AZƏrbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet



Yüklə 0,6 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/6
tarix28.04.2017
ölçüsü0,6 Mb.
#16110
  1   2   3   4   5   6

AZƏRBAYCAN RESPUBL KASI TƏHS L NAZ RL Y  

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT  QT SAD UN VERS TET  

 

MAG STRATURA MƏRKƏZ  

 

   



 

 

 



 

 

            Əlyazması hüququnda 



 

 

MAHMUDLU AYXAN YUS F 



(magistrantin A.S.A.) 

 

«MÜƏSS SƏN N MAL YYƏ FƏAL YYƏT N N  DARƏOLUNMASI 

S YASƏT  VƏ ONUN TƏKM LLƏŞD R LMƏS »  

 

M Ö V Z U S U N D A 

 

 



 

 

xtisasın şifri və adı: 



 

060403   «Maliyyə» 

xtisaslaşma:  

 

 

“Sığorta işinin təşkili” 

 

          Elmi rəhbər: 



Dos. R.ABRAH MOVA  

   Magistr proqramının rəhbəri: 



    Prof. A.M.KƏR MOV  

 

 



Kafedra müdiri: 

 

  Prof.M.X.HƏSƏNL  



 

BAKI  2015 

 

2

ƏSS SƏ N N MAL YYƏ FƏAL YYƏT N N  DARƏOLUNMASI 



S YASƏT  VƏ ONUN TƏKM LLƏŞD R LMƏS  

MÜNDƏR CAT 

   


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

      səh   



G R Ş 

……………………………………………………………………........  3 



I FƏS L 

ƏSS SƏN N  MAL YYƏ  FƏAL YYƏT N N  DARƏOLUN-

MASI  S YASƏT     DÖVLƏT N 

QT SAD -MAL YYƏ 

S YASƏT N N TƏRK B H SSƏS D R............................................. 

 

 



§1.1. 


Dövlətin maliyyə siyasətinin mahiyyəti, məqsədi və vəzifələri.............  6 

§1.2. 


Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin məzmu-

nu, əhəmiyyəti və təsnifatı…………………………………………….. 

 

20 


§1.3. 

Müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətinin  idarəolunması  siyasətinin  strateji 

vəzifələri…………………………………………………………......... 

 

26 



II FƏS L 

ƏSS SƏN N  MAL YYƏ  FƏAL YYƏT N N  DARƏOLUN-

MASI  S STEM N N  SƏMƏRƏL   TƏŞK L     MAL YYƏ 

S YASƏT N N ƏSAS MƏQSƏD D R ……...................................... 

 

 

30 

§2.1 


Müəssisənin maliyyə fəaliyyəti və maliyyə vəziyyətinin məzmunu......   30 

§2.2 


Müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətinin  və  maliyyə  vəziyyətinin 

qiymətləndirilməsi-maliyyə siyasətinin hazırlanması üçün əsasdır.......  

 

39 


§2.3 

Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması sistemi……….........  50 



III FƏS L  MÜAS R  DÖVRDƏ  MÜƏSS SƏN N  MAL YYƏ  FƏAL YYƏ-

T N N  DARƏOLUNMASI S YASƏT N N ƏSAS  ST QAMƏT-

LƏR  VƏ ONLARIN TƏKM LLƏŞD R LMƏS ............................  

 

 



64 

§3.1 


Müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətinin  idarəolunması  siyasətinin  əsas 

istiqamətləri.............................................................................................  

 

64 


§3.2. 

Müəssisənin maliyyə siyasətinin təkmilləşdirilməsi………...................  77 

 

NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR………………………………………….  81 

 

Ə



DƏB YYAT S YAHISI…………………………………………….  84 

 


 

3

G R Ş 



Mövzunun aktuallığı: 

Maliyyə  siyasəti  –  dövlətin  siyasətinin  xüsusi  sferasıdır.  Maliyyə  siyasəti  – 

maliyyə  resurslarının  səfərbərliyə  alınmasına,  onların  səmərəli  bölüşdürülməsinə 

və məqsədli istifadəsinə yönəldilir. Maliyyə siyasəti vasitəsilə cəmiyyətin sosial və 

iqtisadi  inkişafına  təsir  göstərilir.  Beləliklə,  ölkədə  qarşıya  qoyulan  məqsədlərin 

həyata keçirilməsində maliyyə siyasəti vacib rol oynayır. 

Müəssisə və təşkilatların maliyyə siyasəti dövlətin maliyyə siyasətinin tərkib 

hissəsini  təşkil  edir.  Təsərrüfat  subyekti  olan  müəssisələr  xüsusi  maliyyə 

resurslarına  malik  olduqlarına  görə  öz  maliyyə  siyasətini  müəyyən  etmək 

hüququna  malikdirlər.  Bazar  münasibətləri  şəraitində  müəssisə,  firma  və şirkətlər 

maliyyə  fəaliyyətinin  idarəolunması  siyasətini  sərbəst  qaydada  hazırlayırlar. 

Müəssisədə  maliyyə  fəaliyyətinin  idarəolunması  siyasəti  qarşısında  qoyulan  əsas 

məsələlərə  kapitalın  quruluşunun  optimallaşdırılması,  müəssisənin  maliyyə 

sabitliyinin  təmin  olunması,  maliyyə  resurslarının  cəlb  edilməsində  müəssisə 

tərəfindən bazar mexanizmlərindən istifadə edilməsi və s. daxildir. 

Müasir  dövrdə  müəssisələr  maliyyəyə  münasibətdə  həqiqi  sabitliyə  malik 

olmalı, bazar qanunları əsasında səmərəli fəaliyyət göstərən təsərrüfat strukturunu 

təşkil etməlidirlər. 

Müəssisədə  maliyyə  fəaliyyətinin  idarəolunması  siyasətinin  işlənilməsinin 

ə

sas  məqsədi  müəssisənin  strateji  və  taktiki  məqsədlərə  çatmasına  yönəldilən 



maliyyənin  səmərəli  idarəolunması  sisteminin  qurulmasıdır.  Bu  nöqteyi-nəzərdən 

mövcud mgistr dissertasiyasının mövzusu müasir dövrdə aktuallıq təşkil edir. 



Tədqiqatın  predmeti:  Müəssisənin  maliyyə  fəaliyyəti  ilə  əlaqədar  olan 

maliyyə münasibətlərindən ibarətdir. 



Tədqiqatın  obyektinə:  Müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətinin  idarəolunması 

sistemi, müəssisənin maliyyə fəaliyyəti və maliyyə vəziyyəti, maliyyə fəaliyyətinin 

idarəolunması siyasətinin mahiyyəti, strategiyası, maliyyə siyasətinin istiqamətləri 

və s. daxildir. 



 

4

Tədqiqatın  məqsədi:  Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  təsərrüfat  subyektlərinin 

(firma, müəssisə, şirkət və s.) maliyyə fəaliyyətinin səmərəliliyini yüksəltmək üçün 

effektli idarəetmə sisteminin qurulmasına nail olmaq zəruridir.   



