Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 20 dekabr 2010-cu il tarixli
Yüklə 318,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2.1. Yardımın təşkili İİV infeksiyalı İNİ
hamilə qadınların effektiv aparılması üçün onları hamiləliyin ən ilk mərhələsindən tibbi yardım xidmətlərinə cəlb etmək və hamiləliyin bütün müddəti ərzində onlara lazım olan xidmətləri göstərən müəssisələrin əlçatarlığını təmin etmək lazımdır.
Strategiyanın əsasını antenatal, doğuş zamanı və doğuşdan sonrakı yardım xidmətlərinin əsas rol oynadığı kompleks yanaşma təşkil edir. Aşağıda göstərilən xidmətlərlə əməkdaşlıq etmək lazımdır:
İNİ hamilə qadınları antenatal xidmət müəssisələrinə yönləndirən narkotiklərin zərərinin azaldılması xidmətləri göstərən QHT-lər;
Respublika narkoloji dispanseri – narkotik asılılığın müalicəsi üzrə mütəxəssislər (bütün hamiləlik zamanı)
Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzi; Psixoloji və sosial dəstək xidmətləri. 2.2. Hamilə qadınlarda narkotik asılılığın və abstinensiya simptomlarının qiymətləndirilməsi Çox vaxt pasiyentlər qeyri-qanuni narkotiklərdən istifadə etdiklərini gizlədirlər. Narkotik qəbul etdikləri faktını qəbul edən qadınlarda və bunu inkar edən, lakin inyeksiya izləri və yaxud şübhəli simptomları olan qadınlarda əlavə müayinə keçirmək lazımdır. Narkotikdən istifadə edən qadınlar, çox vaxt eyni zamanda bir neçə psixoaktiv maddədən (nikotindən, alkoqoldan, marixuanadan, opioiddən, kokaindən, “ekstazi”, digər amfetaminlərdən, benzodiazepinlərdən) asılılıqdan əziyyət çəkirlər. Bəzən psixoaktiv maddələrin istifadəsinin əlamətlərini/simptomlarını və abstinent sindromunu aşkar etmək çətin olur. Hamiləliyin kliniki əlamətlərini və hamiləliyin ağırlaşma simptomlarını narkotiklərin istifadə və abstinent sindromu səbəbindən olan simptomlardan ayırmaq vacibdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 23
abstinent sindromunun əlamətləri/simptomları Maddə Əlamətləri/Simptomları Alkoqol Qıcıqlanma, tremor, yuxu pozğunluğu, taxikardiya, arterial təzyiqin yüksəlməsi, ürəkbulanma, midriaz, qıcolma
Delta 9 – tetrahidrokannabinol (çətənə: marixuana, həşiş) Narahatçılıq, qıcıqlanma, lənglik, əsəbilik, yuxusuzluq, ürəkbulanma, spazmlar Tütün (məs., siqaretlərdə) Qıcıqlanma, narahatçılıq, diqqətin konsentra- siyasının pozulması, tapşırıqların əməl olunmasında çətinliklər, həyacan, aclıq hissi, çəkinin artması, yuxunun pozulması, siqaret çəkməyə meyllilik, yuxululuq Trankvilizator və yuxu dərmanı: Alprazolam, barbituratlar, xlordiazepoksid, diazepam, flurazepam, qlutetimid, meprobamat, metakvalon və digərləri Tremor, yuxusuzluq, tez-tez kirpik vurması, intoksikasion psixoz, qıcolmalar, həyacan, narahatçılıq, əzələ spazmları, yuxunun pozulması, arterial təzyiqin yüksəlməsi, qızdırma, iştahın pozulması Psixostimulyatorlar: metamfetaminlər, kokain, metilfenidat, fenmetrazin, dimetiltriptamin, fensiklidin Əzələlərdə ağrı, qarında ağrı, aclıq hissi, uzunmüddətli yuxu, sui-qəsd fikirləri, bradikardiya, preparatlara meyllilik, depressiya Opioidlər: kodein/oksikodon, heroin hidromorfon, tripelenamin Qripəbənzər sindrom, qıcıqlanma, midriaz, qarında spazmlar, yuxusuzluq, həyacan, preparata meyllilik, taxikardiya, arterial təzyiqin yüksəlməsi Narkotik istifadə edən qadınların müəyyən qismi narkotik asılılıqdan əziyyət çəkmir. Belə ki, narkotikdən asılılıq, pasiyentin aparılma strategiyasına təsir edir, və onu aşkar edib qiymətləndirmək çox vacibdir.
