Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 20 dekabr 2010-cu il tarixli
Yüklə 318,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 20 dekabr 2010-cu il tarixli 31 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
İİV-in ANADAN UŞAĞA ÖTÜRÜLMƏSİNİN PROFİLAKTİKASI ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL Bakı - 2010 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
55.81+57.3 H 70
H 70 İİV-in anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası üzrə klinik protokol. – 40 səh. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər Proqramı əsasında tərtib edilmişdir.
2 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
3
Klinik protokolun redaktoru: C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru
E.Alməmmədova – Səhiyyə Nazirliyi Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzinin direktor müavini L.Məmmədova – Səhiyyə Nazirliyi Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun elmi katibi G.Hüseynova – Səhiyyə Nazirliyinin Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu, Reproduktiv sağlamlıq şöbəsinin rəhbəri G.Məmməd-zadə – Səhiyyə Nazirliyinin Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu, Neonatologiya şöbəsinin rəhbəri S.Vəliyeva – Səhiyyə Nazirliyinin Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzi, pediatr D.Kuliyeva – Səhiyyə Nazirliyinin Respublika Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzi, Xüsusi təhlükəli infeksiyalar şöbəsinin həkim-epidemioloqu Ş.İsmayılova – Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, Tibbi keyfiyyət standartları şöbəsinin həkim-metodisti
H.Qədirova – Səhiyyə Nazirliyi Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzinin direktoru, professor, t.e.d. N.Quliyev – Səhiyyə Nazirliyi K.Y.Fərəcov adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun direktoru, professor, t.e.d.
Klinik protokol Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Avropa Regional Bürosunun tövsiyələrinə uyğun işlənib hazırlanmışdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
5
Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A •
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. •
B •
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud •
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud •
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. •
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. C •
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud •
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. •
D •
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud •
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud •
Ekspertlərin rəyi. •
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. •
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
6
ART – antiretrovirus terapiya ARV – antiretrovirus ASI (AAİ) – asılılığın ağırlığı indeksi AUÖ – İİV-in anadan uşağa ötürülməsi AUÖP – İİV-in anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası CYYİ – cinsi yolla yayılan infeksiyalar DNT – dezoksiribonuklein turşusu EuropASI6 – asılılığın ağırlığı indeksi, Avropa variantı 6 ƏTQNİ – əks transkriptazanın qeyri-nukleozid inhibitorları ƏTNİ – əks transkriptazanın nukleozid və ya nukleotid
inhibitorları XBT-10 – Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu baxış İFA İİV – insan immunçatışmazlığı virusu İNİ – inyeksion narkotik istifadəçiləri KƏ – keysəriyyə əməliyyatı QİÇS – qazanılmış immunçatışmazlığı sindromu
– qeyri-hökumət təşkilatı MSS – mərkəzi sinir sistemi OƏT – opioidlə əvəzedici terapiya Pİ – proteaza inhibitorları PKƏ – planlı keysəriyyə əməliyyatı PZR – polimeraza zəncirvari reaksiyası RKT – randomizasiya olunmuş klinik tədqiqat ÜST – Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı v/d – vena daxili VY – virus yükü YAART – yüksək aktiv antiretrovirus terapiya Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 7
iş aparan mama-ginekoloqlar, pediatrlar, neonatoloqlar, və digər tibb işçiləri üçün tərtib edilmişdir.
İİV-müsbət hamilə qadınlar, İİV-müsbət qadınlar, İİV-müsbət anadan doğulmuş uşaqlar.
Тibb işçilərinin insan immun çatışmazlığı virusunun anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası sahəsində bilik və bacarıqlarını dünya standartları səviyyəsinə çatdırmaqla respublikada İİV- müsbət uşaqların sayının artmasının qarşısını almaqdır. I. ƏSAS KONSEPSİYA
İİV-in anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası (AUÖP) İİV infeksiyalı qadınlara və onların uşaqlarına fasiləsiz kompleks yardımın bir hissəsi olmalıdır. İİV-in AUÖP kompleks xidmətləri reproduktiv sağlamlığın qorunması, pediatriya, İİV-lə mübarizə xidməti, narkoloji yardım, psixoloji və sosial yardım üzrə hökumət və qeyri hökumət təşkilatları ilə əlaqədə işləməlidir.