Magistr  dissertasiyası  qarşısında  qoyulan  vəzifələrə  aşağıdakılar 

daxildir: 

 

1.

 



Dövlətin maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi olan müəssisənin maliyyə 

fəaliyyətinin  idarəolunması  siyasətinin  mahiyyətini,  əhəmiyyətini, 

məqsədini göstərmək; 

2.

 



Müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətinin  idarəolunması  siyasətinin  strateji 

vəzifələrini tədqiq etmək;

 

3.

 



Müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətinin  və  maliyyə  vəziyyətinin 

məzmununun və göstəricilərinin xarakteristikasını vermək; 

4.

 

Müəssisənin  maliyyəsinin  idarəolunması  siyasətinin  işlənilib 



hazırlanmasında  maliyyə  vəziyyətinin  qiymətləndirilməsinin  rolunu, 

zəruriliyi izah etmək; 

5.

 

Müəssisənin  maliyyə  siyasətinin  ayrı-ayrı  istiqamətlərini  xarakterizə 



etmək; 

6.

 



Sair vəzifələr. 

 

Magistr  dissertasiyasının  elmi  yeniliyi:  Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində 

müəssisə  və  təşkilatlarda  maliyyə  işinin  düzgün  təşkili  müəssisədə  maliyyə 

fəaliyyətinin  səmərəli  idarə  olunması  və  s.  onun  maliyyə  siyasətindən  birbaşa 

asılıdır.  Bütün  bu  məsələlər  magistr  dissertasiyasında  ətraflı  tədqiq  olunmuş  və 

müəyyən məsələlər araşdırılmış və elmi cəhətdən əsaslandırılmışdır. 

Magistr dissertasiyası giriş, üç fəsil, nəticə və təkliflər, ədəbiyyat siyahsından 

ibarətdir. 

ş

in giriş hissəsində mövzunun aktuallığı əsaslandırılır. 



I  fəsil  «Müəssisənin maliyyə  fəaliyyətinin  idarə  olunması siyasəti  – dövlətin 

iqtisadi-maliyyə  siyasətinin  tərkib  hissəsidir»,  II  fəsil  «Müəssisənin  maliyyə 



 

5

fəaliyyətinin  idarəolunması  sisteminin  səmərəli  təşkili  –  maliyyə  siyasətinin  əsas 



məqsədidir»,  III  fəsil  «Müasir  dövrdə  müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətinin 

idarəolunması  siyasətinin  əsas  istiqamətləri  və  onların  təkmilləşdirilməsi»,  nəticə 

və təkliflər. 


 

6

I FƏS L 



ƏSS SƏN N MAL YYƏ FƏAL YYƏT N N  DARƏOLUNMASI 

S YASƏT   DÖVLƏT N  QT SAD -MAL YYƏ S YASƏT N N TƏRK B 

H SSƏS D R 

§1.1. Dövlətin maliyyə siyasətinin mahiyyəti, məqsədi və vəzifələri 

 

Maliyyə  siyasəti  –  maliyyənin  idarəolunması  sistemində  əsas  elementdir. 



Dövləti  məcmuu  daxili  məhsulun  formalaşması,  bölüşdürülməsi,  yenidən 

bölüşdürülməsi  və  istifadəsi  ilə  əlaqədar  dəyər  münasibətlərinin  müəyyən  edən 

zaman cəmiyyət və maliyyə sistemi qarşısında duran əsas məqsəd və vəzifələri də 

müəyyənləşdirir. 



Maliyyə  siyasəti 

  məcmuu  daxili  məhsulun,  ictima  sərvətin  formalaşması, 



bölüşdürülməsi,  yenidən  bölüşdürülməsi  və  istifadəsi  proseslərinə  yönəldilə

məqsəd və vəzifələlərin müəyyən edilməsi deməkdir

Maliyyə siyasəti, iqtisadi siyasətin tərkib hissəsi olmaqla ona məxsus spesifik 



üsul və metodlardan istifadə etməklə iqtisadi siyasətdə qarşıya qoyulan vəzifələri 

yerinə yetirmək və məqsədə çatmaq üçün təsir göstərir, 

Maliyyə siyasəti iqtisadi münasibətlər nəticəsində formalaşır. 

Maliyyə siyasətinin əsas məqsədi

 cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar tələbatların 

ödənilmpəsi  üçün  zəruri  maliyyə  resurslarını  tam  səfərbərliyə  almaqdır.  Buna 

uyğun  olaraq  maliyyə  siyasəti  sahibkarplığın  aktivləşməsi  üçün  əlverişli  şəraiti 

yaramalıdır.  Müəssisələrdən  gəlirin  büdcəyə  alınmasının  səmərəli  forması 

müəyyən  edilməlidir,  eləcə  də  maliyyə  resurslarının  formalaşmasında  əhalinin 

iştirak payının formalaşması qaydası təkmilləşdirilməlidir. Maliyyə resurslarından 

istifadənin  səmərəliliyinin  yüksəldilməsinə  də  fikir  verilməlidir.  Maliyyə  siyasəti 

hazırlanan zaman maliyyə mexanmzminin qurulması prinsipləri müəyyən edilir. 

Maliyyə  siyasətinin  həyata  keçirilməsi  maliyyə  resurslarının  səfərbərliyə 

alınması, onların bölüşdürülməsi və yenidənbölüşdürülməsinə yönəldilmiş dövləti 

tədbirlərini təmin edir. 



 

7

Cəmiyyətin  iqtisadi  və  sosial  inkişafına  maliyyənin  təsiri  iqtisadi  siyasətin 



tərkib hissəsi kimi çıxış edən maliyyə siyasətinin müvəffəqiyyətindən birbaşa asılı 

olur. 


Maliyyə  siyasəti  işlənib  hazırlanarkən  maliyyə  münasibətlərinin  təşkilinin 

forma və metodları müəyyən edilir. 



Maliyyə  siyasətini 

  iqtisadi  strategiyanın  həyata  keçirilməsinə  yönəldilə



maliyyə  sistemi  vasitəsilə  reallaşdırılan  tədbirlərin  elmi  əsaslarının  məcmuusu 

kimi qiymətləndirmək olar. 

Maliyyə siyasəti maliyyə strategiyası və maliyyə taktikası əsasında müəyyən 

olunur.  Maliyyə  strategiyası  maliyyədən  istifadənin  əsas  istiqamətlərini,  maliyyə 

münasibətlərinin  təşkilinin  forma  və  metodlarının  dəyişdirilməsini  əhatə  edir. 

Maliyyə taktikası cari vəzifələrin yerinə yetirilməsinə yönəldilir. 