Abstinensiyanın simptomları cədvəl 5-də göstərilmişdir, hamiləliyin gedişatına, dölə və yenidoğulana psxioaktiv maddələrin təsiri isə cədvəl 6-da təsvir edilmişdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
24
gedişatına təsiri Maddə Təsir Alkoqol Öz-özünə törənən abort, mikrosefaliya, boy artmasının gecikməsi, MSS tərəfindən pozulma, psixi inkişafın gecikməsi və davranış pozğunluğu daxil olmaqla, beyin-üz anomaliyaları (gözün uclarında göz qapağların bitişməsi, üst dodağın hipoplaziyası, üst çənənin hipoplaziyası). Tütün (məsələn siqaretlərdə) İnkişaf qüsurları yaratmır, inkişafın ana bətnində gecikməsi (doğuş zamanı bədən çəkisinin defisiti 200 qr. az), vaxtından əvvəl doğuş, ciftin görünməsi, ciftin vaxtından əvvəl laylanması. Delta-9-tetrahidrokannabinol (çətənə: marixuana, həşiş) İnkişaf qüsurları yaratmır, doğuş müddətdən 0,8 həftə öncə, müvafiq olaraq doğuş zamanı bədən çəkisinin aşağı olması, kiçik davranış pozuntuları. Psixostimulyatorlar: piylənmənin müalicəsi üçün vasitələr, metamfetamin, kokain, metilfenidat, fenmetrazin Öz-özlüyünə abort, dölün hiperaktivliliyi, inkişaf qüsurları (ürək qüsuru, öd yollarının atreziyası), davranış pozğunluğu, sidik yollarının anomaliyası, inkişafın gecikməsinin assimetrik forması, ciftin vaxtından əvvəl laylanması, infarkt və digər kəllə beyinin zədələri, dölün ana bətnində ölməsi, yenidoğulanda nekrotik enterokolit. Narkotiklər: kodein, heroin, hidromorfon, meperidin, morfin, opioid, pentazosin, tripelenamin İnkişaf qüsurlarsız ana bətnində inkişafın gecikməsi, dölün aktivliliyinin artması ilə abstinent sindromu, nəfəs alma çətinliyi, döl ətrafı suların vaxtından əvvəl axması, vaxtından əvvəl doğuş, döl ətrafı sularda
mekon qarışımı, perinatal ölüm. 2.4. Narkotik asılılıq zamanı məsləhət və müalicə Məsləhətvermə — narkotik asılılıqdan əziyyət çəkən, İİV infeksiyalı hamilə qadınlara göstərilən tibbi yardımın mütləq hissəsidir. Xüsusi olaraq aşağıdakıları qeyd etmək lazımdır:
narkotiklərin dölə və yenidoğulana ziyanı; opioidlə əvəzedici terapiyanın (OƏT) ana və dölün sağlamlığına faydası; Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
25
tibbi və psixoloji dəstək olmadan, nəzarət olunmayan narkotiklərdən çəkindirmə cəhdləri zamanı döldə stress riski 1 ; əvəzedici terapiya zamanı hamiləliyin opioidin dəstəkləyici dozasına təsiri və onun artırılmasına ehtimal 2 ; opioid əvəzedicisi və AUÖP üçün ARV-vasitələri arasında qarşılıqlı təsir;
OƏT və ART rejiminə əməl etmək. 2.5. Hamiləlik zamanı opioidlə əvəzedici terapiya (OƏT) Əgər hamilə qadın opioidlərdən istifadə edirsə və onda asılılıq meyarları müəyyən olursa, risk məsələləri və OƏT-in faydası barədə məsləhətvermə aparmaq lazımdır, və həmçinin müalicə və təyinatların əməl olunmasına razılıq almaq lazımdır. OƏT narkoloji xidmət tərəfindən təyin olunur. Müalicənin aparılma yeri Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilir.
Hal hazırda metadon, opioid asılılığı olan hamilələrdə OƏT üçün əsas dərman vasitəsi kimi məsləhət görülür. Metadonla ARV dərman vasitələrinin arasında qarşılıqlı təsir Hamilə qadınlarda metadonla ARV dərman vasitələrinin qarşılıqlı təsiri digər pasiyentlərdə olduğu kimidir. Əgər AUÖP sxeminin tərkibində hamilə ƏTQNİ alırsa (nevirapin və yaxud efavirenz), metadonun dozasını artırmaq lazımdır, çünki ƏTQNİ metadonun konsentrasiyasını əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salır və bu da abstinensiya simptomları yarada bilər. Abstinent sindromu adətən nevirapinin qəbuluna başladıqdan 4 – 8 gün sonra inkişaf edir. Metadon əhəmiyyətli dərəcədə zidovudinin (43% qədər) konsentrasiyasını artırır ki, bu da əks təsirlərin riskini yüksəldir. Bununla əlaqədar, pasiyentlərə əsaslı surətdə nəzarət etmək lazımdır.
1 Qadına dölün də abstinensiyadan əziyyət çəkəcəyini başa salmaq vacibdir. 2 Pasiyentin dozanın artırılmasına etiraz etməməsi üçün, ona dozanın artmasının uşaqda asılılıq yaratmayacağını başa salmaq lazımdır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 26
asılılığı olan İİV infeksiyalı qadınların aparılması Narkotik istifadə edən hamilələrin çoxu, antenatal xidmət üçün müraciət etmirlər və doğum evinə birbaşa doğuşdan əvvəl və yaxud doğuş zamanı daxil olurlar. Bu hallarda, doğum evi personalı aşağıdakı tədbirləri görməyə hazır olmaldır:
narkotik asılılığı qiymətləndirmək və qiymətləndirmənin nəticələrini neonatoloqa bildirmək;
əgər hamilənin İİV statusu məlum deyilsə və yaxud hamiləlik zamanı mənfi olubsa (son müayinədən 3 aydan çox vaxt keçibsə) İİV üzrə ekspress müayinə keçirmək;
abstinent sindromunun müalicəsini təyin etmək; məsləhət görülür ki, əgər ehtiyac olarsa və imkan varsa OƏT-i başlamaq;
narkotiklərin hamiləliyin gedişatına və yenidoğulana təsiri haqqında və həmçinin müalicənin seçiminə dair məsləhətvermə aparmaq. Narkotik asılılığı olan İİV infeksiyalı qadınlarda AUÖP digər qadınlarda olduğu kimi eyni qaydalarla keçirilməlidir (hamiləlik zamanı ARV profilaktikası almayan İİV infeksiyalı qadınlar üçün sxemlər yuxarıda cədvəl 4-də verilib). Doğuşun əvvəlində və yaxud doğum evinə gələn zaman ARV dərman vasitələri təyin olunmuş opioid asılılığından əziyyət çəkən qadınlara abstinensiyanın qabağını almaq üçün metadonun yetəri qədər dozaları lazımdır.
