Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 20 dekabr 2010-cu il tarixli

 

ART-yə göstərişlər; 

 

müraciət anında hamiləliyin müddəti; 

 

tibb müəssisəsinin səviyyəsi (ilkin tibbi yardım müəssisəsi, 

ixtisaslaşmış müəssisə); 

 

anamnezdə ARV vasitələrindən istifadə; 

 

yanaşı gedən xəstəliklərin və yaxud vəziyyətlərin mövcudluğu; 

 

ARV vasitələrinin əldə edilməsinin mümkünlüyü. 

AUÖP-in İİV infeksiyalı hamilə qadınlara təklif olunması onların 

narkotik istifadə edib etmədiklərindən asılı olmamalıdır. 

Bir çox hallarda İİV infeksiyalı hamilə qadınları  aşağıda 

göstərilmiş kateqoriyalardan birinə aid etmək olar: 

1.

 

Sağlamlıq vəziyyəti ilə əlaqədar ART-yə ehtiyacı olmayan şəxslər 

(cədvəl 1) 

2.

 

Sağlamlıq vəziyyəti ilə əlaqədar ART-yə ehtiyacı olan və yaxud ola 

biləcək şəxslər (cədvəl 2) 

3.

 

ART-ni hamiləliyə qədər başlayanlar (cədvəl 3) 

4.

 

Doğuş anınadək müvafiq xidmətlərə müraciət etməyənlər (cədvəl 4) 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

1.1 Sağlamlıq vəziyyəti ilə əlaqədar ART-yə ehtiyacı olmayan İİV infeksiyalı hamilə qadınlar 

Cədvəl 1. Sağlamlıq vəziyyəti ilə əlaqədar ART-yə ehtiyacı olmayan İİV infeksiyalı hamilə qadınlar 

Hamiləlik 

müddəti və 

CD4-ün sayı 

Hamiləlik 

zamanı ARV 

profilaktikasının 

aparılması 

Doğuş zamanı ARV profilaktika 

Doğuşdan sonra ARV profilaktika  Doğuş üsulu 

Əgər virus yükünü müəyyən etmək mümkündürsə (VY) və ≤10 000 nüsxə/ml təşkil edir və pasiyent əvvəl zidovudin 

qəbul etməyibsə 

Doğuş 

zamanı 

nevirapinlə

∗

 (ən 

məsləhətli 

seçim)  

Ana:  

Zidovudin 300 mq  

+ lamivu-din 150 mq doğuşdan sonra 

7 gün ərzində gündə 2 dəfə daxilə

2

  

Uşaq:  

Zidovudin (sirop) 4 mq/kq  

+ lamivudin 2 mq/kq 7 gün ərzində 

gündə 2 dəfə daxilə

3

  

+ nevirapin 

2 mq /kq doğuşdan sonra bir dəfə 

24—28 həftə 

 

CD4 sayı> 

350/mkl  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zidovudin 300 mq 

daxilə gündə 2 

dəfə. 

Hemoqlobinin 

səviyyəsinə 

nəzarət edin (A).  

Planlı KƏ zamanı 

(PKƏ): yalnız 

zidovudinin qəbuluna 

davam etmək

1

. 

Əgər təbii doğuş PKƏ 

planlaşdırıldığı vaxtdan 

əvvəl başlanarsa: 

Zidovudin 300 mq

1

 uşaq 

doğulana qədər hər 3 

saatdan bir 

+ 

lamivudin 150 mq 

daxilə gündə 2 dəfə  

+ 

nevirapin 200 mq 

doğuşun əvvəlində bir 

dəfə 

Doğuş 

zamanı 

nevirapin-

siz  

Ana:  

Zidovudinin qəbulunu dayandırmaq,  

Uşaq:  

Zidovudin (sirop) 4 mq/kq 7 gün 

ərzində gündə 2 dəfə daxilə

3

. 