Maliyyə  siyasəti  hər  şeydən  əvvəl  müəyyən  bir  iqtisadi  məqsədlərə  çatmaq 

üçün  maliyyədən  istifadə  olunması  deməkdir.  Dövlət,  xüsusilə  maktoiqtisadi 

məqsədlərinə  (iqtisadi  tarazlığın  təmin  edilməsi,  iqtisadi  artım  inkişafının 

reallaşdırılması)  çatmaq  üçün  maliyyə  vasitələrindən  istifadə  edir.  Dövlət 

gəlirlərinin  artırılması,  büdcə  tarazlığı  iqtisadi  artıma  aparan  əsas  vasitələrdir,  bu 

vasitələrin təmin olunması isə maliyyə siyasətinin əsas vəzifələrindəndir. 

Uzun,  orta  və  qısa  müddətdə  proqramları  yerinə  yetirmək  üçün  maliyyə 

resurlarının  səfərbərliyə  alınması,  bölüşdürülməsi  və  yenidən  bölüşdürmələrinə 

yönəldilən dövlətin tədbirlərinin məcmuu maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsini 

təmin edir. 

Maliyyə  siyasət  onun  cəmiyyətin  mənafeyinə  uyğun  olması  ilə  onun 

qoyulmuş məqsədlərə çatmağı ilə qiymətləndirilir. 

Maliyyə  siyasətinin  nəticəsi  o  zaman  böyük  olur  ki,  belə  siyasət  ictimai 

inkişafın tələbatlarını, o cümlədən, cəmiyyətin bütün əhali qruplarının mənafeyini, 

konkret tarixi şəraiti və dövrün xüsusiyyətlərini nəzərə alsın. 

Dövlətin  maliyyə  siyasəti  birinci  növbədə  cəmiyyətin  maddi  bazasını  təşkil 

edən  maliyyə  resurslarının  maksimum  mümkün  həcminin  formalaşmasına 

yönəldilməlidir. 


 

8

Maliyyə siyasətinin vəzifələrinə daxildir: 

1.

 

Maksimum  səviyyədə  mümkün  maliyyə  resurslarının  formalaşması 



üçün şəraitin təmin edilməsi; 

2.

 



Maliyyə  resurslarının  bölüşdürülməsi  və  istifadəsinin  səmərəli 

sisteminin müəyyən olunması; 

3.

 

qtisadi və sosial proseslərin maliyyə metodları ilə tənzimlənməsi və 



stimullaşdırılmasının təşkili; 

4.

 



Strategiyanın  dəyişən  məqsəd  və  vəzifələrinə  uyğun  maliyyə 

mexanizminin işlənilməsi və inkişafı; 

5.

 

Maliyyənin idarəolunmasının səmərəli sisteminin yaradılması. 



Dövlətin maliyyə siyasətinin məzmunu və onun əsas istiqamətləri cəmiyyətin 

inkişafında dövlətin rolu haqqında elmin inkişaf səviyyəsindən asılıdır. 



Bazar  iqtisadiyyatına  keçid  dövrünün  məqsədi  və  proqrammı  sonrakılar  idi; 

yeni iqtisadi sistemi və yeni cəmiyyətin əsaslarını yaratmaq. 

Bu  məqsədin  əsas  vəzifəsi  sonrakı  idi;

  özəlləşdirmə,  yəni,  dövlət 

mülkiyyətinin  vətəndaşlara  verilməsi,  özəlləşmə  –  insanların  ölkənin  milli 

sərvətində payına olan hüququnu təmin etmək demək idi. 

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin yeni maliyyə-kredit siyasətinin əsasını 

aşağıdakılar təşkil edirdi: 

- pul sisteminin sabitliyini və möhkəm manatı təmin etmək; 

- pul-kredit sistemində mərkəziyyət saxlamaq; 

- valyuta əməliyyatlarına olan inhisarı ləğv etmək; 

- əhalinin əmanətlərinin cəlb edilməsi zəruriliyi; 

- sair. 

Bazar  iqtisadiyyatına  keçid  dövründə  maliyyə  siyasəti  büdcə  xərclərinin 

ixtisarını  (büdcənin  balanslaşdırılması  üçün  nəzərdə  tuturdu;  istehsal  təyinatlı 

kapital  qoyuluşunu,  məqsədli  əhəmiyyətini  itirən  xərclər.  Əvvəllər  qəbul  edilmiş 

investisiya proqramlarını, zərərli müəssisələrə dotasiyanın verilməsini və s.) 

Yeni  maliyyə  siyasəti  maliyyə  sisteminin  bütün  həlqələrinin  yenidən 

qurulmasını tələb etdi. Bununla əlaqədar Milli Məclis tərəfindən bir sıra qanunlar 


 

9

qəbul  edildi;  Büdcə  sistemi  haqqında,  sığorta  haqqında,  bank  sistemi  haqqında, 



vergilər haqqında. 

Azərbaycanda  bazar  maliyyə-kredit  mexanizminin  hazırlanmasında  1994-cü 

ildə  Milli  Məclis  tərəfindən  qəbul  edilən  «Müəssisələr  haqqında»  Azərbaycan 

Respublikasının  Qanunu  böyük  rol  oynadı.  Bu  qanun  Azərbaycan  Respublikası 

ə

razisində  fəaliyyət  göstərən  müəssisələrin  təşkilati-hüquqi  formalarını,  onların 



yaradılması, idarə edilməsi və fəaliyyəti prinsiplərini müəyyən edir, müəssisələrin 

təsərrüfat müstəqilliyinə və hüquq bərabərliyinə təminat verir. 

Qnunla  göstərilir:  «Azərbaycan  Respublikasında  mülkiyyət  haqqında 

Azərbaycan  Respublikası  qanununa  uyğun  olaraq  dövlət,  kollektiv,  xüsusi  və 

qarışıq mülkiyyət formalarına əsaslanan müəssisə növləri fəaliyyət göstərə bilər.  

«Müəssisə  haqqında»  Azərbaycan  Respublikası  qanunun  maliyyə  aspektləri 

sonrakılarda  öz  ifadəsini  tapır.  Müəssisənin  əmlakının  təşkili  və  mənfəətinin 

bölüşdürülməsi  onun  nizamnaməsi  ilə  müəyyən  edilir;  müəssisənin  əmlakı  onun 

ə

sas  fondlarından  və  dövriyyə  vəsaitlərindən,  habelə,  müəssisənin  müstəqil 



balansında dəyəri göstərilən digər qiymətli əşyalardan ibarətdir. 

Bazar iqtisadiyyatı qiymətləri liberallaşdırdı. Yəni, indii həm dövlət, həm də 

müqavilə qiymətləri fəaliyyət göstərir. Belə Ki, müəssisə öz məhsulunu müstəqil, 

yəni, müqavilə və ya dövlətin tənzimlənən qiyməti ilə sata bilər. 



Bazar  şəraitində  iqtisadi  və  sosial  sferaya  maliyyə  təsirinin  əsas  metodları 

aşağıdakılardır; 

- vergiqoyma; 

- maliyyə resurslarının manevt edilməsi; 

- maliyyələşmə; 

- maliyyə bazarı; 

- sair. 