Ağrısızlaşdırma doğuş zamanı və doğuşdan sonrakı müddətdə, əsasən də KƏ-dən sonra xüsusi diqqət tələb edir. Opioid asılılığı olan qadınlarda onu digər hamilə və təzəcə doğmuş qadınlardaki
kimi
edirlər. Ağrını aradan qaldırmaq üçün ağrıkəsicilərin daha yuxarı dozaları tələb oluna bilər. Əgər mümkündürsə, epidural anasteziyanı doğuşun ən erkən mərhələsində keçirmək lazımdır; onu erkən doğuşdan sonrakı mərhələdə, xüsusilə də KƏ-dən sonra təkrar etmək olar.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
27
Doğuşdan sonrakı müddətdə medikamentoz AUÖP sxemləri yuxarıda 1 – 4 cədvəllərində təsvir edilmişdir. Bütün İİV infeksiyalı qadınlara evə yazılmazdan əvvəl uşağın qidalanması və kontrasepsiya haqqında məsləhət vermək lazımdır. 3.1. Qidalanma üzrə məsləhət Hətta perinatal ARV profilaktikası keçirildiyi halda belə uşaqda ana südü ilə qidalanma zamanı İİV-infeksiyası ilə yoluxmağa böyük risk qalır. Araşdırmalara əsasən, İİV-in ana südü ilə qidalanma zamanı ötürülməsi risk qrupuna daxil olan uşaqlarda 14% təşkil edir. Süni qidalanma aşağıdakı şərtlərə uyğun olarsa ÜST İİV infeksiyalı qadınlara ana südü ilə qidalanmadan tamamilə imtina etməyi məsləhət görür: mümkünlük, maliyyə əlverişliyi, sabitlik və təhlükəsizlik (bax əlavə 1). Digər hallarda, həyatının ilk aylarında uşağı yalnız ana südü ilə qidalanma və sonra yuxarıda sadalanan şərtlərə əməl etmək imkanı yaranan kimi süni qidalanmaya keçmək məsləhət görülür. Məlumatlara görə, doğuşdan sonra ilk üç ayda yalnız ana südü ilə qidalanma zamanı İİV-in ötürülmə riski qarışıq qidalanmada olduğundan azdır, bu səbəbdən sonuncunu (qarışıq qidalanmanı) istifadə etmək məsləhət görülmür. Qidalanma ilə əlaqədar məsləhət zamanı, xüsusi diqqəti İİV-in döş ilə qidalanma zamanı ötürülməsi riskinə və süni qidalanmaya keçmək üçün məsləhətlərə ayırmaq lazımdır. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, uşaq süni yolla qidalandığı zaman ona döş vermək lazım deyil və uşaq üçün süd qarışımının necə düzgün hazırlayıb verməyi başa salmaq lazımdır. Doğuşdan sonra iki həftə ərzində qadın uşaq poliklinikasına uşağın düzgün qidalandırılmasını yoxlamaq və mümkün problemləri kənarlaşdırmaqda kömək üçün qəbula gəlməlidir. 3.2. Doğuşdan sonra kontrasepsiya üzrə məsləhət Prezervativlərdən (kondomlardan) istifadə arzuolunmaz hamiləliyin olmamağı üçun və İİV-in ötürülməsinin profilaktikası üçün məsləhət görülən üsul kimi qalır. Laktasion amenoreya üsulunu ana südü ilə qidalanma məsləhət görülmədiyi üçün kontrasepsiya üsulu kimi məsləhət görmək olmaz. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 28
4.1. Yenidoğulanların İİV infeksiyası üzrə laboratoriya diaqnostikası İlk dəfə İİV-in DNT-si üçün PZR-i doğuşdan sonra 48 saat ərzində keçirmək lazımdır. Göbək qanı onun tərkibində ananın qanının olması mümkünlüyündən müayinə üçün yararlı deyil. Müsbət nəticə uşağın böyük ehtimalla yoluxmuş olduğunu bildirir. İİV-in DNT-si üzrə ikinci araşdırma uşağın həyatının 6 – 8-ci həftəsində birinci araşdırmanın nəticələrindən asılı olmayaraq keçirilməlidir. Əgər PZR-in aparılması əlçatar deyilsə, 15 – 18 ay yaşında İİV-ə qarşı anticisimlərin aşkar edilmə müayinəsi keçirmək və ardınca nəticəni immunoblottinqdə təsdiqləmək tövsiyə edilir. Uşağın İİV-ə yoxlanması ilə paralel olaraq, ona baxanlarla da məsləhət keçirmək, testin nəticələrini müzakirə etmək və uşağın İİV statusunu birdəfəlik aydınlaşdırmaq üçün əlavə araşdırmaya ehtiyac olduğunu başa salmaq lazımdır. 4.2. Narkotik asılılıq və abstinent sindromlu yenidoğulanların aparılması 4.2.1. Kliniki müayinə Ana bətnində opioidin təsirinə məruz qalan yenidoğulanların 50- 80%-də abstinent sindromu müşahidə olunur (adətən həyatının ilk 24-72 saatında). Lakin, medikamentoz
müalicə tələb edən ağır simptomlar bu uşaqların yalnız 5-20%-də müşahidə olunur. Metadonun abstinent sindromu adətən 4 gündən artıq çəkmir. Yenidoğulanlarda abstinent sindromunun simptomların ağırlılığı və davamlılığı ilə fərqlənir və aşağıdakıları daxil edir:
tremor, əzələ hipertonusu, narahatçılıq, yuxunun pozulması, davamlı ağlama, hiperrefleksiya;
tez tez qusma, öyümə, diareya; taxipnoe;
kiçik simptomlar: qızdırma, asqırma, tərləmə, burnun tutulması, əsnəmə. Abstinent simptomlu, anası narkotikdən istifadə etmiş və yaxud etməsi şübhəli olan yenidoğulanda abstinent sindromunun ağırlılığını hər 4 saatdan bir qiymətləndirmək lazımdır. Ağırlılığın qiymətləndirilməsini eyni sistem ilə keçirmək lazımdır (bax əlavə 2). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
29 Bu qiymətləndirmənin əsasında abstinent sindromunun müalicəsi üçün dərman vasitələrinin dozaları seçilir (bax cədvəl 7). 4.2.2. Yenidoğulmuşlarda abstinent sindromunun müalicəsi Yenidoğulanlarda asbtinent sindromunun müalicəsinin əsas məqsədi – ona rahatlıq, tamdəyərli yuxu və qida təmin etməkdir; müalicə bütün simptomların kənarlaşdırılması ilə nəticələnmir. Müalicə mərhələlərlə, neonatoloq, sahə pediatrı və ya ailə həkimi tərəfindən narkoloqla birlikdə aparılır. Birinci mərhələ - dəstəkləyici terapiya: sakit mühit (sakit yer, tutqun işıqlandırma, bərk bələmə, qolda və yaxud çarpayıda yırğalamaq), uşağın tez-tez porsiyalarla yedizdirilməsi (tələb olunduqca), ətraf mühitdə kəskin dəyişikliyin olmamağı. Əgər simptomlar güclənirsə, ikinci mərhələyə keçirlər. İkinci mərhələ - dərmanlarla müalicə. Seçim üçün dərman vasitəsi – fenobarbitalın məhluludur. Əgər bu dərman vasitəsi effekt vermirsə və yaxud qıcolmalar müşahidə olunursa, onun əvəzinə morfin məhlulu təyin edilir. Dərman vasitələrinin müalicəvi dozaları abstinent sindromunun ballarla qiymətləndirilməsindən asılı olaraq dəyişilir (cədvəl 7) Bəzən çox güclü öyümə müşahidə oluna bilər; bu halda müvəqqəti olaraq təyin olunmuş dərman vasitələrini xlorpromazinlə əvəz etmək lazımdır (2 – 3 mq/kq/gündə 3 – 4 dəfə ə/d). Cədvəl 7. Yenidoğulanlarda abstinent sindromunun müalicəsi üçün dərman vasitələrinin terapevtik dozaları Doza Abstinent sindromunun ağırlığı (ballarla) Fenobarbital Morfin 8 – 10 6 mq/kq/ gündə 3 dəfə 0,32 mq/kq/ gündə 4 dəfə
11 – 13 8 mq/kq/ gündə 3 dəfə 0,48 mq/kq/ gündə 4dəfə
14 – 16 10 mq/kq/ gündə 3 dəfə 0,64 mq/kq/ gündə 4dəfə 17+ 12 mq/kq/ gündə 3 dəfə 0,80 mq/kq/ gündə 4 dəfə Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
30 Yenidoğulanlar üçün AUÖP-ın hissəsi kimi təyin olunan ARV- vasitələrilə yenidoğulanlarda abstinent sindromunu müalicə etmək üçün təyin olunan dərman vasitələri arasında qarşılıqlı əlaqə hələ öyrənilməyib.
İİV təsirinə ana bətnində məruz qalan və İİV-infeksiyası simptomu olmayan uşaqların hamısına doğum evində digər yenidoğulanlara olunduğu kimi eyni qrafik ilə vərəmə qarşı peyvənd (BCJ) vurmaq lazımdır. Digər peyvəndlər milli immunizasiya proqramına əsasən
həyata
keçirilir. Sonrakı yardımı almaq üçün təyinat İİV-ə yoluxan qadınlar, yenidoğulanlar və onların ailələri daimi çox-profilli yardım almalıdırlar. Buna aşağıdakılar daxildir:
yenidoğulana pediatrik yardım, həmçinin həyatının birinci ilində opportunistik infeksiyaların profilaktikası üçün göstəriş olarsa YAART; ana üçün doğuşdan sonra kontrasepsiya; İİV zamanı müalicə və yardım; narkotik asılılığın müalicəsi və narkotiklərin zərərini azaltmaq proqramları çərçivəsində yardım. Müvafiq nəzarətin təmin olunması və sonrakı yardımın göstərilməsi üçün, doğum evində ana və uşağın ART-sinə dair ətraflı məlumatlarla çıxarış tərtib olunmalıdır.
Bu çıxarışı pasiyentin və yenidoğulanın həkiminə təqdim etmək lazımdır. İİV müsbət körpələr QİCS mərkəzində qeydiyyata alınırlar və sahə-pediatrı və ya ailə həkimi ilə birgə nəzarət edilirlər.
Aşağıda verilmiş məlumatlar hər bir tibb müəssisəsində mütəmadi əsasda toplanmalıdır (məs., ayda, kvartalda və yaxud yarım ildə bir dəfə). Antenatal xidmət müəssisələrində:
Hamilələrin sayı; İİV testindən keçmiş hamilələrin sayı; Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 31
İİV testinin müsbət nəticəsi olan hamilələrin sayı;
Tibbi abort keçirilmiş İİV infeksiyalı hamilələrin sayı; Hamiləlik zamanı ARV profilaktikası qəbul edən İİV infeksiyalı hamilələrin sayı;
İnyeksiyon narkotiklər qəbul edən və opioid asılılığından əziyyət çəkən İİV infeksiyalı hamilələrin sayı;
OƏT qəbul edən İİV infeksiyalı hamilələrin sayı; OƏT və ARV profilaktikası qəbul edən İİV infeksiyalı hamilələrin sayı.
Daxil olmuş İİV infeksiyalı hamilələrin sayı; Hamiləlik zamanı İİV testindən keçməmiş daxil olan hamilələrin sayı;
onlardan neçəsində İİV-ə ekspress müayinə keçirilmişdir; onlardan neçəsində müsbət cavab alınmışdır;
Hamiləlik zamanı ARV profilaktikası almayan İİV infeksiyalı qadınların sayı;
Doğuş zamanı ARV profilaktikası qəbul edən İİV infeksiyalı hamilələrin sayı;
İnyeksion narkotik istifadə edən və opioid asılılığı olan İİV infeksiyalı qadınların sayı; onlardan neçəsi doğuş zamanı OƏT qəbul edib;
Təbii yolla doğan İİV infeksiyalı hamilələrin sayı; KƏ aparılan İİV infeksiyalı hamilələrin sayı;
İİV infeksiyalı analardan doğulmuş yenidoğulanların sayı; onlardan neçəsi ARV profilaktikası alıb; onlardan neçəsi süni qidalanmada olublar; onlardan neçəsi yalnız ana südü ilə qidalanıblar;
İİV infeksiyalı analardan doğulan və PZR üsulu ilə diaqnoz qoyulmuş İİV infeksiyalı yenidoğulanların sayı;
opioid asılılığı olan analardan doğulan yenidoğulanların sayı; abstinent sindromunun müalicəsini alan yenidoğulanların sayı. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
32
Süni qidalandırmanın qəbul oluna bilən, mümkünlüyünün, maliyyə əlverişliliyinin, sabitliyinin və təhlükəsizliyinin müəyyən olunması Qəbul oluna bilən. Qəbul oluna bilən o deməkdir ki, yəni qadın süni qidalandırmaya qarşı yönəldilmiş sosial və yaxud mədəni təzyiqə məruz qalmır və onun süni qidalandırma barəsində qərarı ailə və ətrafdakılar tərəfindən dəstəklənir və yaxud da o, ana südü ilə qidalandırmaya təkid göstərən ailə və dostlara qarşı müqavimət göstərə biləcək və süni qidalanma stiqmasının öhdəsindən gələ biləcəkdir.
Ananın (və onun ailəsinin) süd qarışımı hazırlamağa və uşağı gündə 8-12 dəfə yetəri qədər qidalandırmağa zamanı, biliyi, bacarığı və digər imkanları vardır. Ana süd qarışımı hazırlamaq üzrə təlimatı anlamağa və onlara əməl etməyə qadirdir; onun yaxınları tərəfindən dəstəyi var ki, bu da ona süd qarışığını düzgün hazırlamağa və uşağı gecə və gündüz qidalandırmağa imkan verəcəkdir, baxmayaraq ki, uşağa qulluq onu məişət işlərindən ayıracaq. Maliyyə əlverişliliyi. Ana (və onun ailəsi) ictimai təşkilatlar və yaxud səhiyyə sisteminin (əgər lazımdırsa) dəstəyi ilə ana südünün əvəzedicilərini almaq, hazırlamaq və istifadə etmək, və həmçinin süni qidalanma ilə əlaqədar digər xərcləri (yanacaq, təmiz su, sabun, digər ləvazimatlar), ailənin sağlamlığına və qidalanmasına zərər gətirmədən ödəyə bilir. Maliyyə əlverişliyi anlayışı həmçinin (lazım olarsa) uşağın diareyası zamanı tibbi yardıma və müalicəsinə xərclər tələb olunduqda onların ödənilmə imkanının olması deməkdir.
