Korxonalarda moliyaviy risklarni boshqarish

11-MAVZU: “KORXONALARDA MOLIYAVIY RISKLARNI BOSHQARISH”


Reja:
1. Moliyaviy risklar iqtisodiy mohiyati va tasniflanishi
2. Moliyaviy risklarni boshqarish metodlari va prinsiplari
3. Moliyaviy risklarni neytrallashtirishning ichki mexanizmlari
4. Moliyaviy risklarni miqdoriy baholash ko‘rsatkichlari
5. Moliyaviy risklarni sifat jihatdan baholash va boshqarish amaliyoti


Tayanch soʻz va iboralar: risk, risklarni boshqarish, limitlash, ikki tomonlama netting, fyuchers shartnomalari, xedjerlash, risk xaritasi, ierarxiya, risk ustuvorligi, ehtimollik, variatsiya koeffitsienti, dispersiya, investitsion risk, inflyatsion risk, foiz riski.


1. Moliyaviy risklar iqtisodiy mohiyati va tasniflanishi
Har bir insoniy faoliyat xavf-xatarlardan xoli emas, xususan iqtisodiy faoliyat ham. Iqtisodiy faoliyatdan koʻzlangan maqsadlarga yerishishga turli xil risklar bevosita oʻzining salbiy ta’sirini koʻrsatadi. Korxonalarning moliyaviy-xoʻjalik faoliyati koʻp sonli moliyaviy risklardan holi emas.
Korxonalarda moliyaviy risklar belgilangan maqsadlarni amalga oshirishning noaniqligi sharoitida moliyaviy faoliyatdan koʻzlangan maqsad natijalariga yoʻnaltirilgan mulkdorlar yoki moliyaviy menejerlar tomonidan qabul qilingan muqobil moliyaviy qarorlarni tanlashning iqtisodiy zarar (moliyaviy yoʻqotish)lar keltirish ehtimolini oʻzida aks ettiradi. Risklarning asosiy belgilari boʻyicha tasniflanishini quyidagi jadvalda keltiramiz (1-jadval).
1-jadval
Korxonalarda moliyaviy risklarning asosiy belgilari boʻyicha tasniflanishi

№	Tasniflanish belgisi	Tasniflanishi
	Tavsiflanadigan obyekti boʻyicha	1.1. Alohida moliyaviy operatsiyalar riski
		1.2. Moliyaviy faoliyatning turli koʻrinishlari boʻyicha risklar
		1.3. Yaxlit korxona moliyaviy risklari
	Tadqiq qilinadigan instrumentlar majmui boʻyicha	2.1. Individual moliyaviy risklar
		2.2. Portfel moliyaviy risklar
	Oʻzaro uygʻunligi boʻyicha	3.1. Oddiy moliyaviy risklar
		3.2. Murakkab moliyaviy risklar
	Yuzaga kelish manbalari boʻyicha	4.1. Tashqi yoki tizimli risklar
		4.2. Ichki yoki tizimsiz risklar
	Moliyaviy oqibatlari boʻyicha	5.1. Faqat iqtisodiy zarar yetkazuvchi risklar
		5.2. Foydaning kamayishiga ta’sir etuvchi risklar
		5.3. Iqtisodiy yoʻqotishlarga sabab boʻluvchi yoki qoʻshimcha daromadlilik risklari
	Vaqt jihatdan paydo boʻlish tavsifiga koʻra	6.1. Doimiy moliyaviy risklar
		6.2. Vaqtinchalik moliyaviy risklar
	Yuzaga kelish ehtimoli darajasi boʻyicha	7.1. Yuzaga kelish ehtimoli past darajada boʻlgan moliyaviy risklar
		7.2. Yuzaga kelish ehtimoli oʻrtacha darajada boʻlgan moliyaviy risklar
		7.3. Yuzaga kelish ehtimoli yuqori darajada boʻlgan moliyaviy risklar
		7.4. Yuzaga kelish ehtimolini aniqlash mumkin boʻlmagan moliyaviy risklar
	Moliyaviy yoʻqotishlar darajasi boʻyicha	8.1. Yoʻl qoʻyilishi mumkin boʻlgan (ta’siri kam) moliyaviy risklar
		8.2. Keskin moliyaviy risklar
		8.3. Halokatli moliyaviy risklar
	Oldindan koʻra bilish imkoniyati boʻyicha	9.1. Prognozlashtiriladigan moliyaviy risklar
		9.2. Prognozlashtirilmaydigan moliyaviy risklar
	Sugʻurtalash imkoniyati boʻyicha	10.1. Sugʻurtalanadigan moliyaviy risklar
		10.2. Sugʻurtalanmaydigan moliyaviy risklar

Bunday belgilar boʻyicha tasniflash risklarni boshqarish jarayonidagi tabaqalanishning asosiy parametrlarida koʻzga tashlanadi. Bir vaqtning oʻzida risklarning aniq turi tavsifi ularning doimiy harakati haqidagi tasavvurni beradi va risklarning paydo boʻlish darajasini hamda ular boʻyicha mumkin boʻlgan moliyaviy yoʻqotishlar darajasini baholash imkonini beradi. Moliyaviy risklarning turlari boʻyicha xilma-xilligi ularni tasniflash tizimida keng diapazonda aks etadi. Shuni qayd etish kerakki, yangi moliyaviy texnologiyalarning yuzaga kelishi, yangi moliyaviy instrumentlardan va boshqa innovatsion omillardan foydalanish mos ravishda moliyaviy risklarning yangi koʻrinishlari yuzaga kelishiga sabab boʻladi.

Korxonalar moliyaviy-xoʻjalik faoliyati yuzaga kelishi mumkin boʻlgan moliyaviy risklarning asosiy turlari quyidagilar (1-rasm).