Dövlət tərəfindən bazar iqtisadiyyatının maliyyə tənzimlənməsinin əhəmiyyəti 

daha da artır. O müəssisələrə vergiqoyma yolu ilə həyata keçirilir. 

Beləliklə,  yeni  iqtisadi  dövrün  siyasəti  sonrakıları  nəzərdə  tutur;  rəqabətin 

güclənməsi;  maliyyə  intizamının  möhkəmləndirilməsi;  dövlət  xərclərinin  ixtisar 



 

10

edilməsi;  idarəetmə  xərclərinin  təkmilləşdirilməsi;  sahibkarlığın  inkişafı;  maliyyə 



mexanizminin təkmilləşdirilməsi və sair. 

qtisadiyyatda  mövcud  olan  yeni  mərhələ  dövlət  büdcəsinin  bazar 

prinsiplərinin  daha  çox  tətbiqini,  səmərəli  qərarların  qəbul  edilməsini  və  s.  tələb 

edir. 


Beləliklə, keçid dövrünün başa çatması və yeni dövrün başlanması büdcədən 

verilən  botasiyanın  azalması,  büdcə  xərclərinin,  xüsusilə  idarəetmə  xərclərinin 

ixtisar  edilməsi,  iqtisadiyyatda  rəqabətin  dərinləşməsi  və  s.  nəzərdə  tutur.  Bütün 

bunlar  isə  yeni  maliyyə-büdcə  siyasətini  və  ölkədə  tam  bazar  iqtisadiyyatı 

qanunları ilə işləməyi zəruri edir. 

Maliyyə siyasətinin mühüm istiqamətlərindən birini büdcə siyasəti təşkil edir.  

Büdcə  siyasətinin  ən  vacib  vəzifələrinə  daxildir;  dövlət  xərclərinə  qənaət 

proqramının  realizasiyası;  xəzinədarlığın  hesablarında  dövlət  büdcəsinin  bütün 

gəlirlərinin  və  vəsaitinin  mərkəzləşdirilməsi;  dövlət  borcunun  təkmilləşdirilməsi, 

bütün daxili və xarici borcların yoxlanılması və onların istifadəsinin nəticələrinin 

təhlil edilməsi. 

Büdcə  siyasəti 

 dövlət  tərəfindən aşağıdakıların  müəyyən edilməsi  məzərdə 



tutulur; 

1.

  Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin formalaşma mənbələri; 



2.

  Büdcə xərclərinin daha vacib istiqamətləri; 

3.

  Büdcə kəsirinin maliyyələşmə mənbələri; 



4.

  Büdcə  sisteminin  ayrı-ayrı  həlqələri  arasında  qarşılıqlı  münasibətlərin 

prinsipləri. 

5.

  Büdcənin balanslaşdırılmasının mümkün sərhədləri. 



Bu  siyasət  Azərbaycan  Respublikasının  ortamüddətli  maliyyə  siyasətinin 

tərkib  hissəsi  olmaqla,  ölkənin  sosial-iqtisadi  inkişaf  konsepsiyasına  və  proqnoz 

göstəricilərinə hazırlanılır. 

Büdcə  siyasətini  istiqamətləndirən  makroiqtisadi  göstəricilər  mövcud 

maliyyə-kredit  siyasətinin  davam  etdirilməsini,  büdcə  və  vergi  siyasətinin 

iqtisadiyyatın  idarə  olunmasındakı  birbaşa  iştirakının  və  təsirinin  artırılmasını, 



 

11

çevikliyinin  təmin  edilməsini,  sahibkarlığın  inkişafını,  maliyyə  intizamının 



gücləndirilməsini  və  şəffaflığının  təmin  edilməsini,  inflyasiyanın  artmasına  yol 

verilməməsini, yoxsulluğun azaldılması üçün iqtisadi imkanların yaradılmasını və 

digər tədbirləri özündə əks etdirir. 

Kompleks  makroiqtisadi  tədbirlər  növbəti  illərdə  iqtisadi  artımın  təmin 

edilməsinə,  istehsalın  həcminin  və  qeyri-neft  bölməsində  yerli  sahibkarlığın 

inkişafı  yolu  ilə  məşğulluğun  səviyyəsinin  yüksəlməsinə,  yoxsulluğun  aradan 

qaldırılması  və  iqtisadi  inkişaf  üçün  hazırlanmış  dövlət  proqramının  maliyyə 

təminatının  artırılmasına,  regionlar  üçün  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edən  sahələrin 

inkişafına,  ixrac  yönümlü  məhsul  istehsalının  stimullaşdırılmasına,  aqrar  sektoru 

inkişaf etdirməklə əhalinin ərzaq məhsullarına tələbatının yerli mənbələr hesabına 

ödənilməsinə yönəlmişdir. 

Göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməsi eyni zamanda, iqtisadiyyatda struktur 

islahatlarının  davamı  ilə  müşayiət  olunacaqdır.  Struktur  islahatları  vergi 

dərəcələrinin  aşağı  salınmasına,  yığım  əmsalının  artırılması  və  vergiqoyma 

bazasının  genişləndirilməsi  hesabanı  büdcə  gəlirlərinin  artırılmasına,  büdcə 

xərclərinin  sosial  və  investisiya  yönümlüyünün  təmin  edilməsinə,  xərclərin 

şə

ffaflığının  səmərəli  idarə  olunmasının  yüksəldilməsinə,  kommunal  və  digər 



zəruri  xərclər  üzrə  büdcə  təşkilatlarının  tələbatının  ödənilməsinə,  xəzinə 

öhdəliklərinin  tətbiqinin  dərinləşdirilməsi  hesabına  büdcə  təşkilatları  tərəfindən 

kreditor  borclarının  yaradılmamasına,  aztəminatlı  ailələrin,  qaçqın  və  məcburi 

köçkünlürəni sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə, büdcə kəsirinin azalmasına və 

onun  maliyyələşdirilmə  strukturunun  təkmilləşdirilməsinə,  büdcə  təşkilatlarının 

büdcədənkənar  gəlir  və  xərclərinin  tədricən  dövlət  büdcəsinin  tərkibinə  daxil 

edilməsinə imkan verəcəkdir. 

Maliyyə siyasətinin vacib tərkib hissələrindən birində də vergi siyasəti təşkil 

edir.

 Vergi siyasəti bazar iştirakçılarını və dövlət üçün məqbul sayılan vergiqoyma 

şə

raitini, 



yəni, 

iqtisadiyyatın 

real 

sektorunun 



maliyyə 

vəziyyətinin 

yaxşılaşdırılmasını təmin edən vergiqoyma şəraitinin yaradılmasına yönəldilir. 