Süni qidalanma üçün lazım olan bütün inqrediyent və məhsulların mütəmadi və fasiləsiz təchizat və etibarlı paylaşdırılması sistemi
; bunlar uşağın onlara ehtiyacı olduğu müddət ərzində əl çatan Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 33 olmalıdırlar, – bir yaşadək və yaxud daha böyük olana qədər. Bu, qarışımın tapılmamağının və yaxud maliyə imkanı daxilində olmamağı ehtimalının aşağı olmasıdır. Bundan başqa, fasiləsizlik anlayışı ana olmadıqda digər bir insanın hər zaman qarışığı hazırlaya bilməsi və uşağı qidalandırması deməkdir. Təhlükəsizlik. Süni qidalanma üçün süd qarışığı gigiyena normalarına əməl edərək hazırlanır və düzgün saxlanılır; uşaq onu gigiyena tələblərini nəzərə alaraq yetəri qədər qəbul edir (əllərin yuyulması və təmiz butulka, və yaxud daha yaxşısı, fincan). Təhlükəsizlik, ana və yaxud uşağa baxan digər insanın:
təmiz su mənbəyindən istifadə imkanı var (su kəməri və yaxud digər etibarlı mənbədən);
yararlı və tərkibində infeksion xəstəliklərin törədiciləri olmayan qarışığı hazırlayır;
əllərini və qabları sabun ilə əsaslı şəkildə yumaq imkanı və mütəmadi olaraq uşağın qidalandırılmasında istifadə olunan ləvazimatların sterilliyini təmin etmək üçün onları qaynatmaq imkanı var;
uşaq hər dəfə qidalandırıldığı zaman süd qarışığının hazırlanması üçün suyu qaynatmaq imkanına malikdir;
quru qarışığı təmiz, həşəratlar, gəmirici və digər heyvanlardan qorunan bağlı konteynerdə saxlamaq imkanı mövcuddur. Əgər bu şərtlərə əməl etmək imkanı yoxdursa uşağı həyatının ilk aylarında yalnız ana südü ilə qidalandırmaq və imkan olan kimi süni qidalanmaya keçmək məsləhət görülür. İİV infeksiyalı anaya onun həyat şəraitinə ən uyğun olan düzgün seçimi etməkdə və daha sonra da qəbul edilmiş qərarı həyata keçirməkdə kömək etmək lazımdır. Qadına yerli şəraiti nəzərə alaraq qidalandırmanın hər bir metodunun risk və üstünlükləri haqda məsləhət vermək lazımdır. Qadının hansı növ qidalandırmanı seçməsindən asılı olmayaraq, ona uşağı düzgün və təhlükəsiz qidalandırmaqda kömək etmək lazımdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
34
Yenidoğulanlarda abstinent sindromunun ağırlığının ballarla qiymətləndirmək Cədvəl 8. Yenidoğulanlarda abstinent sindromunun ağırlığının ballarla qiymətləndirilməsi Əlamət və yaxud sindromlar Ballar MSS tərəfindən pozulmalar Güclü ağlama 2 Davamlı güclü ağlama 3 Qidalanmadan sonra <1 saat yuxu 3 Qidalanmadan sonra <2 saat yuxu 2 Qidalanmadan sonra <3 saat yuxu 1 Artmış Moro refleksi 2 Kəskin artmış Moro refleksi 3 Həyacan zamanı yüngül tremor 1 Həyacan zamanı mülayım və güclü tremor 2 Dinclik vəziyyətində yüngül tremor 3 Dinclik vəziyyətində mülayim və güclü tremor 4 Əzələlərin hipertonusu 2 Ekskoriasiyalar (xüsusi sahələr) 1 Mioklonlar 3 Yayılmış qıcolmalar 5 Metabolik, vazomotor, nəfəs alma pozulmaları Tərlilik 1 Qızdırma 37,2-38,2°C 1 Qızdırma 38,4°C və yuxarı 2 Tez tez əsnəmə (>3-4 dəfə) 1 Dərinin mərmərvari olması 1 Burnun tutulması 1 Asqırma >3-4 dəfə 1 Burun qanadlarının körüklənməsi(qanadlarının gərilməsi) 2 Nəfəs almanın tezliyi 1 dəqiqədə 60-dan çox 1 Nəfəs almanın tezliyi 1 dəqiqədə 60-dan çox, döş qəfəsinin elastik hissələrinin daxilə dartılması ilə 2
Hədsiz acgöz sorma 1 Qidalanma zamanı ləng sorma, tez doyma 2 Tez-tez qaytarma 2 Fontanla qaytarma 3 Duru nəcis 2 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 35
1.
Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS), 2004 (http://www.unaids.org/bangkok2004/GAR2004_html/GAR2004_0 0_en.htm, accessed 24 July 2006). 2.
Bartlett JA et al. An updated systematic overview of triple combination therapy in antiretroviral-naive HIV-infected adults. 12th Conference on Retroviruses and Opportunistic Infections, Boston, 22—25 February 2005 (www.thebody.com/confs/retro2005/pdfs/croi_586.pdf, accessed 19 June 2006). 3.
Broekmans JF et al. European framework for tuberculosis control and elimination in countries with low incidence. The European RespiratorJournal, 2002, 19(4):765—775. 4.
Brown HL et al. Methadone maintenance in pregnancy: a reappraisal. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 1998, 179(2):459—463. 5.
Browne R et al. Outcomes of planned vaginal delivery of HIV- positive women managed in a multi-disciplinary setting. British HIV Association/British Association for Sexual Health and HIV, Dublin, 20-23 April 2005. 6.
opioid addiction. Rockville, MD, United States Center for Substance Abuse Treatment, 2004. 7.
lamivudine for prevention of mother-to-child transmission of human immunodeficiency virus type 1 in Thailand. Clinical and Infectious Diseases, 2002, 35(11):1405—1413. 8.
Chasnoff IJ et al. Screening for substance use in pregnancy: a practical approach for the primary care physician. American Journal of Obstetrics and Genecology, 2001, 184(4):752—758. 9.
Cooper ER et al. After AIDS Clinical Trial 076: the changing pattern of zidovudine use during pregnancy, and subsequent reduction in the vertical transmission of human immunodeficiency virus in a cohort of infected women and their infants. Journal of Infectious Diseases 1996, 174:1207—1211. 10.
Cooper ER et al. Combination antiretroviral strategies for the treatment of pregnant HIV-1-infected women and prevention of Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
36 perinatal HIV-1 transmission. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes, 2002, 29:484—494. 11.
Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group). Pregnancy and drug misuse update
of Europe, 2000. 12.
mother-to-child transmission of HIV-1 in Durban, South Africa: a prospective cohort study. The Lancet, 1999, 354(9177):471—476. 13.
is highly efficacious in preventing mother-to-child transmission of HIV-1: the ARNS 1201DITRAME Plus study. 10th Conference on Retroviruses and Opportunistic Infections, Boston, 10—14 February 2003 (Abstract 854). 14.
Dabis F et al. Effectiveness of a short course of zidovudine + lamivudine and peripartum neviraİNİe to prevent HIV-1 mother-to- child transmission: the ANRS DITRAME Plus trial, Abidjan, Cote d’Ivoire. Antiviral Therapy, 2003, 8 (Suppl. 1):S236—S237. 15.
Dabis F et al. 6-month efficacy, tolerance, and acceptability of a short regimen of oral zidovudine to reduce verticaltransmission of HIV in breastfed children in Cote d’Ivoire and Burkina Faso: a double-blind placebo controlled multicentre trial. The Lancet, 1999, 353(9155):786—792. 16.
Nations General Assembly Special Session (UNGASS)on HIV/AIDS, 25—27 June 2001 (http://data.unaids.org/publications/irc- pub03/aidsdeclaration_en.pdf, accessed 24 July 2006). 17.
in resource-poor countries: translating research into policy and practice. JAMA, 2000, 283(9):1175—1182. 18.
Office, Department of Health and Social Services of Northern Ireland. Drug misuse and dependence — guidelines on clinical management. London, Her Majesty’s Stationery Office, 1999 (http://www.atforum.com/SiteRoot/pages/addiction_resources/UK% 20Methadone%20Guidelines.pdf, accessed 19 June 2006). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
37 19. Dorenbaum A et al. Two-dose intrapartum/newborn neviraİNİe and standard antiretroviral therapy to reduce perinatal HIV transmission: a randomized trial. JAMA, 2002, 288:189—198. 20.
transmission through breastfeeding. The Lancet, 1992, 340:585— 588.
21.
Eshleman et al. Characterization of neviraİNİe resistance mutations in women with subtype A vs. D HIV-1 6—8 weeks after single-dose neviraİNİe (HIVNET 012). Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes and Human Retrovirology, 2004, 35(2):126—130. 22.
European Centre for the Epidemiological Monitoring of AIDS (EuroHIV). HIV/AIDS surveillance in Europe: end-year report
http://www.euroİİV.org/reports/index_reports_eng.htm, accessed 24 July 2006). 23.
Finnegan et al. Neonatal abstinence syndrome: assessment and management. Addictive Diseases International Journal, 1975, 2(1):141—158. 24.
buprenorphine. Addiction, 2000, 95(2):239—244. 25.
Giuliano M et al. Selection of resistance mutations in pregnant women receiving zidovudine and lamivudine to prevent HIV perinatal transmission. AIDS, 2003, 17(10):1570—1572. 26.
compared with zidovudine for prevention of mother-tochild transmission of HIV-1 in Kampala, Uganda: HIVNET 012 randomized trial. The Lancet, 1999, 354(9181):795-802. 27.
HIV and infant feeding: a guide for health-care managers and supervisors. Geneva, WHO, 2003. 28.
Jackson JB et al. Intrapartum and neonatal single-dose neviraİNİe compared with zidovudine for prevention of motherto-child transmission of HIV-1 in Kampala, Uganda: 18-month follow-up of the HIVNET 012 randomized trial. The Lancet, 2003, 362(9387):859—868. 29.
Rockville, MD, United States Center for Substance Abuse Treatment, 1993 (Treatment Improvement Protocol Series, No. 5; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=hstat5.chapter.2412 7, accessed 1 June 2006). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 38 30. Lallemant M et al. A trial of shortened zidovudine regimens to prevent mother-to-child transmission of human immunodeficiency virus type 1. Perinatal HIV Prevention Trial (Thailand) Investigators. The New England Journal of Medicine, 2000, 343(14):982—991. 31.
loİNİavir/ritonavir in combination with rifampicin in healthy volunteers. 42nd Interscience Conference on Antimicrobial Agents and Chemotherapy, San Diego, 27—30 September 2002 (Abstract A-1823). 32.
course zidovudine regimen to prevent mother-to-child transmission of HIV-1 in West Africa. AIDS, 2002, 16(4):631—641. 33.
postnatal mother-to-child transmission of HIV-1 infection. The Lancet, 1998, 352:597—600. 34.
Mayaux MJ et al. Acceptability and impact of zidovudine for prevention of mother-to-child human immunodeficiency virus type - 1 transmission in France. The Journal of Pediatrics, 1997, 131:857—862. 35.
Mandelbrot L et al. Lamivudine-zidovudine combination for prevention of maternal-infant transmission of HIV-1. JAMA, 2001, 285(16):2083—2093. 36.
treatment programs. Rockville, MD, United States Center for Substance Abuse Treatment, 2005 (Treatment Improvement Protocol Series, No. 43; www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=hstat5.chapter.82676, accessed 1 June 2006). 37.
Miotti PG et al. HIV transmission through breastfeeding: a study in Malawi. JAMA, 1999, 282(8):744—749. 38.
Moodley D et al. A multicentre randomized controlled trial of neviraİNİe versus a combination of zidovudine and lamivudine to reduce intrapartum and early postpartum mother-to-child transmission of human immunodeficiency virus type 1. Journal of
39.
Nair P. Pharmacological management of neonatal opioid abstinence syndrome. CNS Drugs, 1997, 8(6):448—456. 40.
Patel A et al. To study the safety and antiretroviral efficacy of Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 39 rifampicin and efavirenz in antiretroviral naïve tuberculosis coinfected HIV-1 patients in India. 10th Conference on Retroviruses and Opportunistic Infections, Boston, 10—14 February 2003 (Abstract 138). 41.
therapy regimen for HIV patients receiving rifampicin in the treatment of tuberculosis. 10th Conference on Retroviruses and Opportunistic Infections, Boston, 10-14 February 2003 (Abstract 784). 42.
Pregnancy categories (web page). U.S. Food and Drug Administration, FDA Consumer magazine, Rockville, MD, United States, May-June 2001 (www.fda.gov/fdac/features/2001/301_preg.html, 06 October 2006). 43.
Pregnancy, childbirth, postpartum and newborn care: a guide for essential practice. Geneva, World Health Organization, 2003. 44.
Rayburn WF, Bogenschutz MP. Pharmacotherapy for pregnant women with addictions. American Journal of Obstetrics and
45.
Read P et al. Does zidovudine monotherapy in pregnancy predispose to the emergence of resistance? HIV Medicine, 2006, 7(Suppl. 1). 46.
and lamivudine in a once daily regimen for HIV infection in patients with rifampicin-containing anti-tuberculosis treatment. XIV International AIDS Conference, Barcelona, 7—12 July 2002 (Abstract ThPeB 7280). 47.
transmission in Bangkok, Thailand: a randomized controlled trial: Bangkok Collaborative Perinatal HIV Transmission Study Group. The Lancet, 1999, 353(9155):773-780. 48.
Scheduled Caesarean delivery and the prevention of vertical transmission of HIV infection. International Journal of
49.
Stern JO et al. A comprehensive hepatic safety analysis of neviraİNİe in different populations of HIV infected patients. Journal
50.
Strategic approaches to the prevention of HIV infection in infants: report of a WHO meeting, Morges, Switzerland, 20-22 March 2002. Geneva, WHO, 2003 (www.who.int/İİV/pub/mtct/en/StrategicApproachesE.pdf, accessed Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
40 7 June 2004). 51.
Europe. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2004 (www.euro.who.int/childhealtdev/manuals/manualstop, accessed 06 October 2006). 52.
Taha TE et al. Short post-exposure prophylaxis in newborn babies to reduce mother-to-child transmission of HIV-1: NVAZ randomized clinical trial. The Lancet, 2003, 362(9391):1171—1177. 53.
acquired HIV infection than boys? AIDS, 2004, 18(2):344—347. 54.
Therapeutic and other interventions to reduce the risk of mother-to- child transmission of HIV-1 in Europe: the European Collaborative Study. British Journal of Obstetrics and Gynaecology, 2000, 105:704—709. 55.
The European Mode of Delivery Collaboration. Prelabour caesarean-section versus vaginal delivery in prevention of vertical HIV-1 transmission: a randomized clinical trial. The Lancet, 1999, 353:1035—1039. 56.
The International Perinatal HIV Group. The mode of delivery and the risk of vertical transmission of human immunodeficiency virus type 1 — a meta-analysis of 15 prospective cohort studies. The New England Journal of Medicine, 1999, 340:977—987. 57.
The Petra study team. Efficacy of three short-course regimens of zidovudine and lamivudine in preventing early and late transmission of HIV-1 from mother to child in Tanzania, South Africa, and Uganda (Petra study): a randomized, doubleblind, placebo- controlled trial. The Lancet, 2002, 359(9313):1178—1186. 58.
the use of rifabutin or rifamİNİ for the treatment and prevention of tuberculosis among HIV-infected patients taking protease inhibitors or nonnucleoside reverse transcriptase inhibitors. Morbidity and
59.
Vyankandondera J et al. Reducing risk of HIV-1 transmission from mother to infant through breastfeeding using antiretroviral prophylaxis in infants (SIMBA). 2nd IAS Conference on HIV Pathogenesis and Treatment, Paris, 13—16 July 2003 (Abstract LB7). 60.
Wiktor SZ et al. Short-course oral zidovudine for prevention of mother- to-child transmission of HIV-1 in Abidjan, Cote d’Ivoire: a randomized trial. The Lancet, 1999, 353(9155):781—785. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Document Outline
Yüklə 318,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|