Həyatının ilk 8 saatı ərzində 

başlamaq 

Hamiləliyin  

38-ci  

həftəsində  

PKƏ və yaxud 

Təbii doğuş

4

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

 15

Əgər VY müəyyən etmək mümkün deyilsə və yaxud VY >10 000 nüsxə/ml təşkil edir və yaxud qadın əvvəllər 

zidovudin qəbul edibsə 

 

 

 

 

Zidovudin 300 mq  

+lamivudin 150 

mq +lopinavir/ 

ritonavir 400/100 

mq gündə 2 dəfə 

daxilə

5 

Eyni sxemi uşaq 

doğulana qədər davam 

etmək 

Ana: 

Doğuşdan sonra bütün 

preparatların qəbulunu 

dayandırmaq  

Uşaq:  

Zidovudin (sirop) 4 

mq/kq 7 gün ərzində 

gündə 2 dəfə daxilə.(A) 

Doğuşdan sonra ilk 8 

saat ərzində başlamaq  

Əgər 36 – 38-ci həftədə VY <1000 

nüsxə/ml, təbii

 

doğuşu gözləmə taktikası 

6

  

Əgər 36 – 38-ci həftədə VY >1000 

nüsxə/ml, 38-ci həftədə PKƏ aparmaq. 

Əgər VY müəyyən etmək imkanı 

yoxdursa və YAART-ya riayət olunması 

95% aşağıdırsa, 38-ci həftədə PKƏ 

aparmaq.  

Əgər VY-ni müəyyən etmək imkanı 

yoxdursa və YAART rejiminə əməl etmək 

95% yuxarıdırsa təbii doğuşu gözləmək

6

  

Qeydlər: 

1

Əgər zidovudin v/d yeridilməsi mümkündürsə, zidovudinin infuziyasını PKƏ-dən 4 saat əvvəl başlamaq lazımdır (2 mq/kq ilk saat ərzində, sonra 1 

mq/kq/saat göbək ciyəsi kəsilənədək.  

2

Zidovudin + lamivudin doğuş zamanı  və doğuşdan sonra 7 gün ərzində ana və  uşaqda  nevirapinə davamlılığın (rezistentlik) inkişafı riskini 

azaltmaq üçün təyin edilir. Əgər ana nevirapin qəbul etməyibsə, PKƏ-dən dərhal sonra ART-ni dayandırmaq lazımdır.  

3

Əgər ana hamiləlik zamanı ARV profilaktikasını 4 həftədən az alıbsa, uşaq zidovudini 4 həftə qəbul etməlidir. Vaxtından əvvəl yenidoğulanlara 

zidovudin 1,5 mq/kq dozada v/d və ya 2,0 mq/kq dozada daxilə təyin edilir.  

4

Doğuşun üsulu barədə son qərarı qadın KƏ-nin risk və üstünlükləri, təbii yolla doğuş barədə məlumat aldıqdan sonra qəbul etməlidir. Təbii doğuş 

zamanı invaziv mama müdaxilələrindən, xüsusilə də dölün başına elektrodun qoyulmasından və epiziotomiyadan  çəkinmək lazımdır. 

5

Hamiləliklə əlaqədar ağırlaşmalar səbəbindən müalicə rejiminə əməl etməklə bağlı problemlər meydana çıxa bilər.  

6

İnvaziv mama müdaxilələri, xüsusilə də dölün başına elektrodun qoyulmasından və epiziotomiyadan çəkinmək lazımdır. Epiziotomiyanı yalnız ciddi 

mamalıq göstərişləri olduqda həyata keçirmək olar.  

 

                                                 

∗

 Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

1.2. Sağlamlıq vəziyyəti ilə əlaqədar ART-yə ehtiyacı olan və 

yaxud ola biləcək İİV infeksiyalı qadınlar 

Əgər hamilə qadında öz sağlamlıq vəziyyəti ilə  əlaqədar ART-

nin keçirilməsi üçün göstəriş vardırsa, lakin o hələ  də terapiya 

almayıbsa, birinci sıra yüksək aktiv antiretrovirus terapiyanı 

(YAART) təyin etmək lazımdır. Birinci sıra terapiya kimi və AUÖ 

profilaktikası üçün zidovudin, lamivudin və nevirapin 

kombinasiyasını istifadə etmək tövsiyə edilir. Sağlamlığın 

saxlanması üçün bu qadınlarda ART-nı hamiləlikdən sonra da davam 

etmək lazımdır.

  

Cədvəl 2. Sağlamlıq vəziyyəti ilə əlaqədar ART-yə ehtiyacı olan və 

yaxud ola biləcək İİV infeksiyalı qadınlar 

Hamiləliyin 

müddəti və 

CD4-ün 

sayı 

Hamiləlik və doğuş 

zamanı ARV 

profilaktikası 

Doğuşdan sonra ARV 

profilaktikası 

Doğuş üsulu 

Hamiləliyin 

istənilən 

dövründə 

CD4-ün sayı 

<200/mkl  

Zidovudin 300 mq

1 

+ 

lamivudin 150 mq 

+ nevirapin 200 mq

2

 

gündə 2 dəfə daxilə 

Qeydlər:  

Başlanğıc doza 

nevirapin 200 mq 

gündə bir dəfə, 2 

həftədən sonra gündə 

2 dəfə 200 mq. Qara 

ciyər fermentlərinin 

aktivliyini müalicəyə 

başlamazdan əvvəl, 

müalicə başladıqdan 

2 və 4 həftə sonra və 

daha sonra 4 həftədə 

bir dəfə müəyyən 

etmək.  

Ana: 

Həmin sxem ilə 

müalicəni davam 

etdirmək. 

Uşaq: 

Zidovudin (sirop) 4 

mq/kq 7 gün ərzində 

gündə 2 dəfə daxilə

3

. 

Doğuşdan sonra ilk 8 

saat ərzində başlamaq.  

Hamiləliyin 

istənilən 

dövründə 

CD4-ün sayı 

200 - 

350/mkl  

Zidovudin 300 mq + 

lamivudin 150 mq +  

lopinavir/ritonavir 

400/100 mq gündə 2 

dəfə daxilə  

Və/ ya 

Anemiya zamanı və 

ya zidovudinin 

Ana:  

ART-nin doğuşdan 

sonra davam edilməsi 

haqda qərar kliniki və 

immunoloji 

göstəricilərə 

əsaslanmalıdır, çünki 

hamiləlik zamanı 

fizioloji dəyişikliklərə 

Əgər 36 – 38-ci 

həftədə VY 

<1000 nüsxə/ml, 

təbii doğuşu 

gözləmə taktikası 

məqsədəuyğun-

dur.

4

Əgər 36—38-ci 

həftədə VY 

>1000 nüsxə/ml, 

38-ci həftədə 

PKƏ aparmaq.  

Əgər VY-ni 

müəyyən etmək 

imkanı yoxdursa 

və ART rejiminə 

riayət 95%-dən 

aşağıdırsa PKƏ-

nı 38-ci həftədə 

aparmaq.  

Əgər VY-ni 

müəyyən etmək 

imkanı yoxdursa, 

və YAART 

rejiminə riayət 

95%-dən 

yuxarıdırsa, təbii 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

 

17

mənimsənilməməsi 

(keçirilməməsi) 

halda zidovudini 

tenofovirlə əvəz 

etmək lazımdır: 

tenofovir + 

lamivudin + 

lopinavir/ritonavir 

görə (dövran edən 

plazmanın həcminin 

artması-hemodilusiya) 

CD4 limfositlərin 

səviyyəsi müvəqqəti 

olaraq aşağı düşə bilər, 

doğuşdan sonra isə 

bərpa olunur.

 

 

Uşaq: 

Zidovudin (sirop) 4 

mq/kq 7 gün ərzində 

gündə 2 dəfə daxilə

3

. 

Doğuşdan sonra ilk 8 

saat ərzində başlamaq. 

yolla doğuşu 

gözləmə taktikası  

Qeydlər: 

1

Hemoqlobinin səviyyəsini diqqətlə izləmək lazımdır. Anemiya zamanı  və ya zidovudinin 

qəbulu fəsadlarla müşayiət olunduqda zidovudini tenofovir ilə əvəz etmək olar. 

2

CD4 sayı >250/mkl olduğu zaman nevirapinin hepatotoksik riski əhəmiyyətli dərəcədə 

artır, bununla əlaqədar olaraq, onu Pİ ilə əvəz etmək məsləhətdir.  

3

Əgər ana hamiləlik zamanı ARV profilaktikasını 4 həftədən az alıbsa, uşaq zidovudini 4 

həftə qəbul etməlidir.  

Vaxtından tez yenidoğulanlara zidovudin 1,5 mq/kq v/d və yaxud 2,0 mq/kq  dozalarda 

daxilə təyin edilir.  