 

12

Bazar  iqtisadiyyatı  heç  də  dövlətin  idarəetmə  və  tənzimləmə  proseslərindən 



kənarlaşdırılması  demək  deyildir.  Əsas  məsələ  ondan  ibarətdir  Ki,  bu  proseslər 

bzlüyündə  təsərrüfat  subyektlərinin  istehsal-maliyyə  fəaliyyətinə  bilavasitə 

müdaxiləni  ifadə  etməməlidirlər.  Dövlət  bazar  mexanizmlərinin  fəaliyyəti  üçün 

zəruri  şərait  yaratmalı  və  bu  mexanizmlərin  köməyi  ilə  iqtisadi  prosesləri 

tənzimləməlidir. 

Hətta iqtisadi inkişaf səviyyəsi təqribən eyni olan müxtəlif ölkələrdə dövlətin 

iqtisadiyyata müdaxilə səviyyəsi müxtəlifdir. 

stənilən dövlət həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində cəmiyyətin marqlarını 

ifadə etməklə iqtisadi, hərbi, sosial və digər sahələrdə siyasətin işləyib hazırlayır və 

həyata  keçirir.  Dövlət  tənzimlənməsi  prosesində  bilavasitə  dövlətin  maliyyə 

siyasətində təcəssüm olunan maliyyə mexanizmlərindən istifadə olunur. 

Vergi siyasəti dövlətin maliyyə siyasətinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Ölkənin 

vergi sistemini yaradarkən, dövlət ondan müəyyən maliyyə siyasətinin məqsədləri 

üçün    istifadə  etməyə  Can  artır.  Vergilər  iqtisadiyyatın  dövlət  tənzimlənməsinin 

ə

sas elementlərindən biridir. 



Dövlətin  vergi  siyasəti  dedikdə,  dövləti  tərəfindən  işlənib  hazırlanmış,  vergi 

sahəsində cəmiyyətin qarşısında duran bu və ya digər vəzifələri həyata keçirməyə 

yönəlmiş tədbirlər sistemi başa düşülür. 

qtisadi  vergi  siyasəti  dedikdə,  dövlət  tərəfindən  işlənib  hazırlanmış,  vergi 

sahəsində cəmiyyətin qarşısında duran bu və ya digər vəzifələri həyata keçirməyə 

yönəlmiş tədbirlər sistemi başa düşülür. 

qtisadi, siyasi və digər fərqlərə baxmayaraq, istənilən dövlətin vergi siyasəti 

ilk  növbədə  onunla  müəyyən  olunur  ki,  dövlət  özü  təkrar  istehsal  prosesinin  fəal 

iştirakçısı  kimi  çıxış  edir.    Dövlətin  əsas  məqsədi  cəmiyyətin  qarşısında  duran 

iqtisadi  və  sosial  məsələlərin  həll  edilməsidir  ki,  bu  da  vergi  siyasətinin 

formalaşmasına öz təsirini göstərir. 

Vergi siyasətinin əsas məqsədi vergilərin mahiyyəti və funksiyalarından irəli 

gəlir və məcmuu daxili məhsulun bir hissəsinin dövlət tərəfindən alınmasından və 

bu vəsaitlərin büdcə vasitəsilə ilə yenidən bölüşdürülməsindən ibarətdir. Beləliklə, 



 

13

vergilər öz təyinatlarını və funksiyalarını vahid büdcə prosesində həyata keçirirlər. 



Hər  bir  maliyyə  ili  üçün  büdcə  qəbul  edilərkən  vergi  siyasətinin  əsası  qoyulmuş 

olur. Onun həyata keçirilməsi isə uyğun qanunvericilik və normativ aktların qəbul 

edilməsi yolu ilə aparılır. 

Vergi siyasətinin əsas vəzifələri aşağıdakılardır: 

-  vergi  bazasının  optimallaşdırılması  və  vergilər  üzrə  borcların  azalmsı 

məqsədi ilə vergi qanunvericiliyinin kompleks islahatı; 

- mövcud vergi və gömrük güzəştlərinə yenidən baxılması; 

- vergi ödəyicilərinin vahid reyestrinin tətbiq edilməsi; 

- vergi inzibatçılığının gücləndirilməsi; 

- sair. 

Beləliklə,  büdcə-vergi  siyasəti  dövlətin  maliyyə  siyasətinin  tərkib  hissəsini 

təşkil  edir.

  Büdcə-vergi  siyasəti  büdcə  prosesində,  yəni,  maliyyə  resurslarını 

büdcəyə səfərbərliyə alınan və istifadə olunan zaman həyata keçirilir. 

Vergi-büdcə  siyasəti  maliyyə  sahəsində  məqsəd  və  vəzifələrin,  pul 

vəsaitlərinin  büdcəyə  daxilolma  mexanizminin,  büdcə  vəsaitlərinin  istifadə 

istiqamətlərinin  seçilməsinin,  büdcə  sisteminin  idarə  olunmasının  müəyyən 

edilməsini nəzərdə tutur. 

Müasir dövrdə dövlət büdcə gəlirlərinin artırılmasını təmin etmək üçün çevik 

vergi və gömrük siyasətini həyata keçirir. 

Vergi siyasəti vergi rejiminin şəffaflığının daha da artırılmasına yönəldilir. Bu 

məqsələ  qabaqcıl  dünya  təcrübəsinə  əsaslanaraq  vergilərin  dərəcələrinin  optimal 

səviyyədə  azaldılması  siyasəti  ölkədə  davam  edir.  Həmin  tədbirlər  dövlət 

büdcəsinin xərclərinin səmərəliliyinin və ünvanlılığının yüksəldilməsi tədbirləri ilə 

paralel aparılır. 

Vergi  siyasətinin  əsas  istiqamətlərindən  biri  əlverişli  vergi  mühitinin 

yaradılmasından,  sahibkarlığın  inkişaf  etdirilməsini,  investisiyaların  ölkə 

iqtisadiyyatına cəlb edilməsindən və s. ibarətdir. 

Maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi olan pul-kredit siyasəti qarşısında qoyulan 

ə

sas vəzifələrə aşağıdakılar daxildir: 



 

14

- bank sisteminin təkmilləşdirlməsi; 



- əhalinin əmanətlərinin stimullaşdırılması; 

- dövlətin valyuta ehtiyatlarının tamamlanması; 

- faiz stavkalarının tənzimlənməsi; 

- sair. 


Pul-kredit  siyasəti  makroiqtisadi  sabitliyin  möhkəmləndirilməsinə  və  qarşıda 

duran  priorite  vəzifələrin  reallaşdırılması  məqsədilə  iqtisadiyyatın  müxtəlif 

sahələrinin  inkişafına  dair  qəbul  olunmuş  və  olunacaq  məqsədli  dövlət 

proqramlarında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə, bu əsasda onun 

sürətli  və  intensiv  inkişafına,  real  sektorda  investisiya  fəallığının  yüksəlməsinə, 

iqtisadiyyatın yüksək sahəvi diversifikasiyasına və sairəni nəzərdə tutur. 



Beynəlxalq maliyyə sahəsində dövlətin siyasəti aşağıdakılara yönəldilir: 

1.