İnyeksion narkotiklərdən istifadə (İNİ) edən hamilə qadınlar üçün tibbi yardım, o cümlədən antiretrovirus terapiya (ART), reproduktiv sağlamlığın qorunması ilə bağlı xidmətlər, AUÖP və mama yardımı narkotikdən istifadə etməyən hamilə qadınlar üçün olduğu kimi əlçatan olmalıdır.
Bütün tibbi sənədlər, qadının İİV statusu haqqında məlumat onun daşıyıcısı olub-olmamasından asılı olmayaraq həkim sirri prinsipinə riayət edilərək saxlanılmalıdır. Tibbi sənəd yalnız pasiyentə birbaşa yardım göstərən tibb işçisi üçün əlçatan olmalıdır. Tibb işçisinin tibbi sənədlə işi yalnız öz xidmət dairəsinə aid olan məlumatlarla məhdudlaşmalıdır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
8
İİV-in anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası (AUÖP) – hamiləlik dövründə, doğuş və yenidoğulmuşun qidalandırılması zamanı İİV infeksiyasının anadan uşağa keçməsinin qarşısının alınmasına yönəldilmiş profilaktik tədbirlər kompleksidir. Hazırda AUÖP-ın effektiv üsulları mövcuddur. Bu üsulları düzgün istifadə etməklə AUÖ-ın tezliyini azaldaraq 1 – 2%-ə çatdırmaq olar (A).
Qadının hamiləliyi və doğuşu zamanı, yenidoğulmuşun həyatının ilk həftəsində aparılan antiretrovirus profilaktika (ARV- profilaktika) (A)
Planlı KƏ-nın aparılması (PKƏ) (A) Ana südü ilə qidalandırmaqdan imtina (A) Hamilə qadınların antenatal xidmətlə tam əhatə edilməsi, yüksək inkişaf etmiş səhiyyə infrastrukturu, əhalinin yüksək savad səviyyəsi, infeksiyaların yayılmasının nisbətən aşağı səviyyəsi və AUÖP üzrə effektiv tədbirlərin həyata keçirilməsi körpələr arasında İİV infeksiyasının yayılmasının azalmasına imkan yaradır. Qlobal məqsəd – BMT-nin Baş Assambleyasının İİV üzrə Xüsusi sessiyası tərəfindən 2001-ci ildə irəli sürülmüş İİV infeksiyalı körpələrin sayının 2010-cu ilə 50% endirilməsi məqsədinə uyğundur. Avropa məqsədi – 2010-cu ilə körpələrdə İİV infeksiyasının tezliyinin azaldılmasına nail olunması (hər 100 000 diri doğulana 1 İİV infeksiyalı körpə) və İİV infeksiyalı analardan doğulmuş körpələrdə İİV infeksiyasının tezliyinin aşağı salınaraq 2%-ə çatdırılmasıdır (2004-cü ildə qəbul olunmuş Dublin Deklarasiyası).
İnsanın immun çatışmazlığı virusunun törətdiyi İİV-infeksiyası və onun inkişafı nəticəsində insan orqanizmində yaranan qazanılmış immun çatışmazlığı sindromu (QİÇS) bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da qlobal problemlərdən biridir. Azərbaycan İİV-ə yoluxma hallarının səviyyəsinə görə dünya üzrə sonuncu yerlərdən birini tutur. Lakin son illər ölkəmizdə İİV-ə yoluxmuş insanların sayının artması böyük narahatçılıq doğurur. Azərbaycanda ilk dəfə İİV infeksiyası 1987-ci ildə aşkar edilmişdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
9 1987-ci ildən 2009-cu ilin dekabr ayınadək Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzində İİV infeksiyası təsdiq olunmuş 2224 nəfər rəsmi qeydiyyata götürülmüşdür. Onlardan 2138 nəfəri (96,1%) Azərbaycan vətəndaşıdır. İİV-ə yoluxmuş Azərbaycan vətəndaşlarından 1799-u (84,1%) kişi, 339-u (15,9%) qadındır. 2138 nəfər Azərbaycan vətəndaşından 1376-da (64,4%) İİV-ə yоluхmа inyeksion narkotiк istifadəsi nəticəsində, 495-də (23,2%) heteroseksual, 16-da (0,7%) isə homoseksual kontakt nəticəsində, 20-də (0,9%) anadan uşağa keçməklə, 1-də (0,05%) donor qanının köçürülməsi nəticəsində baş vermişdir, 230 nəfərdə (10,8%) yoluxma yolu naməlumdur. 1992-ildən 2009-cu ilin 1 dekabr tarixinədək Azərbaycanda 780 аilədə İİV-ə yoluxma faktı qeydə alınmışdır. Оnlardan 18 ailədə ata – ana - uşaq, 1 ailədə ana - uşaq, 166 ailədə ər - arvad, 547 ailədə yalnız kişi, 48 ailədə isə yalnız qadın yoluxmuşdur
Seks-biznes işçiləri İnyeksion narkotik istifadəçiləri
Steril olmayan tibbi avadanlıqdan və alətlərdən istifadə edilməsi (stomatoloji, mama-ginekoloji, cərrahi, endoskopik praktikada, kosmetoloji kabinetlərdə və s.)
Müntəzəm qanköçürmə, hemodializ əməliyyatına məruz qalan pasiyentlər
Yoxlanılmamış qanın köçürülməsi İİV – müsbət anadan uşağa ötürülmə XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT Z20.6 – Xəstə ilə kontakt və İİV ilə yoluxma imkanı Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
10
1. Hamilələrin antenatal xidmət səviyyəsində ilkin müayinəsi Hamiləlik dövründə İİV-ə məsləhətvermə və müayinə – AUÖ- nin tezliyini aşağı salmağa imkan yaradan effektiv tibbi xidmətdir
hamiləliyin I və III-cü trimestrində bu müayinədən keçirlər. Hamilələrin ilkin səhiyyə xidməti səviyyəsinə ilk müraciəti zamanı İİV-ə müayinə aparılmalıdır (A). Yüksək risk qrupuna daxil olan hamilə qadında İİV testi mənfi olduqda hamiləliyin ikinci və üçüncü trimestrlərində təkrar İİV-ə müayinə aparılmalıdır. İİV-ə müayinənin keçirilməsi - İİV infeksiyasını hamilə qadınlarda hamiləliyin erkən dövründə aşkar etməyə və onlara AUÖ- nin profilaktikası üzrə tam xidmətlər kompleksini aparmağa imkan verərək İİV-in hamiləlik, doğuş zamanı və doğuşdan sonrakı müddətdə anadan uşağa ötürülməsi riskini minimuma endirir (A). İİV üzrə müayinə könüllü olmalıdır (B). Lakin, tibb işçiləri pasiyentlərin müayinəyə cəlb edilməsinə təşəbbüs göstərməlidirlər. Qadın müayinə üçün yazılı razılıq verməlidir. Müayinədən əvvəl məsləhətvermənin aparılması və hamilənin qərarı barədə məlumat hamilənin müşahidə vərəqəsində qeyd olunmalıdır (B). Qadın müayinədən imtina etmək hüququna malikdir (B). Məsləhətvermə aparılmadan İİV-ə müayinə aparmaq yolverilməzdir (B). İİV-ə müayinədən imtina edən hamilələr də tam antenatal qulluqla əhatə olunmalıdır (C). İİV müsbət hamilə qadınlarda CYYİ-ın, C və B viruslu hepatitlərin skrininqi aparılmalıdır. Skrininq hamiləliyin mümkün qədər erkən dövründə aparılmalı və hamiləliyin 28 həftəsində təkrar olunmalıdır (C). İİV statusunu aşkar etmək üçün ilkin qiymətləndirməyə aşağıdakılar daxil edilməlidir:
Müayinədən əvvəl məsləhətvermə İFA üsulu ilə və / və ya ekspress testlər vasitəsi ilə İİV-ə müayinə (doğuşda olan və İİV statusu barədə məlumatı olmayan qadınların müayinəsi üçün doğum evlərində ekspress testlər Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 11 mövcud olmalıdır). Müsbət nəticənin immunoblottinq üsulu ilə təsdiqlənməsi;
Müayinədən sonra məsləhətvermə, həmçinin müayinənin nəticəsindən asılı olmayaraq riskli davranışın azaldılması üzrə məsləhətlər. Əgər qadında İİV-ə ilkin testlər müsbətdirsə, növbəti mərhələdə təsdiqedici müayinə Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzində aparılır. Xəstəliyin kliniki mərhələsinin müəyyən olunması və AUÖP planının tutulması İİV üzrə mütəxəssis tərəfindən həyata keçirilir. Müayinədən əvvəl məsləhətvermənin əsas məqsədlərindən biri – qadının inyeksion narkotik istifadə edən cinsi partnyorundan yoluxması riskini qiymətləndirmək, və həmçinin qadının özünün hər hansı bir narkotikdən (inyeksion narkotiklər daxil olmaqla) istifadəsini aşkar etməkdir. Narkotiklərdən istifadə və xüsusilə onlardan asılılıq hamiləliyin gedişatına və dölün inkişafına mənfi təsir edir və hamiləlik, doğuş zamanı və doğuşdan sonrakı müddətdə anaya olduğu kimi dölə/yenidoğulana da ixtisaslaşmış yardımın göstərilməsini tələb edir.
İlkin müayinə aparıldıqdan sonra, İİV infeksiyalı hamilə qadınla konkret vəziyyətlə əlaqədar aşağıda qeyd edilmiş məsələlər barədə söhbət aparmaq lazımdır:
cinsi əlaqə zamanı İİV infeksiyası və digər CYYİ-lərin ötürülməsinin profilaktikası məqsədilə prezervativlərdən (kondomlardan) istifadə;
İİV-in dölə/yenidoğulana ötürülməsi riski və profilaktika yolları; AUÖP strategiyasının bir hissəsi olan ARV profilaktikasının faydası və riski;
B və C hepatit viruslarının perinatal ötürülməsi riski və onun azaldılması yolları (C);
sifilisin perinatal ötürülməsi riski, İİV-in ötürülməsi riskinin azaldılması üçün sifilis, qonoreya və xlamidiozun müalicəsinin zəruriliyi (C);
narkotiklərin dölün inkişafına təsiri, həmçinin abstinent sindrom və dərmanların təsiri (bax bölmə IV.4.2 ); Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
12
narkotiklərdən asılılıq halları olarsa, narkologiya və zərərin azaldılması xidmətlərinə, həmçinin lazım olduqda əvəzedici terapiyaya istiqamətləndirmək;
doğuş üsulunun İİV-in anadan uşağa ötürülmə riskinə təsiri, həmçinin KƏ-nın faydası və riski (A);
uşağın qidalanması ilə bağlı tövsiyələr (bax bölmə IV.3.1) (A). İİV infeksiyalı qadına təklif olunan tibbi yardımın mümkün olan risk və imkanları barədə tam və dəqiq məlumat çatdırıldıqdan sonra, o, hamiləliyin saxlanması və yaxud pozulması haqqında dərk edilmiş qərar verməlidir. Heç bir halda qadını hamiləliyi pozmağa təhrik etmək olmaz.
İİV infeksiyalı qadına hamiləliyin erkən dövründə, doğuş zamanı və doğuşdan sonra ana və yenidoğulmuş uşağa zidovudinin təyin olunması süni qidalanmada olan körpələr arasında İİV-in vertikal ötürülməsinin tezliyini 25,5-dən 8,3%-ə azaldır (A).
Ana və uşağın müalicəsində üç dərman vasitəsindən ibarət, proteazanın inhibitoru (Pİ) daxil olunan sxemdən istifadə etməklə AUÖ-nin tezliyini 0,9-1,3%-ə qədər azaltmaq mümkündür (A).
Əgər İİV-in anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası məqsədi ilə hamiləliyi KƏ yolu ilə başa çatdırmaq qərara gəlinibsə, əməliyyat hamiləliyin 38 həftəliyində aparılmalıdır və amniosentezdən uzaq durmaq lazımdır (C). Hamiləliyi KƏ yolu ilə başa çatan İİV (+) qadınlara antibiotikoprofilaktika aparılmalıdır (B).
Antiretrovirus vasitələrlə AUÖ-nin profilaktikası aparılmayan İİV müsbət hamilə qadınlarda hamiləliyin PKƏ yolu ilə başa çatdırılması İİV-in AUÖ riskini azaldır (A). AUÖP üçün ARV profilaktikasının təyin olunması barədə qərar antenatal xidmət göstərən tibb personalı və İİV infeksiyası üzrə mütəxəssislərin sıx əməkdaşlığı şəraitində qəbul edilməlidir (C). Bütün İİV müsbət hamilə qadınlara hamiləlik və doğuş zamanı antiretrovirus vasitələrinin qəbul olunması tövsiyə olunur (A). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
13 Hamilə qadın üçün profilaktik müdaxilələr aşağıda qeyd olunanlar nəzərə alınmaqla seçilir: Yüklə 318,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|