4

Doğuşun üsulu barədə son qərarı qadın KƏ-nin risk və üstünlükləri və  təbii yolla doğuş 

barədə  məsləhətvermədən sonra qəbul etməlidir. Təbii doğuş zamanı invaziv mama 

müdaxilələri, xüsusilə  də dölün başına elektrodun qoyulmasından və epiziotomiyadan 

çəkinmək lazımdır. Epiziotomiyanı yalnız ciddi mama göstərişləri olduqda həyata keçirmək 

lazımdır  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

 

18

1.3. ART-ni hamiləliyə qədər başlamış İİV infeksiyalı hamilə 

qadınlar 

Cədvəl 3. ART-ni hamiləliyə qədər başlamış İİV infeksiyalı hamilə 

qadınlar 

Hamiləliyin 

müddəti 

Hamiləlik və doğuş 

zamanı ARV 

profilaktikası 

Doğuşdan 

sonra ARV 

profilaktikası 

Doğuş üsulu 

Hamiləliyin 

istənilən 

dövründə 

Tərkibində efavirenz 

olmayan cari ART 

sxeminin qəbulunu 

davam etdirmək.  

Əgər sxemə 

efavirenz

1

 daxildirsə, 

və qadın hamiləliyinin 

ilk üç ayındadırsa, 

efavirenzi lopinavir 

/ritonavir 400/100 mq 

əvəz etmək olar; 

CD4 <250/mkl 

olduğu halda, 

nevirapin təyin etmək 

olar

 2

İkinci sıra sxemlərin 

üstünlüyü onlarla 

əlaqədar riskdən 

yüksəkdir. Bu sxem 

üzrə müalicəni 

hamiləlik, doğuş vaxtı 

və doğuşdan sonra 

davam etdirmək 

lazımdır.  

Ana: 

Müalicəni 

doğuşdan sonra 

eyni sxemlə 

davam 

etdirmək.  

Uşaq:  

Zidovudin 

(sirop) 4 mq/kq 

7 gün ərzində 

gündə 2 dəfə 

daxilə 

Doğulandan 

sonra ilk 8 saat 

ərzində 

başlamaq.  

Vaxtından tez 

doğulanlar üçün 

zidovudinin 

dozası 1,5 

mq/kq v/d və ya 

2,0 mq/kq 

daxilə.  

Əgər 36—38-ci 

həftədə VY <1000 

nüsxə/ml, təbii yolla 

doğuşu gözləmə 

taktikası 

məqsədəuyğundur.

3

Əgər 36—38-ci 

həftədə VY >1000 

nüsxə/ml, PKƏ-nı 38-

ci həftədə keçirin.  

Əgər VY-ni müəyyən 

etmək imkanı 

yoxdursa və ART 

rejiminə riayət  95%-

dən aşağıdırsa PKƏ-

nı 38-ci həftədə 

aparmaq. 

Əgər VY-ni müəyyən 

etmək imkanı 

yoxdursa, və YAART 

rejiminə riayət 95%-

dən yuxarıdırsa , təbii 

yolla doğuşu gözləmə 

taktikası 

Qeydlər: 

1

Efavirenzin hamiləliyin ilk üç ayında qəbulu zamanı dölün sinir borusunun defekti halları 

təsvir edilmişdir. Efavirenzin qəbulunu mayalanmadan əvvəl dayandırmaq lazım olmasına 

baxmayaraq, onun digər ARV vasitəsilə əvəz edilməsi qərarı haqda ətraflı düşünülməlidir. 

Döldə sinir borusunun formalaşması hamiləliyin altıncı  həftəsində başa çatır və  dərman 

vasitələrinin əvəz edilməsi VY-nin artması ilə nəticələnə bilər.  

2

CD4 >250/mkl olduğu halda nevirapinin hepatoksikliyi əhəmiyyətli dərəcədə artır; 

dozalara yuxarıda cədvəl 2-də bax.  

3

Doğuşun üsulu barədə son qərarı qadın KƏ-nin risk və üstünlükləri və  təbii yolla doğuş 

barədə  məsləhətvermədən sonra qəbul etməlidir. Təbii doğuş zamanı invaziv mama 

müdaxilələri, xüsusilə  də dölün başına elektrodun qoyulmasından və epiziotomiyadan 

çəkinmək lazımdır. Epiziotomiyanı yalnız ciddi mama göstərişləri olduqda həyata keçirmək 

lazımdır. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

 

19

1.4. İlk dəfə doğuş zamanı yardım üçün müraciət edən İİV 

infeksiyalı hamilə qadınlar 

Doğuşdan  əvvəl yardım almamış hamilələr, çox vaxt əhalinin 

həssas qrupuna aiddirlər. Yüksək  İİV infeksiyası riski olması ilə 

əlaqədar bu kimi hamilələrdə onların İİV statusunu qiymətləndirmək 

vacibdir  (B). Bu hallarda qadınlara ekspress-müayinədən keçmək 

təklif olunur. İİV-ə ekspress-müayinədən keçirilməsindən  əvvəl, 

qadına müayinədən  əvvəl məsləhət və ekspress-müayinənin 

nəticələri alındıqdan sonra isə müayinədən sonrakı  məsləhət 

keçirilməlidir.  

Pasiyent testin keçirilməsinə  məlumatlandırılmış razılıq 

verdikdən sonra  ekspress-müayinə keçirilir.  

Müayinə nəticələrinin açıqlanması: 

 

Ekspress müayinənin mənfi nəticəsi İİV infeksiyasının olmamağı 

kimi qiymətləndirilir.  Əgər hamiləliyin son 3 ayı  ərzində 

infeksiya riski mövcuddursa, qadına  İİV-ə  təkrar müayinədən 

keçmək məsləhət görülür. 

 

Müsbət nəticə İİV infeksiyasının mövcudluğunu təsdiq edən ilkin 

nəticə hesab edilir. 

İİV-ə ekspress müayinənin müsbət nəticəsi olduğu halda, 

məsləhətçi qadına başa salmalıdır ki, İİV-ə aparılan ekspress 

müayinənin nəticəsi ilkin olmasına baxmayaraq, ona və onun uşağına 

virusun ötürülməsi riskinin azalması üçün virusa qarşı  dərman 

vasitələri qəbul etmək lazımdır. Müayinədən sonra məsləhətvermə  

aparılır. 

Məsləhətvermə  və müayinə  məxfilik prinsiplərinə uyğun olaraq 

keçirilir.  

 

Qadınla onun İİV statusu barədə partnyoru, qohum və ya yaxın 

tanışlarını məlumatlandırmaq imkanı müzakirə edilir. 

 

Qadın ona və uşağına ARV profilaktikasının keçirilməsinə razılıq 

verdiyi təqdirdə, o məlumatlandırılmış razılığı imzalayır. 

 

 Ekspress  müayinə ilə eyni zamanda qanın  İİV-ə  İFA üsulu ilə 

standart yoxlanması həyata keçirilməlidir. 

 

 Müayinədən sonrakı  məsləhətvermə  İİV-ə testin İFA və 

immunoblottinq üsulu ilə aparılmış  müayinənin nəticəsini 

aldıqdan  sonra aparılmalıdır.  

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

 

20

 

Təsdiqedici müayinələrin nəticələrinin ana və  uşağın 

xəstəxanadan evə yazılmasından əvvəl məlum olmasına çalışmaq 

lazımdır. 

Cədvəl 4. Doğuş anında yardım üçün ilk dəfə müraciət edən İİV 

infeksiyalı hamilə qadınlar 

(hamiləlik zamanı ART qəbul etməmişlər) 

Klinikaya 

daxil olma 

zamanı 

Doğuş zamanı 

ARV 

profilaktika 

Doğuşdan sonra 

ARV profilaktika 

Doğuş üsulları 

Doğuş 

zamanı  

Zidovudin 300 

mq uşağın 

doğumundan 

əvvəl hər 3 saatda 

+ 

lamivudin 150 mq 

doğuş başlayanda 

və sonra uşaq 

doğulana qədər 

hər 12 saat 

+ 

nevirapin 200 mq 

doğuş prosesi 

zamanı 1 dəfə 

Ana

1

: 

zidovudin 300 mq + 

lamivudin 150 mq 

doğuşdan sonra 7 gün 

ərzində gündə 2 dəfə. 

Uşaq

2

:  

zidovudin (sirop)

3

     

4 mq/kq 4 həftə 

ərzində gündə 2 dəfə  

+ 

lamivudin 2 mq/kq 4 

həftə ərzində gündə 2 

dəfə  

+  

nevirapin 2 mq/kq bir 

dəfə;  

Doğulduqdan sonra 

48 – 72 saat ərzində 

başlamaq

4

Təbii doğuş

5

. 

İnvaziv mama 

müdaxilələri, 

xüsusilə də dölün 

başına elektrodun 

qoyulmasından və 

epiziotomiyadan 

çəkinmək lazımdır. 

Qeydlər: 

1

ART-nin sonrakı taktikası  və doğuş zamanı  İİV infeksiyası  aşkar olunmuş qadınların 

aparılması, CD4-ün sayı, VY və kliniki müayinənin nəticələrindən asılı olacaqdır 

(müayinələr doğuşdan  dərhal sonra aparılmalıdır).  

2

Əgər ana doğuş zamanı zidovudin və lamivudinlə profilaktika alıbsa, uşağa zidovudin və 

lamivudini doğulduqdan sonra 8—12 saat arasında vermək lazımdır, və  əgər ana doğuş 

zamanı ARV profilaktikası almayıbsa, o zaman qeyd olunan dərman vasitələrinin qəbuluna 

doğulandan  sonra mümkün qədər tez  başlamaq lazımdır. 

3

Vaxtından tez yenidoğulanlar üçün zidovudinin dozası 1,5 mq/kq v/d və yaxud 2,0 mq/kq 

daxilə təşkil etməlidir.  

4

Əgər ana nevirapin qəbul etməyib və yaxud nevirapinin qəbulundan uşağın doğulmasına 

gədər iki saatdan az vaxt keçibsə,

 

nevirapinin bir dozasını uşağa doğulduqdan dərhal sonra, 

ikinci dozanı isə həyatının 72-ci saatında vermək lazımdır. 

5

Əgər aktiv doğuş fəaliyyəti qeyd olunmursa və döl qişaları tamdırsa, KƏ-ni təklif etmək 

olar. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

 

21

İİV(+) hamilələrdən olan yenidoğulmuşlar doğulan gündən ART 

almalıdırlar (A). 

1.5. Aktiv vərəmi olan İİV infeksiyalı hamilə qadınlarda AUÖP 

Aktiv vərəmi olan İİV infeksiyalı hamilə qadınlarda ilk 

növbədə vərəmin müalicəsini aparmaq lazımdır. 

 

Vərəmə qarşı birinci sıra dərman vasitələrinin  əksəriyyəti 

hamiləlik zamanı istifadə edilərkən təhlükəsizdir. Döl üçün 

ototoksik olan streptomisin istisna təşkil edir. Bu dərman 

vasitəsini hamiləlik (meninqitli pasiyentlər istisna olmaqla) və 

ana südü ilə qidalandırma zamanı (uşaqlarda ciddi əks təsirlər 

mümkündür) istifadə etmək olmaz. Bundan başqa, rifampisin və 

etambutol kimi dərman vasitələrindən hamiləliyin birinci 

trimestrində istifadə etmək məsləhət görülmür. 

 

Əgər vərəmin müalicəsi uzun müddətlidirsə, AUÖ-nin ARV 

profilaktikası vərəmə qarşı aparılan müalicə fonunda keçirilir. 

 

Tərkibində nevirapin olan ART sxemləri dərmanların qarşılıqlı 

təsiri səbəbindən rifampisinlə birgə təyin olunmamalıdır. 

 

AUÖP üçün ART sxemi daxilində Pİ

 

(lopinavir/ritonavir) qəbul 

edən  İİV infeksiyalı hamilə qadına, vərəmin müalicəsi zamanı 

rifampisinə təhlükəsiz alternativ kimi rifabutini günaşırı 150 mq 

dozada (və yaxud həftədə 3 dəfə) təyin etmək olar, belə ki, 

rifabutin YAART sxemində Pİ-nin istifadəsinə imkan yaradır. 

 

Əgər rifampisin əvəzinə rifabutin istifadə olunursa, AUÖP üçün 

ART sxemləri yuxarıda təsvir edildiyi kimi eyni olaraq qalır. 

Rifabutinin səviyyəsi lopinavir/ritonavirin fonunda yüksələ bilər, 

ona görə bəzən rifabutinin dozasını azaltmaq tələb olunur. 

 

Qaraciyər fermentlərinin aktivliyinə diqqətlə  nəzarət etmək 

lazımdır. 

2. İnyeksion narkotik qəbul edən İİV infeksiyalı hamilələrin 

aparılması 

Narkotik qəbul edən hamilələrdə ağırlaşma riski yüksəkdir. Belə 

qadınların aparılması zamanı, narkotik asılılığın hamiləliyə, dölə  və 

onların fərdi sağlamlığına mümkün mənfi təsirlərini nəzərə almaq 

lazımdır (cədvəl 6).  

Narkotik qəbul edən hamilələr narkoloqla birğə aparılmalıdır. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

 

22