 



Azərbaycanın  dünya  maliyyə  sisteminə  inteqrsiyasının  davam 

etidrilməsi; 

2.

 

Dünya ticarət təşkilatına daxil olma; 



3.

 

BVF-da və Dünya Yenidənqurma və  nkişaf Bankında Azərbaycanın 



mövqeyininü möhkəmləndirilməsi; 

4.

 



Xarici  valyutalara  nisbətdə  manatın  kursunun  möhkəmliyinin  daha 

da yüksəldilməsi; 

5.

 

Azərbaycanın  büütün  xarici  ölkələrlə  maliyyə  əməkdaşlığın 



genişləndirilməsi. 

Beynəlxalq  valyuta-kredit  siyasəti  dövlətin  maliyyə  siyasətinin  tərkib 

hissəsidir.  Valyuta-kredit  siysətinin  əsasını  ölkədə  valyuta-maliyyə  və  kredit 

münasibətlərinin idarə olunması daxildir. 

Ölkədə  valyuta-kredit  siyasətinin  formalaşmasında  milli  valyuta  mərkəzi 

bank, bank fəaliyyəti və s. haqqında qəbul edilən qanunlar mühüm rol oynamışdır. 

Maliyyə, valyuta, pul və kredit siyasəti ölkədə bank sisteminin təkmilləşməsi, milli 

valyutanın sabitliyinin qorunması istiqamətində böyük nəticələr verir. 



 

15

Azərbaycanda  pul-kredit  siyasətinin  əsas  məqsədi  mövcud  makroiqtisadi 



sabitliyə  və  iqtisadi  artımın  dayandırılığına  ziyan  vurmadan  ümumi  qiymət 

səviyyəsinin sabitliyinin saxlanılmasıdır. 

Ümumi  qiymət  səviyyəsinin  sabitliyi  sadəcə  pul-kredit  siyasət  tədbirləri  ilə 

deyil, eyni zamanda, həyata keçirilən struktur islahatlarının dövlət tənzimoənməsi 

vasitəsi ilə təmin ediləcəkdir. 

qtisadi  inkişafın  tələblərinə  uyğun  olaraq  bank  sisteminin  beynəlxalq 

standartlara  uyğunlaşdırılması  prosesi  başa  çatdırılacaq,  müvafiq  qanunvericilik 

aktları  daha  da  təkmiləşdiriləcək  və  əmanətlərin  sığortalanması  mexanizmi 

müəyyən ediləcək. 

Ölkədə  maliyyə  sabitliyinin  yaradılmasında,  düzgün  pul-kredit  siyasətinin 

aparılmasında  və  daxili  bazarın  müdafiəsinin  təmin  olunmasında  valyuta 

tənziminin əhəmiyyəti böyükdür. 

Dövlətin maliyyə siyasətinə daxil olan investisiya siyasəti həm daxili, həm də 

xarici  investisiya  siyasətindən  ibarətdir.  Hər  iki  istiqamətdə  dövlətin  investisiya 

siyasəti  ancaq  bir  məqsədə,  yəni,  ölkə  iqtisadiyyatının  inkişafına  xidmət  edir. 

Ölkədə investisiya siyasətinin həyata keçirilməsində maliyyə  mənbələri əsas amil 

hesab edilir. 

Daxili  investisiya  siyasəti  daxili  investisiya  mənbələri  hesabına  iqtisadi 

məqsədələr  nail  olunmağı  nəzərdə  tutur.  Lakin  xarici  investisiya  siyasəti 

uzunmüddətli  beynəlxalq  kapital  qoyuluşları  sahəsində  görülən  tədbirləri  əhatə 

edir. 

Ölkədə dövlətin investisiya siyasəti aşağıdakı məsələlərin həllinə yönəldilir: 

-  Azərbaycan  Respublikasının  inkişaf  büdcəsinin  dövlətin  investisiya 

siyasətinin maliyyə təminatında rolunun artırılması; 

- ipoteka kreditləşdirilməsinin inkişafı; 

- birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsi. 

Sığorta  sahəsində  dövlət  siyasətinin  əsas  məqsədi  bazar  iqtisadiyyatının 

səmərəli  və  stabil  fəaliyyətini  təmin  edən,  sahibkarlıq  fəaliyyçtini  potensial 


 

16

risklərdən  qoruyan,  iqtisadiyyatın  inkişafı  üçün  uzunmüddətli  investisiya 



mənbələrini formalaşdıran səmərəli milli sığorta sisteminin yaradılmasıdır. 

Səmərəli  sığorta  sisteminin  yaradılması  üçün  vacib  olan  əsas  məsələlə

arasında aşığıdakılara xüsusi diqqət yetiriləcək: 

-  sığorta  sisteminin  inkişafı  və  onun  iqtisadi  artımın  vacib  amilinə 

çevrilməsinin zəruri şərti kimi qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi; 

-  sığorta  fəaliyyətinə  səmərəli  dövlət  nəzarəti  və  tənzimləmə  mexanizminin 

təmin edilməsi; 

- sığorta mexanizmindən istifadə edərək əhalinin əmanətlərinin uzunmüddətli 

investisiyalara transformasiya sisteminin inkişaf etdirilməsi; 

- milli sığorta sisteminin dünya sığorta sisteminə inteqrasiyası. 

Eyni  zamanda,  sığorta  qanunvericiliyinin  təkmilləşdirilməsi  məqsədilə 

beynəlxalq  standartlara  cavab  verən  «Sığorta  haqqında»  yeni  qanun  layihəsi  və 

icbari  sığortalara  özündə  ümumiləşdirən  vahid  « cbari  sığortalar  haqqında» 

Qanunun layihəsi hazırlanacaqdır. 



Ölkədə  müasir  dövrdə  sığortanın  təkmilləşdirilməsi  aşağıdakı  istiqamətlərdə 

aparılır: 

- səhmdar sığorta cəmiyyətləri   yaradılır; 

- sığortanın yeni növləri tətbiq edilir; 

- icbari və könüllü sığorta formaları arasında nisbət dəyişir; 

- kooperativ sığortalnması inkişaf edir; 

- sığorta bazarı inkişaf edir. 

Ölkənin  rəqabət  qabiliyyətinin  artırılması  və  yüksək  iqtisadi  artım  tempinin 

təmin  edilməsi  sosial  siyasətin  səmərəliliyinin  əhəmiyyətli  dərəcədə  artırılmasını, 

ə

haliyə  göstərilən  sosial  xidmətlərin  inkişaf  etmiş  bazarının  formalaşdırılmasını 



tələb  edir.  Əhalinin  yoxsul  təbəqələrinə  yardım,  islahatların  mümkün  mənfi 

təsirinin  azaldılması  ilə  yanaşı,  sosial  siyasətin  müqayisəli  üstünlüklərinin  və 

Azərbaycan iqtisadiyyatının artım amillərinin formalaşdırılmasını təmin etməlidir. 

