G.Kapçı yetkin rəyçinin əsas xüsusiyyət və vəzifələ-
rindən  geniĢ  Ģəkildə  bəhs  etmiĢdir.  Tədqiqatçıya  görə  yaxĢı  bir 
rəyçi  ona  müraciət  olunan  zaman  qısa  müddətdə  cavab  verməli, 
məqaləni qəbul  etmirsə,  səbəbini  göstərməlidir.  Məqalənin tədqi-
qat sahəsinə yenilik gətirmədiyini, araĢdırma metodunda yanlıĢlar 
olduğunu  və  s.  qeyd  etmək  mütləqdir.  Müəllifi  deyil,  məqaləni 
tənqid etmək lazımdır. Rəyçi özünü müəllifin deyil, oxucunun ye-
rinə qoymalı və məqaləyə auditoriyanın gözü ilə baxmalıdır. Sağ-
lam, obyektiv, qərəzsiz gerçəkliyə söykənərək, məqaləni qəbul et-
məmək olar
120
.   
Bir jurnalın redaktorundan rəyçilik təklifi alan alim belə bir 
təklifi  qəbul  edərkən  bunun  üçün  lazımi  zamanı  ayırıb-ayıra  bil-
                                                           
120
  Kapçı  E.G.  Hakemlik  sürecindeki  geliĢmelerin  değerlendirilmesi:  nasıl  iyi 
bir  hakem  olunur?  //  5.  Ulusal  Sosyal  Bilimlerde  Süreli  Yayıncılık  Kurultayı 
Bildirileri, 2010. 
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/kapci.pdf 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
112 
 
məyəcəyindən əmin olmalıdır. Rəyçi hesabatları üzərində aparılan 
analizlər gənc alimlərin yaĢlı alimlərdən daha çox zaman ayıraraq, 
daha diqqətli hesabatlar hazırladığını üzə çıxarmıĢdır. 
Rəyçiliyi obyektiv olaraq analiz edə bilmək və onu daha tə-
sirli  və  məhsuldar  edəcək  qaydalar    yaratmaq  üçün  əhəmiyyətli 
tədqiqatlar aparılmıĢdır. Belə ki, məqalə müəlliflərinin adının ano-
nim olmasının əhəmiyyətini qiymətləndirən 9 tədqiqatdan 4-ü bu-
nun  müsbət  keyfiyyət  olduğunu  vurğulamıĢdır.  Digər  5  tədqiqat-
dan isə normal nəticə alınmamıĢdır
121
. 
Müxtəlif  ölkələrdə  məqalələrə  rəy  verilməsi  və  elmi  nəĢr 
mərhələsini  izləmək  üçün  bir  sıra  mərkəzlər  yaradılmıĢdır.  Ġngil-
tərə  mənĢəli  "Committee  on  Publication  Ethics"  (COPE)  təĢkilatı 
müəlliflik, redaktorluq və məqalələrin rəyinin mexanizmlərini mü-
əyyən edir
122
. 
ABġ-da  isə  rəy  mərhələsinə  dövlət  tərəfindən  nəĢr  olunan 
"Peer Review Bulletin" ilə nəzarət olunmaqdadır
123
. 
Elmi məqalələr nəĢr olunmazdan öncə jurnal redaktorları tə-
rəfindən  qiymətləndirilmək  və  dəyərləndirilmək  üçün  iki,  bəzən 
üç rəyçiyə göndərlilir.  
Elmi  məqalələrin  qiymətləndirilməsi  üçün  seçilən  rəyçilərin 
öz sahələrində nəĢrlərə sahib olması kafi deyil. Bir rəyçinin izlə-
yəcəyi,  diqqət  yetirəcəyi  ünsürlərə önəm  verməsi,  o sahədə  bilik-
lərinin hərtərəfli olması,  araĢdırmaları izləməsi, tədqiqatlarına ara 
verməməsi,  müəyyən  olunan  müddət  içərisində  məqaləni  qiymət-
ləndirib təqdim etməsi vacib Ģərtlərdəndir. 
Məlumdur  ki,  alimlərə  və  tədqiqatçılara  rəyçiliklə  bağlı 
dərslər  keçilmir,  mühazirələr  oxunmur.  Ancaq  qiymətləndirilcək 
məqalə  ilə  birlikdə  göndərilən  formalardakı  bəzi  suallar  rəyçinin 
dəyərləndirmədə  diqqət  yetirəcəyi  xüsuslar  üçün  ipucu  olmaqda-
                                                           
121
 Özdağ H. Bilimsel yayın sürecinde hakemlik müessesesi // Süreli yayıncılık 
2. editörler çalıĢtayı, TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 58.  
122
 www.publicationethics.org 
123
 www.whitehouse.gov 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
113 
 
dır. Zaman-zaman eyni məqalə üçün iki fərqli rəyçidən çox fərqli 
iki  rəy  gəlir.  Bir  rəyçi  üçün  cox  önəmli  görünən  bir  cəhət,  digəri 
üçün  ikinci  dərəcəli  olur.  Bəzi  rəyçilərin  ciddiliyi  və  obyektivli-
yində  Ģübhə  oyandıracaq  vəziyyət  ortaya  cıxarsa,  rəyçi  siyahısın-
dan cıxarılır. 
Heç  bir  mütəxəssis,  alim  məqaləsinin  rədd  olunmasını  istə-
mir.  Elmdə  olan  insanlar  da  hər  hansı  bir  elmi  jurnaldan  gələn 
rədd yazısı qarĢısında bəzən ciddi Ģəkildə ümidsizliyə qapıla bilir-
lər
124
. 
Tədqiqatçıların  böyük  əksəriyyəti  məqalələrinin  nəĢr  olun-
mayacağını öyrənərkən narahat olurlar. Aparılan araĢdırmalar gös-
tərmiĢdir  ki,  elmi  jurnallara  göndərilən  məqalələrin  15  %  birinci 
dəfə,  7,71  %  ikinci  dəfə  rəyçilər  tərəfindən  qəbul  edilməmiĢ  və 
nəĢrinə icazə verilməmiĢdir
125
.  
Belə  ki,  məqalələri  qəbul  edilməyən  tədqiqatçıların  çox  az 
hissəsi rəyçi və redaktoru günahlandırır. Əslində məqalənin qəbul 
edilməməsi rəyçilər tərəfindən yaradılan əngəl deyildir. 
Məlum olduğu kimi, elmi məqalələr XVII əsrin ortalarından 
nəĢr  olunmağa  baĢlamıĢdır.  Elmi  jurnallara  rəyçilərin  təyin  olun-
ması isə 1750-ci ilə təsadüf edir
126
. 
Rəyçi  kimdir  və  əsl  rəyçi  necə  olmalıdır?  Sahəsinin  mütə-
xəssisi  olan  hər  hansı  bir  tədqiqatçı  eyni  zamanda  elmi  jurnala 
rəyçi ola bilərmi? 
Əlli ilə yaxın elmi jurnallarda rəyçi olan Parkesə görə rəyçi 
məqaləni dəyərləndirməzdən əvvəl özü-özlüyündə bu suallara ca-
vab verməlidir: 
a)
 
Mən bu məqalə üçün uyğun bir rəyçiyəmmi? Bəzi redaktor-
lar  rəyçilərin  fikirlərini  öyrənmədən  onlara  məqalə  gön-
                                                           
124
  Cassey  P.  and  Blackburn  TM.  Publication  rejection  among  ecologists. 
Trends in Ecology and Evolution. 2003, Vol. 18.No: 8. s. 375-376. 
125
 Yenə orada. 
126
 Yüksel A. Writing publishable papers. 2003, s. 437-446. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
114 
 
dərir, bəzi rəyçilər isə məqalənin mövzusu ilə əlaqəli olma-
dıqları halda onu qiymətləndirməyə çalıĢırlar.  
b)
 
Bu  məqaləni  obyektiv  olaraq  qiymətləndirə  biləcəyəmmi? 
Bəzən gələn məqalələrin müəllifləri ilə rəyçilər arasında so-
yuq  münasibət  olur.  Rəyçilərin  çoxu  "akademik  düĢ-
mən"lərinin məqalələrini yoxlamırlar. Yəni rəyçi bu zaman 
obyektiv olmayacağından qorxur.  
c)
 
Bu məqalə nəticələri mənim tədqiqat sahəm və obyektimlə 
üst-üstə düĢürmü? 
d)
 
Ġfadə və düzəltmələr aydındırmı? 
Aparılan  araĢdırmalara  görə  nüfuzlu  elmi  jurnallara  təqdim 
edilən  10  məqalədən  9-u  qəbul  olunmur
127
.  Məqalələrin  74%-i 
metoduna,  60%  əhəmiyyətinə,  üslubuna,  ədəbiyyatın  azlığına,  3 
%-i isə xülasəyə görə rəyçilər tərəfindən qəbul edilməmiĢdir
128
. 
Müəllif məqaləni nə üçün yazdığını (giriĢ, bazis və hipotez), 
hansı  nəticəni  aldığını  müəyyən  etməlidir.  Əgər  bu  suallar  mə-
qalənin müvafiq yerlərində öz cavabını taparsa o zaman məqalənin 
qəbul olunma Ģansı artacaq
129
.   
Bir jurnalın keyfiyyəti onun kağızı, görünüĢü, cildi, tərtibatı 
və  s.  kimi  texniki  xüsusiyyətlərindən  deyil,  içindəki  məqalələrin 
keyfiyyətindən  asılıdır.  Jurnalın  və  məqalələrin  elmi  səviyyəsi 
rəyçinin nə qədər doğru, elmi, obyektiv və nizamlı iĢləməsi ilə ya-
xından bağlıdır. 
Məqalələrin rəyə  verilməsi  mərhələsi  özü  də  4 pillədən iba-
rətdir: redaktor – rəyçi formu, rəyçi seçimi, rəyçinin məqaləni qiy-
mətləndirməsi.  Prof.  R.Gözen  redaktorun  məqalənin  rəyə  veril-
                                                           
127
 McKercher B., Law R., Weber K., Song H. and Hsu C. 2007. Why referees 
reject manuscripts. Journal of Hospitality and Tourism Research. Vol: 3. No: 4. 
p. 455-470. 
128
 Yenə orada. s. 455. 
129
  Aytekin  M.  Bilimsel  yayınlarda  hakemlik  sistemi  //  Tarım,  veteriner  ve 
biyoloji bilimleri süreli yayıncılık 2. çalıĢtayı. TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 
65. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
115 
 
məsi mərhələsində görəcəyi iĢlər və bu zaman baĢ verən qüsur və 
problemlər üzərində dayanmıĢdır
130
.   

 
Jurnalın  aid  olduğu  elm  sahəsinə  dair  rəyçilərin  siyahısı 
hazırlanmalıdır  və  məqalələr  yalnız  əlaqədar  mütəxəs-
sislərə göndərilməlidir. Bu mərhələdə baĢ verən yanlıĢlar-
dan  biri  rəyçilərin  məhdud  dairədən  seçilməsidir.  Bu  da 
məqalənin  mütəxəssis  olmayan  rəyçi  tərəfindən  dəyər-
ləndirilməsinə gətirib çıxarır. 

 
Rəyçinin  söylədiyi  bütün  qeydlər,  düzəliĢlər  aparıldıqdan 
sonra məqalə nəĢrə verilməlidir. Bu zaman baĢ verən yan-
lıĢlardan biri rəyçinin  yazdığı dəyiĢikliklərin hamısı nəzə-
rə alınmadan məqalənin iĢıq üzü görməsidir.  

 
Jurnala təqdim olunan bütün məqalələrin rəyə təqdim edil-
məsi vacibdir. Belə ki, bəzən tanınmıĢ alimin yazısı rəyçi-
lərə verilmədən nəĢr olunur.  

 
Məqalələr  dil,  üslub,  orfoqrafik  baxımdan  normal  olduğu 
halda  rəyçiyə  təqdim  olunmalıdır.  Redaktorlar  əsasən  bu 
iĢi  görmürlər  və  bu  da  həm  rəyçilərin  zamanını  alır,  həm 
də gecikdirir.      
Məqalələrə rəy verilməsi mərhələsini inkiĢaf etdirmək üçün 
bəzi yollar təklif olunur: 
1. Könüllülük əsasında rəyçilik; 
2. Rəyə görə müəyyən məbləğin ödənilməsi; 
3. Elmi dərəcə və elmi adlar verilən zaman jurnallarda rəyçi 
olmağın  nəzərə  alınması  və  bunun  üstünlük  kimi  qəbul  edilmə-
si
131
. 
                                                           
130
 Gözen R. Dergilerin kalite güvencesi olarak hakemlik ve bazı sorunlar // 5. 
Ulusal Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Kurultayı Bildirileri, 2010, s. 2-6. 
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/gozen.pdf 
 
131
 Gözen R. Dergilerin kalite güvencesi olarak hakemlik ve bazı sorunlar // 5. 
Ulusal Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Kurultayı Bildirileri, 2010, s. 2-6. 
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/gozen.pdf 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
116 
 
Jurnallarda  bəzən  rəyçilər  müəllifdən,  müəlif  isə  rəyçidən 
gizlədilir.  Elmi  ədəbiyyatda  buna  “korluq”  (Blinding)  deyirlər. 
Bəzən  isə  sadəcə  rəyçi  anonim  saxlanılır,  bu  “maskalama”  (Un-
masking) adlanır. Açıq rəydə isə həm müəllifin rəyçinin, rəyçinin 
isə müəllifin kimliyindən məlumatı olur
132
.   
Rəyçi  blankı.  Bir  məqalənin  qiymətləndirilməsində  istifadə 
edilən  və  diqqətə  alınması  istənilən  meyarları  göstərən  “rəyçi 
blankı” bütün  rəy müddətini özündə əks etdirən sənəddir. Burada 
rəyçinin məqalə haqqındakı ayrıntılı qənaətləri yer alır: məqalənin 
mövzusunun jurnalın tematikasına uyğun olub-olmadığı, elmi ye-
niliyi,  mənbələrdən  yararlanma  səviyyəsi,  sərlövhənin  məqaləni 
əks etdirib-etdirməməsi, məqalənin axıcılığı, elmi üslubu və s. 
 Məqalənin  qəbul  olunub-olunmadığı  da  bu  blankda  qeyd 
edilir. 
 
                                                           
132
  Kapçı  E.G.  Hakemlik  sürecindeki  geliĢmelerin  değerlendirilmesi:  nasıl  iyi 
bir  hakem  olunur?  //  5.  Ulusal  Sosyal  Bilimlerde  Süreli  Yayıncılık  Kurultayı 
Bildirileri. 2010. 
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/kapci.pdf 
 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
117 
 
 
 
Rəy blankı 
 
 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
118 
 
Azərbaycanda elmi jurnalların nəşri vəziyyəti və 
perspektivlər 
 
Müasir  dünyada  minlərlə  elmi  jurnal  nəĢr  olunur.  Hazırda 
elmi  nəĢrlərin  qiymətləndirilməsi  jurnal  məqalələrinə  istinadların 
statistik  analizi  əsasında  ABġ-dakı  Elmi  Ġnformasiya  Ġnstitutu 
(EĠĠ)  tərəfindən  aparılır.  Bu  institutu  1960-cı  ildə  E.Qarfild  təsis 
etmiĢdir.  1992-ci  ildən  Elmi  Ġnformasiya  Ġnstitutu  Tomson-
Reuters korporasiyasının tərkib hissəsidir. Ötən əsrin 60-cı illərin-
dən etibarən EĠĠ qiymətləndirmədə əsas göstərici kimi jurnalların 
təsir  əmsalından  istifadə  edir.  Təsir  əmsalı  nəĢrdəki  əsərlərin,  bu 
əsərlərdəki ideya və nəticələrin elmin müəyyən sahəsinin inkiĢafı-
na  təsir  imkanının  ədədi  ifadəsidir.  Təsir  əmsalı  böyuk  və  kiçik 
həcmli, müxtəlif dövriliklə və zaman kəsiyində nəĢr olunan jurnal-
ların  qiymətləndirilmədə  imkanlarını  bərabərləĢdirmək  baxımın-
dan mühüm göstəricidir
133
. 
2011-ci  ildə  BDU  və  AMEA  Ġnformasiya  Texnologiyaları 
Ġnstitutunda Thomson Reuters Agentliyinin Mərkəzi və ġərqi Av-
ropa üzrə səhiyyə və  elm məsələlərinə dair  meneceri  D.Horki və 
Türkiyənin MĠKRO Bilgi Kayıt və Dağıtım A.ġ. Ģirkətinin layihə 
və beynəlxalq satıĢ üzrə direktoru M.Tunç ilə görüĢ keçirilmiĢdir.  
Tədbirdə  dünyanın  ən  iri  elmi  informasiya  mənbəyi  olan 
Thomson Reuters Agentliyinin elmi jurnalların impakt-faktorunun 
hesablanması sahəsində fəaliyyətindən, agentliyin verilənlər baza-
sına  daxil  olan  müxtəlif  dünya  ölkələrinin  elmi  jurnallarının  im-
pakt-faktorunun hesablanması istiqamətində apardığı iĢlərdən bəhs 
olunmuĢdur.  Belə  ki,  son  zamanlar  elmi  informasiyanın  artması 
qiymətləndirmə  sistemində  müəyyən  dəyiĢikliklərin  edilməsinə 
zəruriyyət  yaratmıĢdır və bu istiqamətdə dünya  ölkələrində müx-
təlif yanaĢmaların mövcuddur. 
                                                           
133
 Əliyev F., Ağayev ġ. Azərbaycanda elmin problemləri və inkiĢaf perspektiv-
ləri. - Bakı: 2011, s. 13-14. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
119 
 
Azərbaycan  üçün  dünyanın  elmi  informasiya  bazasına  çıxıĢ 
imkanlarının yaradılması elmin innovativ inkiĢafı baxımından mü-
hüm  əhəmiyyət  kəsb  edən  məsələlərdən  biridir.  Elmi  jurnalla-rın 
reytinqinin  qiymətləndirilməsinin  vacibliyi  qeyd  edilərək,  alim-
lərin  elmi  fəaliyyətində  innovativ  nəticələrin  əldə  edilməsi,  elmi 
kəĢf və innovasiyaların inkiĢafı baxımından bu kimi iĢlərin yüksək 
səviyyədə  təĢkilinin  önəmi  vurğulanmıĢdır.  Azərbaycanda  elmi 
məqalələrin  Thomson  reyestrində  öz  əksini  tapması,  elmi 
jurnalların agentliyin  Ġmpact  Factorunu almasının Azərbaycan el-
mi üçün mühüm göstərici olduğu bildirildi.  
Elmin  yüksək  templə  inkiĢaf  etdiyi  müasir  dövrdə  istənilən 
fəaliyyət sahəsində elmin rolu və əhəmiyyəti, dünya elminə çıxıĢ, 
bilik  və  təcrübə  mübadiləsinin  aparılması,  bu  sahədə  əməkdaĢlıq 
əlaqələrinin qurulması haqqında  geniĢ fikir mübadiləsi aparılmıĢ-
dır. 
29 mart 2011-ci il tarixində BDU-da və 4 aprel 2012-ci il ta-
rixində  AMEA  Ġnformasiya  Texnologiyaları  Ġnstitutunda  “Azər-
baycanda nəĢr olunan elmi jurnalların dünya standartlarına uyğun-
laĢdırılmasına  dəstək”  mövzusunda  treninq-seminar  keçirildi. 
“Azərbaycanda elmə Tomson Reyters Agentliyi tərəfindən baxıĢ” 
mövzusunun  davamı  olan  tədbirdə  BDU  və  AMEA-nın  müxtəlif 
elmi müəssisələrinin alim və mütəxəssisləri iĢtirak edirdilər.  
Thomson  Reuters  Agentliyinin  Mərkəzi  və  ġərqi  Avropa 
üzrə səhiyyə və elm məsələlərinə dair meneceri D. Horki və Tür-
kiyənin MĠKRO Bilgi Kayıt və Dağıtım A.ġ. Ģirkətinin layihə və 
beynəlxalq  satıĢ  üzrə  direktoru  M.Tunçun  iĢtirakı  ilə  aparılan  se-
minar Azərbaycanda elmi məqalələrin Thomson reyestrində öz ək-
sini tapması, elmi jurnalların agentliyin Ġmpact Factorunu alması, 
veb-biliklərdən  səmərəli  istifadə  qaydalarının  aĢılanması,  ümu-
miyyətlə  bu  sahədə  mövcud  təcrübə  mübadiləsinin  aparılması 
məqsədi daĢıyırdı.  
Thomson  Reuters Agentliyi dünyada intellektual informasi-
yanın ən iri aparıcı provayderidir. Elmi informasiya mənbəyi olan 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
120 
 
agentlik  qabaqcıl  texnologiyalarla  təcrübənin  vəhdəti  sayəsində 
elm, tibb, maliyyə, hüquq və s. sahələr üzrə obyektiv informasiya 
təqdim edir. Thomson Reuters Ģirkətində dünyanın 93 ölkəsindən 
50 min insan çalıĢır. ġirkətin mənzil-qərargahı  Nyu-Yorkda, əsas 
ofisləri isə London və Ġranda yerləĢir. 
Əldə edilən innovativ elmi nəticələrin təbliğatının aparılma-
sında  agentliyin  yaratdığı  imkanlardan  bəhs  edən  M.Tunç  elmi 
məqalələrin  beynəlxalq  aləmdə  vüsət  alması  üçün  məhz  nüfuzlu 
jurnallarda  dərcinin  önəmini  bildirdi.  “Elmi  kəĢflərinizi  dünyaya 
tanıdın! Ən böyük təbligat vasitəsi - elmi jurnallardır” – söyləyən 
mütəxəssis  Reutersin  böyük  layihələrdə  iĢtirak  etmək,  patent  və 
qrantlar almaq kimi geniĢ imkanlar yaratdığını bildirdi. 
M.Tunç  elmi  jurnalların  beynəlxalq  aləmdə  tanınmasının 
əhəmiyyətini vurğulayaraq, dərgilərin dünya standartlarına uyğun-
laĢdırılmasının  strateji  əhəmiyyətini  qeyd  etdi,  bu  iĢlərin  yüksək 
səviyyədə  təĢkilinin  alimlərin  beynəlxalq  elm  mühitinə  inteqra-
siyası baxımından mühüm önəm kəsb etdiyini bildirdi. 
Veb-biliklərdən səmərəli istifadə, məqalə və istinadların ax-
tarıĢı qaydaları, istinad indeksinin əhəmiyyəti, verilənlər bazası ilə 
iĢləmə prinsipi və s. haqqında ətraflı məlumat verilmiĢ, elmi nəĢr-
lərin  universal  referativ  verilənlər  bazası  olan  Web  of  Knowled-
ge
134
 (Veb-elm) platformasından istifadənin üstünlüklərindən bəhs 
olunmuĢdur. Web of Knowledge-də 23 min elmi jurnalın, 23 min 
patentin, son 100 ilin arxivinin öz əksini tapdığını bildirdi. Burada 
50  milyondan  artıq  mənbənin  və  70  milyondan  çox  istinadın, 
dünyanın  Çin,  Yaponiya,  Ġngiltərə,  ABġ  və  s.  kimi  ölkələrinin 
aparıcı  referativ bazalarının olduğunu vurğuladı.  “Tədqiqatçıların 
tələblərinə  cavab  vermək  üçün  baza  daim  təkmilləĢdirilir.  Dün-
yanın 90 ölkəsindən 20 milyondan artıq tədqiqatçı öz elmi fəaliy-
yətlərində Web of Knowledge-ə etibar edir”. Web of Knowledge-
in müasir ideya və aparıcı tendensiyaları əks etdirən yüksək key-
                                                           
134
 www.webofknowledge.com 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
121 
 
fiyyətli  məqalələrin  hazırlanması,  ixtisaslaĢdırılmıĢ  tərəfdaĢların 
tapılması,  məqalələrin  daha  nüfuzlu  jurnallara  göndərilməsi,  təd-
qiqatın nəticələrinin vizuallaĢdırılması və s. mükəmməl imkanlara 
malik olduğunu söylədi.  
M.Tunç elmi məqalələrə süni istinadlarla bağlı məsələlərə də 
toxunaraq, bu kimi halların qarĢısının alınması üçün mövcud me-
xanizmlər haqqında da məlumat vermiĢ, etik normalara əməl edil-
məsinin vacib  Ģərtlərdən olduğunu bildirmiĢdir. O, həmçinin  mə-
qalələrin  dünyada  geniĢ  yayılmıĢ  dillərdə  verilməsinin  məqsədə-
uyğunluğunu da qeyd etmiĢdir
135
. 
Sonra elmin yüksək templə inkiĢaf etdiyi müasir dövrdə istə-
nilən fəaliyyət sahəsində elmin rolu və əhəmiyyəti, dünya elminə 
çıxıĢ, bilik və təcrübə mübadiləsinin aparılması, bu sahədə əmək-
daĢlıq  əlaqələrinin  qurulması  haqqında  geniĢ  fikir  mübadiləsi 
aparıldı.  Azərbaycanın  dünyanın  elmi  informasiya  bazasına  çıxıĢ 
imkanlarının  artırılmasının  elmin  innovativ  inkiĢafı  üçün  mühüm 
əhəmiyyət  kəsb  edən  məsələlərdən  olduğu  bildirildi.  Elmi  jur-
nalların reytinqinin qiymətləndirilməsinin vacibliyi qeyd edilərək, 
alimlərin  elmi  fəaliyyətində  innovativ  nəticələrin  əldə  edilməsi, 
elmi  kəĢf  və  innovasiyaların  inkiĢafı  baxımından  bu  kimi  iĢlərin 
yüksək səviyyədə təĢkilinin önəmi vurğulandı. Azərbaycanda elmi 
məqalələrin  Thomson  reyestrində  öz  əksini  tapması,  elmi  jur-
nalların agentliyin  Ġmpact Factorunu almasının Azərbaycan el-mi 
üçün mühüm göstərici olduğu bildirildi. 
Hər il Thomson Reuters personalı 2000-dən artıq jurnalı nə-
zərdən keçirir və bunlardan yalnız 10-12 %-i qəbul olunur.   
Thomson  Reuters  agentliyinə  daxil  olmaq  üçün  jurnalın 
müəyyən  edilmiĢ  zamanda  iĢıq  üzü  görməsi  vacibdir.  Thomson 
Reuters  məqalələrdə  ən  azından  biblioqrafik  məlumatların  ingilis 
dilndə olmasını tələb edir. Bu indeksə daxil olmaq üçün digər bir 
                                                           
135
http://ict.az/az/index.php?option=com_content&task=view&id=2274&Itemid
=122 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
122 
 
Ģərt  jurnalın  redaksiya  heyətinin  müxtəlif  ölkələri  təmsil  edən 
alimlər arasından seçilməsidir. Bundan əlavə, jurnalda dərc olunan 
məqalələrə istinadların verilməsi ən önəmli tələblərdəndir
136
. 
Türkiyənin  elmi  qurumları  jurnalları  A,  B  və  C  siniflərinə 
bölür və dəyərlənmədə məhz bu bölgüdən istifadə edirlər. A sinfi-
nə müxtəlif elm sahələrində böyük nüfuza malik aparıcı elmi jur-
nallar, B sinfinə kifayət qədər mötəbər nəĢrlər, C sinfinə isə məh-
dud təsir dairəsinə malik jurnallar daxil edilir
137
. 
Azərbaycanda nəĢr ounan elmi jurnalların nüfuzluları Ali At-
testasiya Komissiyası tərəfindən qeydiyyatdan keçmiĢ jurnallardır. 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  yanında  Ali  Attestassiya 
Komisiyası  ölkəmizdə  dissertasiyaların  əsas  nəticələrinin  dərc 
olunması    tövsiyə  edilən  dövri  elmi  nəĢrlər  qarĢısına  aĢağıda-kı 
tələbləri qoymuĢdur.  
   1.Dövri elmi nəĢr Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazir-
liyində dövlət qeydiyyatından keçməlidir. 
2.  Dövri  elmi  nəĢr  Beynəlxalq  Standart  Seriya  Nömrəsi 
(ĠSSN)  almalıdır.  Əgər  dövri  elmi  nəĢrin  elektron  variantı  varsa, 
onda o da qeydiyyatdan keçərək E-ĠSSN kodu almalı və   internet-
də yerləĢdirilməlidir. 
3. Dövri elmi nəĢrin  internetdə saytı  olmalı və onun «on-
line» olaraq məqalə qəbul etmək imkanı olmalıdır.  
4. Dövri elmi nəĢrin təsisçisi və ya təsisçiləri aydın Ģəkildə 
qeyd olunmalıdır. 
5.  Dövri  elmi  nəĢrin  redaksiya  heyəti  olmalıdır.  Müxtəlif 
elm  sahələri  üzrə  məqalələr  dərc  edən  dövri  elmi  nəĢrdə  hər  bir 
elm sahəsinin ayrıca redaktoru, redaksiya heyəti, uyğun elm sahə-
                                                           
136
Testa J. Thomson Reuters yayın seçme iĢlemi. 
http://thomsonreuters.com/content/science/pdf/ssr/journal_selection_essay-
turkish.pdf 
Bax: http://uvt.ulakbim.gov.tr/dergi_basvuru_sureci.pdf 
137
  Əliyev  F.,  Ağayev  ġ.  Azərbaycanda  elmin  problemləri  və  inkiĢaf  perspek-
tivləri. Bakı, Elm, 2011, s. 15. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
123 
 
ləri  üzrə  mütəxəssislərdən  ibarət  anonim  rəyçiləri  olmalı  və  bu 
rəyçilər siyahısının anonimliyi dövri elmi nəĢrin redaksiya heyəti 
tərəfindən  qorunmalıdır.  Redaksiya  heyətinin  üzvləri  dövri  elmi 
nəĢrin    profilinə  uyğun    görkəmli  mütəxəssislərdən  ibarət  olmalı 
və onların redaksiya heyətinə daxil edilməsi üçün yazılı razılığı ol-
malıdır. Dövri elmi nəĢrdə redaksiya heyəti üzvlərinin hər birinin 
adı  (tam  Ģəkildə),  elmi  titulu,  elmi  dərəcəsi  və  elmi  adı  qeyd 
olunmalıdır. 
6.  Məqalələr  anonim  rəyçilərin  gizli  rəyindən  sonra  sahə 
redaktoru  və  ya  redaksiya  heyətinin  mütəxəssis  üzvlərindən  biri 
tərəfindən çapa tövsiyə  və  ya təqdim olunmalıdır. Məqalənin so-
nunda  onu  çapa  təqdim  edən  sahə  redaktorunun  və  ya  redaksiya 
heyəti  üzvünün  adı  (tam  Ģəkildə),  onun  elmi  titulu,  elmi  dərəcəsi 
və  elmi  adı  qeyd  olunmalıdır.  Təqdim  olunan  məqalənin  dərc 
olunmasından  imtina  edildiyi  halda  dövri  elmi  nəĢrin  redaksiyası 
yazılı  Ģəkildə  müəllifə  əsaslandırılmıĢ  imtina  cavabı  göndərməli-
dir. 
7. Dövri elmi nəĢrin redaksiyası Azərbaycan Respublikası-
nın Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası ekspert Ģurala-
rının  sorğularına cavab  olaraq tələb olunan məqalənin dərc olun-
masına dair verilmiĢ rəyləri vaxtında təqdim etməlidir. 
8. Ali məktəb və ya elmi müəssisə tərəfindən nəĢr olunan 
dövri elmi nəĢr müəssisənin elmi fəaliyyət istiqamətlərinə, yüksək 
ixtisaslı  elmi  kadr  potensialına,  mövjud  elmi  infrastrukturuna, 
elmi tədqiqat və mütəxəssis hazırlığı istiqamətinə və s. uyğun ol-
malıdır. 
9. Dövri elmi nəĢr  öz profilinə uyğun məqalələri dərc et-
məlidir. Əgər dövri elmi nəĢr müxtəlif elm sahələri üzrə məqa-lə-
lər dərc edirsə, onda dövri elmi nəĢrdə bölmələr olmalıdır:  məsə-
lən, riyaziyyat, fizika, astronomiya və s., yaxud ədə-biyyatĢü-nas-
lıq, dilçilik və s. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
124 
 
10. Dövri elmi nəĢrdə  onun dövriliyi göstərilməli və göz-
lənilməlidir. Dövri elmi nəĢrə 1-2, 3-4, 3-5 kimi nömrələr qoyma-
ğa icazə verilmir. 
11. Dövri elmi nəĢrin  redaksiyasının poçt ünvanı, telefon 
nömrəsi, elektron poçt ünvanı göstərilməlidir. 
12. Dövri elmi nəĢrin formatı jurnal formatında olmalı və 
250x180 mm-dən kiçik olmamalıdır. 
13. Dövri elmi nəĢr, elm sahələrinə uyğun olaraq, aĢağıda-
kı beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləndirmə sistemlərindən ən 
azı  birinə  daxil  olmalıdır:  Web  of  Science,  Chemical  Abstracts, 
Current  Abstracts,  CAB  Abstracts,  Computer  and  Control 
Abstracts, Physics Abstracts, BIOSIS/Biological Abstracts, Histo-
rical  Abstracts,  Sociological  Abstracts,  Geological  Abstracts, 
SCOPUS, Web of Knowledge, Astrophysics, Pub Med, Mathema-
tics, Springer, Agris, Index Copernicus, AGRICOLA, GEOBASE, 
EBSCOhost,  Mathematical  Reviews,  Zentralblatt    Math,  Index 
Veterinarius,  ABI/Inform,  ANBAR,  COREJ,  Business  Periodical 
Index,  Philosopher’s  Index,  Science  Citation  Index  Expanded, 
Arts  and  Humanities  Citation  Index,  Social  Sciences  Citation 
Index,  INSPEC,  EMBASE,  SPIN,  Electrical  and  Electronics 
Index, Energy Research Abstracts, Current Physics Index, GeoRef 
və s.   
14. Dövri elmi nəĢrin hər hansı bir nömrəsində və ya onun 
adında dövri elmi nəĢr redaksiyasının əvvəlcədən müəyyən etdiyi 
yalnız bir seriyanı göstərməyə icazə verilir. 
15. Dövri elmi nəĢrdə  «müəlliflərin mövqeyi redaksiyanın 
mövqeyi ilə üst-üstə düĢməyə bilər» kimi ifadələrə rast gəlindikdə 
həmin  dövri  elmi  nəĢrin  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti 
yanında Ali Attestasiya Komissiyasının «Azərbaycan Respublika-
sında  dissertasiyaların  əsas  nəticələrinin  dərc  olunması  tövsiyə 
edilən  dövri  elmi  nəĢrlərin  siyahısı»ndan  çıxarılması  məsələsinə 
baxılır. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
125 
 
16.  Məqalələr  dövri  elmi  nəĢrin  təsis  sənədlərində  qeyd 
edilmiĢ  dildə  və  ya  dillərdə  (məsələn,  Azərbaycan,  ingilis  və  rus 
dillərində) dərc oluna bilər. Xarici dildə məqalələr dərc edən dövri 
elmi nəĢrin redaksiya heyəti üzvlərinin  sırasında dərc olunan mə-
qalənin aid olduğu elm sahəsi üzrə xarici dili bilən tanınmıĢ mü-
təxəssis olmalıdır.  
17. Dövri  elmi  nəĢr  hansı  dillərdə məqalə  dərc  edirsə,  hə-
min dillərin hər birində məqalə müəllifləri üçün qaydalar verilmə-
lidir. 
18. Dövri elmi nəĢrdə baxılan elm və ya texnologiya sahə-
sində qabaqcıl olan dünya ölkələrindən daxil olan məqalələrin ça-
pına yer verilməlidir. 
19.  Məqalələrin  mətnləri  Times  New  Roman-12  Ģrifti  ilə 
(məsələn,  Azərbaycan  dilində  latın  əlifbası,  rus  dilində  kiril  əlif-
bası, ingilis dilində ingilis əlifbası ilə) 1 intervalla çap olunmalıdır. 
20. Hər bir məqalə yeni səhifədə verilməli və səhifənin yu-
xarısında  dövri  elmi  nəĢrin  adını,  ilini,  cildini,  sayını,  məqalənin 
baĢlanğıc və son səhifələrini bildirən baĢlıq olmalıdır. 
21.  Məqalədə  müəllif(lər)in  iĢlədiyi  müəssisə(lər)  və  hə-
min  müəssisənin  (müəssisələrin)  ünvan(lar)ı,  müəllif(lər)in 
elektron poçt ünvan(lar)ı göstərilməlidir. 
22.  Elmi  məqalənin  sonunda  elm  sahəsinin  və  məqalənin 
xarakterinə  uyğun  olaraq,  müəllif(lər)in  gəldiyi  elmi  nəticə,  iĢin 
elmi  yeniliyi,    tətbiqi  əhəmiyyəti,  iqtisadi  səmərəsi  və  s.  aydın 
Ģəkildə verilməlidir. 
23. Məqalənin mövzusu ilə bağlı elmi mənbələrə istinadlar 
olmalıdır. Məqalənin sonunda verilən ədəbiyyat siyahısı ya istinad 
olunan  ədəbiyyatların mətndə rast gəlindiyi ardıcıllıqla (məsələn, 
[1] və ya  [1, s.119] kimi iĢarə olunmalı) ya da əlifba ardıcıllığı ilə 
nömrələnməlidir.  Eyni  ədəbiyyata  mətndə  baĢqa  bir  yerdə  təkrar 
istinad  olunarsa,  onda  istinad  olunan  həmin  ədəbiyyat  əvvəlki 
nömrə ilə göstərilməlidir.  

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
126 
 
24. Ədəbiyyat  siyahısında verilən  hər bir  istinad  haqqında 
məlumat tam və dəqiq olmalıdır. Ġstinad olunan mənbənin bib-lio-
qrafik  təsviri  onun  növündən  (monoqrafiya,  dərslik,  elmi  məqalə 
və s.) asılı olaraq verilməlidir. Elmi məqalələrə, simpozium, kon-
frans və digər nüfuzlu elmi tədbirlərin materiallarına və ya tezislə-
rinə istinad edərkən məqalənin, məruzənin və ya tezisin adı göstə-
rilməlidir. Ġstinad olunan mənbənin biblioqrafik təsviri verilərkən 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  yanında  Ali  Attestasiya 
Komissiyasının «Dissertasiyaların tərtibi qaydaları» barədə qüvvə-
də olan təlimatının «Ġstifadə edilmiĢ ədəbiyyat» bölməsinin 10.2-
10.4.6 tələbləri əsas götürülməlidir. 
25.  Məqalənin  sonundakı  ədəbiyyat  siyahısında  son  5-10 
ilin  elmi  məqalələrinə,  monoqrafiyalarına  və  digər  etibarlı  mən-
bələrinə üstünlük verilməlidir. 
26. Dərc  olunduğu  dildən  əlavə  baĢqa  iki dildə məqalənin 
xülasəsi  verilməlidir.  Məqalələnin  müxtəlif  dillərdə  olan  xü-lasə-
ləri  bir-birinin  eyni  olmalı  və    məqalənin  məzmununa  uyğun  ol-
malıdır. Məqalədə müəllifin və ya müəlliflərin gəldiyi elmi nəticə, 
iĢin  elmi  yeniliyi,  tətbiqi  əhəmiyyəti  və  s.  xülasədə  yıgcam  Ģə-
kildə  öz  əksini  tapmalıdır.  Xülasələr  elmi  və  qramatik  baxımdan 
ciddi  redaktə  olunmalıdır.  Hər  bir  xülasədə  məqalənin  adı, 
müəllifin və ya müəlliflərin tam adı göstərilməlidir. 
27.  Hər  bir  məqalədə  UOT  indekslər  və  ya  PAJS  tipli 
kodlar  və  açar  sözlər  göstərilməlidir.  Açar  sözlər  üç  dildə  (mə-
qalənin və xülasələrin yazıldığı dillərdə) verilməlidir. 
28.  Məqalənin  redaksiyaya  daxil  olma,  təkrar  iĢlənməyə 
göndərilmə və çapa qəbul olunma tarixləri sonda göstərilməlidir. 
29. Dövri elmi nəĢrin redaksiyası məqalənin dərc olunması 
ilə əlaqədar olaraq müəllif və ya müəlliflərin razılığını, göndərilən 
məqalənin  əvvəllər  dərc  olunmadığını  (məqalənin  tezis  Ģəklində 
dərc  olunmuĢ  variantı  istisna  olmaqla),  məqalənin  hər  hansı  bir 
dildəki  variantının  eyni  zamanda  digər  dövri  elmi  nəĢrlərə  gön-
dərilmədiyini  və  məqalə  ilə  bağlı  elmi-tədqiqat  iĢinin  hansı  mü-

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
127 
 
əssisədə  yerinə  yetirildiyini  əks  etdirən  anket  hazırlamalıdır.  Bu 
anketi  müəllif(lər)  imzalayıb  redaksiyaya  göndərməli  və  ya  dövri 
elmi nəĢrin   saytına daxil olub anketin elektron variantını doldur-
malı və onu elektron təsdiqləməlidir(lər). 
30. Elmi jurnallarda «əvvəli ötən saylarımızda», «ardı növ-
bəti nömrədə» adı altında seriya məqalələrin dərc olunmasına ica-
zə verilmir.  
31.  Dövri  elmi  nəĢrin  əvvəlki  nömrələrində  dərc  olunmuĢ 
məqalələrdə rast gəlinən ciddi səhvlər və ya texniki qüsurlara dair 
düzəliĢ  və  qeydlər  elmi  nəĢrin  növbəti  nömrələrindən  birində 
müəllif(lər) tərəfindən yenidən verilə bilər. Bu halda əvvəlki mə-
qalə  ilə  «DÜZƏLĠġ»  bölməsində  verilən  məqalənin  adı  eyni  ol-
malıdır.  
32. Plagiatlıq faktı aĢkar edilən məqalələri dərc edən dövri 
elmi  nəĢrin  redaksiyasına  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti 
yanında  Ali  Attestasiya  Komissiyası  tərəfindən  ciddi  xəbərdarlıq 
edilir  və  bu  faktlara  təkrar  rast  gəlindiyi  halda  həmin  dövri  elmi 
nəĢrin  Ali  Attestasiya  Komissiyasının  müəyyən  etdiyi  «Azərbay-
can Respublikasında dissertasiyaların əsas nəticələrinin dərc olun-
ması tövsiyə edilən dövri elmi nəĢrlərin siyahısı»ndan çıxarılması 
məsələsinə baxılır. 
33.  Dövri  elmi  nəĢrin  zəruri  nüsxələri,  ixtisaslara  uyğun 
olaraq,  Azərbaycan  Respublikasında  dissertasiyaların  avtoreferat-
larının göndərildiyi təĢkilatlara, o cümlədən Azərbaycan Respubli-
kasının  Prezidenti  yanında  Ali  Attestasiya  Komissiyasına    gön-
dərilməlidir. Elmi nəĢrin hər bir nömrəsinin nəzərdə tutulmuĢ ki-
tabxanalardan hər birinə göndərilən nüsxələrinin sayı ikidən az ol-
mamalıdır.  
34. Dövri elmi nəĢrin minimal tirajı müəyyən edilərkən 33-
cü bəndin tələbləri nəzərə alınmalıdır. 
35.  Dövri  elmi  nəĢrin  redaksiyasına  doktorant  və  disser-
tantlardan  həmin  elmi  nəĢrdə  məqalələrin  dərc  olunması  üçün 
rüsum alınmasına icazə verilmir. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
128 
 
36.  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  yanında  Ali 
Attestasiya  Komissiyası  tərəfindən  keçirilən  növbəti  monitorinq 
nəticəsində  yuxarıdakı  tələbləri  ödəməyən  dövri  elmi  nəĢrlərin 
«Azərbaycan  Respublikasında  dissertasiyaların  əsas  nəticələrinin 
dərc olunması tövsiyə edilən dövri elmi nəĢrlərin siyahısı»ndan çı-
xarılması məsələsinə baxılır. 
Azərbaycanda nəĢr olunan elmi jurnalları nəzərdən keçirdik-
də məlum olur ki, bu jurnalların çox az bir qismi mütəxəssis rəyin-
dən keçir, redaktor tərəfindən redaktə olunur.  
Dünya  əhəmiyyətli  nəĢrlərin  qiymətləndirilməsi  çoxdan  və 
yüksək  səviyyədə  təĢkil  edilib.  Bu  sözləri  respublika  daxilində 
Milli Elmlər Akademiyası və onun institutları, universitetlər, icti-
mai  qurumlar  tərəfindən  nəĢr  edilən  elmi  jurnallar  haqqında  de-
mək  olmaz.  Onların  bəziləri  çoxillik  tarixə  malik,  digərləri  isə 
müstəqillik dövründə iĢıq üzü görmüĢ jurnallardır. Bu nəĢrlərin bir 
qismi  AAK  tərəfindən  tanınsa  da,  onların  çap  etdikləri  material-
ların aktuallığı və doğruluğu baxımından təsnifata ehtiyacı var
138
. 
Humanitar elmlər üzrə nəĢr olunan nüfuzlu jurnallar arasında 
“Bakı Universitetinin xəbərləri”, AMEA “Məruzələr”, “Xəbərlər”, 
Qafqaz  Universitetinin  “Journal  of    Qafqaz  University”  jurnalını 
və b. göstərmək olar.  
“Bakı Universiteti xəbərləri” elmi jurnalı 4 seriyadan ibarət-
dir.  Humanitar  elimler  seriyası,  təbiət  elimləri  seriyası,  sosial-si-
yasi elimlər seriyası, fizika-riyaziyyat elimləri seriyası. Hər seriya 
ildə dörd dəfə nəĢr olunur. 
“AMEA-nın Xəbərləri” (humanitar elmlər seriyası) jurnalın-
da məqalə dərci qaydalarında dəyiĢikliklər edilmiĢdir. Artıq 2012-
ci  ildən  etibarən  redaksiyaya  təqdim  olunan  məqalələr  uyğun  el-
mi-tədqiqat və ya ali təhsil müəssisəsinin Elmi Ģurasının çıxarıĢı, 2 
rəy  və  qoĢma  məktubu  ilə  redaksiyaya  təqdim  olunur.  Məqalələr 
                                                           
138
  Əliyev  F.,  Ağayev  ġ.  Azərbaycanda  elmin  problemləri  və  inkiĢaf  perspek-
tivləri. - Bakı: 2011, s. 17. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
129 
 
uyğun  ixtisas  üzrə  jurnalın  redaktoru  tərəfindən  redaktə  edilir, 
bundan əlavə məqalə əlavə rəy üçün mütəxəssisə və ya mütəxəs-
sislərə  göndərilə  bilər.  Redaksiyaya  təqdim  olunan  məqalələr  iki 
(Azərbaycan və rus) dildə çap olunur. Məqalənin yazıldığı dildən 
asılı olmayaraq iki dildə xülasə verilməlidir. Mövzu ilə bağlı elmi 
istinadlar  məqalənin  sonunda  ədəbiyyat  ardıcıllığı  ilə  verilməli, 
mətndə (1) və ya (1, 12) kimi iĢarə olunmalıdır. Məqalədə müəlli-
fin iĢlədiyi müəssisə və onun ünvanı, müəllifin elektron poçt ün-
vanı göstərilməlidir. 
“Journal of Qafqaz University” 1997-ci ildən etibarən  çap 
olunur.  Jurnalın  təsisçisi  Əhməd  Saniç,  baĢ  redaktor  N.Qocayev, 
redaktoru  E.Süleymanovdur.  Jurnalda   Qafqaz  Universitetinin 
əməkdaĢları ilə yanaĢı Azərbaycan və xarici ölkə alimlərinin mə-
qalələri çap olunur. “Qafqaz Unversiteti” jurnalının hər ildə dörd 
sayı çap olunur.  
1997-ci  ildən  etibarən  Qafqaz  Universitetinin  nəĢri  olan 
“Journal  of  Qafqaz  University”  beynəlxalq  elmi  jurnalı  30  aprel 
2010-cu  il  tarixindən  etibarən  Ali  Attestasiya  Komissiyasının  qə-
rarı  ilə  fizika,  riyaziyyat,  informatika,  iqtisadiyyat  elmləri,  hüquq 
elmləri, tarix və siyasi elmlər, pedaqogika elmləri, filologiya elm-
ləri üzrə dissertasiyaların əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə 
edilən elmi nəĢrlərin siyahısına daxil edilmiĢdir. Artıq on dördün-
cü ildir ki, nəĢr olunan jurnal 2009-cu ildən etibarən dünyanın 13 
mötəbər elmi məlumat bazalarına daxil edilmiĢdir: Russian Perio-
dicals  Catalog,  Directory  of  Open  Access  Journals,  Middle  East 
Virtual  Library,  The  International  Consortium  for  the  Advance-
ment of Academic Publication, JournalSeek, Genamics,  RefSeek, 
Dspace,  Eprints,  EBSCO,  Indexcopernicus,  ASOS,  ”Google 
Scholar”.