Bu,  ölkə  iqtisadiyyatına  əhalinin  əmək,  intullektual  və  yaradıcılıq  potensialının 

maksimum dərəcədə cəlb edilməsi yolu ilə reallaşdıralacaq. 


 

17

Sosial siyasət ilk növbədə aztəminatlı əhalinin səmərəli müdafiəsinin, əhalinin 



və  müəssisələrin  vəsaitlərinin  bütövlükdə  səfərbər  edilməsini  təmin  edən 

institutların  formalaşması,  bu  vəsaitlərin  səmərəli  istifadə  edilməsi  və  bnun 

ə

sasında  təklif  edilən  sosial  xidmətlərin  yüksək  keyfiyyətinin  və  geniş  çeşidinin 



təmin edilməsinə istiqamətləndirələcək. 

Sosial siyasətin dəyişməz prioritetini insan kapitalına investisyalar təşkil edir. 

Ona  görə  də  bu  məqsədlərə  dövlət  xərclərinin  artırılması  nəzərdə  tululur.  nsan 

kapitalının  inkişafında  demoqrafik  proseslərin  müsbət  dinamikasının  artırılması 

zəruridir. 

Ə

halinin  sosial  müdafiəsi  ilə  əlaqədar  tədbirlər  aşağıdakılardan  ibarə



olmalıdır: 

-  əmək  haqqı  və  təqaüd  sistemlərinin təkmilləşdirilməsi,  əhalinin gəlirlərinin 

yaşayış minimumu ilə uzlaşdırılması; 

- işçilərin əmək münasibətlərini əhatə edən hüquqlarının və sosial əməkdaşlıq 

prinsiplərinin gücləndirilməsi; 

-  işəgötürülənlər tərəfindən işçilərin hüquqlarının  qorunması məqsədilə Milli 

nformasiya Mərkəzinin yaradılması; 

-  fərdi  uçot  sisteminə  əsaslanın  avtomatlaşdırılmış  sosial  sığorta  və  pensiya 

sisteminin qurulması; 

- vətəndaşların pensiya ödənişlərinin etibarlı maliyyə təminatna nail olunması, 

pensiya  və  müavinət  ödənişi  üçün  nəzərdə  tutulan  vəsaitin  tam  yığılmasının  və 

məqsədyönlü  istifadəsinin  təmin  edilməsi,  sosial  sığorta  haqları  ilə  pensiya 

məbləğləri arasındakı əlaqənin uğunlaşdırılması; 

- ölkədə aparılan islahatların məntiqi davamı kimi növbəti illərdə pensiyaların 

baza  hissəsinin  məbləğinin  mərhələlərlə  yaşayış  miniumumun  səviyyəsinə 

çatdırılması; 

- ünvanlı sosial yardım siyasətinin davamlılığının təmin edilməsi üçün hüquqi 

bazanın təkmilləşdirilməsi; 

- miqrasiya proseslərindən ölkənin inkişafı üçün səmərəli istifadə olunması. 


 

18

Maliyyə  siyasəti  Azərbaycan  Respublikasının  ortamüddətli  maliyyə 



siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla, ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasına və 

proqnoz  göstəricilərinə,  «Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  sosial  iqtisadi 

inkişafı  Dövlət  Proqramına  antiinflyasiya  tədbirlərinin  gücləndirilməsi,  ölkə 

iqtisadiyyatının, qeyri-neft sektorunun, sahibkarlığın inkişafını təmin edən və digər 

dövlət  proqramlarını  nəzərdə  tutur.  Müasir  dövrdə  maliyyə-büdcə  siyasətini 

istiqamətləndirən  makroiqtisadi  göstəricilər  daha  sürətli  iqtisadi  artımın  əldə 

edilməsini,  büdcəyə  əlavə  daxilolma  mənbələrinin  müəyyən  edilməsini, 

iqtisadiyyatın  tənzimlənməsində  büdcənin  birbaşa  iştirakının  və  təsirinin 

artırılmasını,  maliyyə  intizamının  gücləndirilməsi  və  şəffaflığının  təmin 

edilməsini,  yoxsulluğun  azaldılmasını,  ünvanlı  sosial  yardımın  tətbiqinin 

təkmilləşdirilməsini  və  sahibkarlığın  və  regionların  inkişafı  üçün  maliyyə 

imkanlarının yaradılmasını özündə əks etdirir. 

Maliyyə  siyasətində  əsas  məqsədlərdən  biri  əhalinin  maddi-rifah  halının 

yaxşılaşdırılması,  əhalinin  gəlirlərinin  və  məşğulluq  səviyyəsinin  yüksəldilməsi, 

ölkə iqtisadiyyatının idarə olunması və onun dinamik inkişafının stimullaşdırılması 

üçün dövlət büdcəsini əsas maliyyə mənbəyinə və iqtisadi alətə çevirməkdir. 

Ölkədaxili  istehsalın  genişləndirilməsinə,  rəqabət  qabiliyyətli  iqtisadiyyatın, 

infrastrukturların  yaradılmasına  maliyyə  təminatı  vermək,  iqtisadiyyata  cəlb 

olunacaq  sərmayələrdə  ölkənin  daxili  resurslarının  payını  artırmaq,  vəsaitlərin 

ortamüddətli  proqramlar  vasitəsilə  bölgüsünə  mərhələrlə  keçmək  mümkün 

olacaqdır. 

Özünün sosial-iqtisadi inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoümuş 

Azərbaycan  Respublikasının  maliyyə  siyasətində  mühüm  istiqamətlərdən  biri  də 

minimum yaşayış həddinin tələblərini gözləməklə ayrı-ayrı sferalarda əmək haqları 

arasında  olan  fərqin  tədricən  aradan  qaldırılmasına,  regionlarda  əmək 

ehtiyatlarından, təbii və iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə etməklə regionların 

iqtisadi tarazlığının təmin edilməsinə nail olmaq, onların iqtisadi gücünü artırmaq 

və sosial problemlərinin həllini sürətləndirməkdir. 



 

19

Ölkədə  maliyyə  siyasətinin  həyata  keçirilməsi  üçün  maliyyə  mexanizmində



istifadə  edilir.

  Maliyyə  münasibətlərinin  təşkili  üsullarının  məcmmuna  maliyyə 

mexanizmi deyilir. Maliyyə mexanizmi maliyyə münasibətlərinin təşkilinin forma, 

metod və növlərini əhatə edir. Maliyyə münasibətlərinin sfera və həlqələrinə uyğun 

maliyyə  mexanizminin  quruluşuna  müəssisə  maliyyəsi  mexanizmi,  sığorta 

mexanizmi  və  dövlət  maliyyəsi  mexanizmi  daxildir.  Maliyyə  mexanizminin  hə



sferası  özü  də  həlqələrə  ayrılır:  Məsələn,  dövlət  maliyyəsi  mexanizminə 

aşağıdakılar daxildir:

 

1.



  büdcə-mexanizmi; 

2.

  dövlət krediti mexanizmi; 



3.

   büdcədənkənar fondların mexanizmi. 



ctimai  təkrar  istehsala  təsiri  nöqteyi-nəzərindən

  maliyyə  mexanizminin 



funksional həlqələrinə daxildir: 

- maliyyə resurslarının səfərbərliyə alınması; 

- maliyyələşmə; 

- stimullaşma. 

Maliyyə  mexanizminin  hər  bir  həlqəsinin  özünəməxsus  elementləri  var. 

Məsələn,  büdcə,  o  cümlədən,  vergi  mexanizminə  bir  sıra  vergi  növləri 

xarakterikdir. 

Beləliklə,  büdcəyə  gəlirlərin  (maliyyə  resurslarının)  səfərbərliyə  alınması 

müəyyən iqtisadi alətlər, yəni, vergilər vasitəsilə həyata keçirilir. 

 


 

20

§1.2. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin, idarəolunması siyasətinin 



məzmunu, əhəmiyyəti və təsnifatı 

 

Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasəti sadəcə olaraq həyata 



keçirilən  maliyyə  siyasətini  əks  etdirmir.  Bu  siyasət  biznesin  mövcud  olan 

vəziyyətinin  yaxşılaşdırılması  üçün  qəbul  edilən  siyasi  və  maliyyə  qərarları 

sistemini  ifadə  edir.  Maliyyə  siyasətinin  iri  məqsəd  və  vəzifələrinin  həyata 

keçirilməsi böyük həcmdə pul və maliyyə resurslarının xərcini tələb edir. Maliyyə 

siyasəti  (istər qısa,  istərsə  də  uzunmüddətli) özünün  iqtisadi və  siyasi təbiətindən 

irəli  gəlir.  Maliyyə  siyasətinin  iqtisadi  və  siyasi  təbiəti  arasında  nisbət  daima 

dəyişir,  lakin  maliyyə  siyasəti  həyata  keçirilən  zaman  mütləq  bu  nəzərə  alınır  və 

saxlanılır. 



Öz  məzmununa  görə,  müəssisənin  maliyyə  siyasəti  onun  mahiyyətini  əks 

etdirən aşağıdakı istiqamətlərdə realizə olunur: 

- maliyyə münasibətlərinin islahatı; 

- maliyyə münasibətlərinin sabitləşdirilməsi; 

- maliyyə sağlamlaşdırılması. 

Maliyyə münasibətlərinin islahatı müəssisə daxilində maliyyənin təşkilindəki 

dəyişiklikləri  nəzərdə  tutur.  Müəssisə  daxilindəki  maliyyənin  təşkilindəki 

dəyişikliklərə eyni zamanda müəssisədən kənarda maliyyə, pul tədavülü və kredit 

sahələrindəki  münasibətlərdə  olan  dəyişikliklərlə  əlaqədar  olan  tədbirlər  də 

daxildir. 

Maliyyə  münasibətlərinin  islahatı  ancaq  maliyyənin  təşkilindəki  islahatların 

zəruriliyini  deyil,  eyni  zamanda,  onun  fəaliyyətinin  effektivliyini  və  müəssisənin 

təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin nəticələrinin səmərəliliyini də nəzərə alır. 

Maliyyə 

münasibətlərinin 

sabitləşdirilməsi 

baş 


verən 

maliyyə 


münasibətlərində və proseslərdə  o qədər də  köklü  olmayan  dəyişiklikləri nəzərdə 

tutur. Maliyyə münasibətlərinin sabitləşdirilməsi onlarda düzəlişləri müəyyən edir. 

Məqsəd  müəssisənin  maliyyə-islahsal  fəaliyyətindəki  miqdar  parametrlərinin 

pisləşməsinə yol verməməkdir. 



 

21

Maliyyə sağlamlaşdırılması siyasəti – müəssisənin pis maliyyə şəraitində olan 



maliyyə  fəaliyyətinin  idarə  olunması  siyasətidir.  Belə  siyasət  fövqəladə  hallarda 

da,  yəni  müəssisənin  maliyyə  sabitliyinin  pozulması  və  iflas  və  müflisləşmə 

şə

raitində də tətbiq olunur.  Maliyyə  sağlamlaşdırılması  siyasəti  məcburi tədbirdir 



və  konkret  müəssisə,  firma  və  şirkətlərdə  istifadə  olunur.  Belə  siyasət 

iqtisadiyyatda və maliyyədə köklü dəyişiklikləri nəzərdə tutmur. 

Müəssisənin maliyyə sağlamlaşdırılması siyasətinin başqa variantı da var. Bu 

variant  yeni  təşkilatı  və  maliyyə-iqtisadi  bazada  maliyyə  sağlamlaşdırılması 

zamanı  tətbiq  olunur,  yəni,  köhnə  maliyyə-iqtisadi  münasibətlərin  tamamilə 

dəyişməsi əsasında aparılan sağlamlaşdırma siyasətidir. 

Beləliklə,  maliyyə  sağlamlaşdırılması  siyasəti  maliyyə  münasibətlərinin 

sabitləşdirilməsini  deyil,  müəssisədə  mövcud  olan  şəraitin  yaxşılaşdırılması 

deməkdir.  Bununla  əlaqədar  müəssisədə  tez-tez  çox  maliyyə  proseslərinin  və 

münasibətlərin tərkibi və xarakteri dəyişir. 



əssisənin  maliyyə  siyasəti  elementlər  üzrə  tərkibinə  görə,  aşağıdakılara 

ayrılır: 

-  büdcə  siyasəti.  Bu  qruppa  daxildir;  vergi  və  gömrük  siyasəti,  büdcə 

sisteminin müxtəlif həlqələrindən büdcə təxsisatları; 

-  büdcədənkənar  siyasət,  DSMF-na  müəssisə  və  təşkilatların  ödədikləri 

vergilər  üzrə  siyasət;  büdcədənkənar  məqsədlər  üçün  pul  vəsaitinin  xərclənməsi 

siyasəti və s.; 

-  kontrak  hesablaşmalar  və  başqa  ödəmələr  üzrə  siyasət,  kommersiya 

istiqrazlarının verilməsi, bank kreditlərinin alınması və s. siyasət; 

-  cari  xərclərin  maliyyələşdirilməsi  siyasəti,  maliyyə-təsərrüfat  fəaliyyətinin 

istehsal və satış xərclərinin, birdəfəlik xərclərin, investisiya xərclərinin və s. təmin 

olunması siyasəti; 

-  uçot-maliyyə  siyasəti.  Maliyyə  fəaliyyətinin  uçot  və  hesabatda  əks 

etdirilməsi siyasəti. 

əssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasəti aparılma vaxtına və 

planlaşmada əhatə dövrünə görə aşağıdakılara ayrılır; 


 

22

- operativ; 



- cari; 

- uzunmüddətli. 

Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin operativ idarə olunması gün, ay, həftə və 

s. əhatə edir. 



Yüklə 0,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin