Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2011-ci il tarixli

M

M

Ə

Ə

D

D

Ə

Ə

Y

Y

Ə

Ə

 

 

Z

Z

O

O

N

N

D

D

U

U

N

N

 

 

Y

Y

E

E

R

R

İ

İ

D

D

İ

İ

L

L

M

M

Ə

Ə

S

S

İ

İ

 

 

Prosedur tibb bacısı və ya həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

enteral qidalanma 

 

mədənin boşaldılması 

 

artıq qazın mədədən xaric edilməsi 

 

mədənin yuyulması 

VƏSAİT 



 

təmiz əlcəklər 



 

steril zond (vaxtında doğulan uşaqlar üçün - Fr 8, yarımçıq doğulan uşaqlar üçün - Fr 5 yaxud Fr 6) 



 

birdəfəlik şprislər 



 

sorucu  



 

steril bitki yağı (gel, vazelin) 



 

fizioloji məhlul 



 

ləyən 



 

leykoplastır 



 

qayçı 



 

fonendoskop 



 

antiseptik 

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Əlcəkləri geyinmək 

 

Zondu yeritmək üçün uşağa əlverişli vəziyyət vermək 

 

Zondu açmaq, tamlığını yoxlamaq 

 

Zondun yeridilmə uzunluğunu ölçmək: 



  oroqastral yeridilmədə - ağız bucağından qulağın sırğalığına qədər və xəncərəbənzər çıxıntıdan 1,0-

1,5 sm aşağı 



  nazoqastral yeridilmədə - burun qanadından qulağın sırğalığına qədər və xəncərəbənzər çıxıntıdan 

1,0-1,5 sm aşağı(şəkil 2) 

Şəkil 2. Mədə zondunun yeridilmə uzunluğunun təyini 

 

Yenidoğulmuş uşağa mədə zondunun burundan yeridilməsi onun tənəffüsünü çətinləşdirir! 

 

Zondun yeridilmə uzunluğunu markerlə qeyd etmək 

 

Zondun ucunu yağlamaq 

 

Zondu işarəyə qədər yeritmək(şəkil 3) 

Şəkil 3. Mədə zondunu yeridərkən uşağın vəziyyəti 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 22

 

Zondun vəziyyətini yoxlamaq: zondun ucuna şpris birləşdirmək, mədə möhtəviyyatı alınana qədər 

porşeni dala çəkmək, əgər mədə möhtəviyyatı alınırsa deməli zond mədədədir; 

 

Möhtəviyyat olmadıqda aşağıdakı  tədbirləri görmək:  şprisə 2-3 ml hava yığmaq, mədənin 

proyeksiyasında qarnın ön divarına fonendoskop qoymaq, havanı zondla vurmaq və fitə  bənzər səsi 

eşitməyə cəhd etmək; 

 

Səs eşidilmədikdə zondu xaric etmək və proseduru təkrar etmək; 

 

Mədə zondundan uzun müddət istifadə etdikdə onu leykoplastırla təsbit etmək(şəkil 4);  

 

Aparılan proseduru qeyd etmək.  

Şəkil 4. Mədə zondunun fiksasiyası 

 

Mədə zondundan enteral qidalanma üçün istifadə etdikdə hər yeməkdən sonra zondu 0,5-1,0 ml fizioloji 

məhlulla yumaq. 

Zonddan uzun müddət istifadə etdikdə onu hər 2-3 gündən bir dəyişdirmək. Əgər zond yerini dəyişibsə, 

yaxud mənfəzi tutulubsa bunu daha tez-tez etmək. 

FƏSADLAR 

 

tənəffüs yollarının qida ilə aspirasiyası 

 

zondun qeyri düzgün yerləşməsi/yerini dəyişməsi (qida borusu yaxud 12 barmaq bağırsaqda) 

 

tez-tez və təkrari yeridilmələrdə udlağın və qida borusunun selikli qişasının qıcıqlanması 

 

zond tənəffüs yollarında 

 

zondun mənfəzinin tutulması 

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonataology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

2.  Cannaby, A., Evans, L., & Freeman, A. (2002) . Nursing care of patients with nasogastric feeding tubes. 

British Journal of Nursing, 11(6), 366-372.  

3.  Colagiovanni, L. (1999). Nutrition: Taking the tube. Nursing Times, 95(21), 63-64, 67, 71.  

4.  Khair, J. (2005). Guidelines for testing the placing of nasogastric tubes. Nursing Times, 101(20), 26-27.  

5.  Klasner, A.E., Luke, D.A., & Scalzo, A.J. (2002). Pediatric orogastric and naso-gastric tubes: A new 

formula evaluated. Annals of Emergency Medicine, 39(3), 268-272.  

6.  Managing newborn problems. A guide for doctors, nurses and midwifes. WHO, 2003. 

7.  Persenius, M.W., Larsson, B.W., & Hall-Lord, M.L. (2006). Enteral nutrition in intensive care: Nurses' 

perceptions and beside observations. Intensive and Critical Care Nursing, 22(2), 82-94.  

8.  Premji, S.S. (2005). Enteral feeding for high-risk neonates: A digest for nurses into putative risk and 

benefits to ensure safe and comfortable care. Journal of Perinatal & Neonatal Nursing, 19(1), 5973.  

9.  Wilkes-Holmes, C. (2006). Safe placement of nasogastric tubes in children. Paediatric Nursing, 18(9), 

14-17.  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 23

D

D

Ə

Ə

R

R

M

M

A

A

N

N

L

L

A

A

R

R

I

I

N

N

 

 

Ə

Ə

Z

Z

Ə

Ə

L

L

Ə

Ə

D

D

A

A

X

X

İ

İ

L

L

İ

İ

 

 

Y

Y

E

E

R

R

İ

İ

D

D

İ

İ

L

L

M

M

Ə

Ə

S

S

İ

İ

 

 

Prosedur tibb bacısı və ya həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

əzələdaxili istifadə edilən dərmanların yeridilməsi 

VƏSAİT 



  steril və ya təmiz əlcəklər 



  steril şprislər (1,0; 2,0 ml) 



  steril pambıq kürəciklər 



  ə/d yeritmək üçün dərman ampulaları 



  antiseptik məhlul (70% etil spirti və ya 2%-li xlorheksidin) 

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokolu) 

 

Əlcəklər geyinməli 

 

Şprisə lazım olan qədər preparat yığmalı 

 

İnyeksiyanın yeri təyin edilməli: yenidoğulmuşlarda  əzələdaxili inyeksiyalar üçün budun orta ön-yan 

hissəsi və ya bazunun yuxarı hissəsi istifadə olunur 

 

İnyeksiya yerini antiseptik məhlulla işləməli 

 

İnyeksiya yerini iki barmaqla təsbit edilməli 

 

İynə iki barmağın arasından 90° bucaq altında, 1 sm-dən dərin olmayaraq əzələyə yeridilməli (şək. 5) 

 

Yeridilən məhlulun həcmi 2 ml-dən çox olmamalıdır 

 

İynəni çıxarmalı 

 

İynənin vurulduğu yeri antiseptiklə işləməli 

 

Yerinə yetirilmiş prosedur haqqında qeyd aparmalı 

Şəkil 5. Əzələdaxili inyeksiyanın texnikası 

 

FƏSADLAR 

 

infiltrat 

 

abses 

 

allergik reaksiya 

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonataology. M.C.MacDonald, J.Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007. 

2.  Competent Nursing Care. Culturally Competent Nursing Care by HHS Office of Minority Health, 

ccnm.thinkculturalhealth.org. 

3.  Hypodermic Supplies Needles, Syringes and supplies for Medical, Vet & Lab Professionals, www.air-

tite.com. 

4.  Managing newborn problems. A guide for doctors, nurses and midwifes. WHO, 2003. 

5.  Neonatology: Management, procedures, on-call problems, diseases, and drugs. Sixth edition. 

T.L.Gomella, M.D.Cunningham, F.G.Eyal, 2009.  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 24

K

K

A

A

P

P

İ

İ

L

L

L

L

Y

Y

A

A

R

R

 

 

Q

Q

A

A

N

N

I

I

N

N

 

 

G

G

Ö

Ö

T

T

Ü

Ü

R

R

Ü

Ü

L

L

M

M

Ə

Ə

S

S

İ

İ

 

 

(

(

D

D

A

A

B

B

A

A

N

N

I

I

N

N

 

 

P

P

U

U

N

N

K

K

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

)

)

 

 

Prosedur tibb bacısı və ya həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

laborator müayinələr  üçün qanın götürülməsi 

 

skrininq - test (fenilketonuriya və hipotireoz) 

VƏSAİT 



  steril və ya təmiz əlcəklər  



  steril tənzif tamponlar 



  isti dəsmal və ya əski 



  2 № -li ölçüdə steril lanset 



  kapillyar borucuqlar və/və ya qan götürmək üçün borucuqlar 



  leykoplastır 



  antiseptik məhlul (70% etil spirti və ya 2%-li xlorheksidin) 

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptiklə işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokolu) 

 

Əlcəkləri geyməli 

 

Yenidoğulmuşun dabanını 5 dəqiqə müddətində isti dəsmal və ya əskiyə büküb isitməli (dəsmal və ya 

əskinin temperaturu 40°С çox olmamalıdır, yanıq ola bilər) 

 

Deşilən yeri təyin etməli: dabanın medial və ya lateral hissəsi (dabanın ortasının deşilməsi sümük və ya 

siniri zədələyə bilər, osteomielit riski yaradar) (şək. 6) 

Şəkil 6. Dabanın deşilmə yeri 

 

 

Deşilmə yerini antiseptiklə işləməli və dərinin qurumasını gözləməli 

 

Dabanı elə tutmaq lazımdır ki, baş barmaq dabanın altında, göstərici və orta barmaq isə topuqda olsun 

(şək. 7) 

Şəkil 7. Yenidoğulmuşun dabanından qanın götürülməsi 

 

 

Yenidoğulmuşun ayağını bədəni səviyyəsində saxlamalı 

 

Lansetlə 2 mm-dən dərin olmayaraq deşməli 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 25

 

Topuğu bərk sıxmamalı, belə ki, bu hematoma yaranmasına səbəb ola bilər 

 

İlk damla qanı quru tənzif tamponla silməli 

 

İkinci damla qanın əmələ gəlməsi üçün göstərici barmaqla pəncəni ehtiyatla sığallamalı 

 

Kapillyar borucuğu deşilən yerə qoymalı və qan damlasının sərbəst borucuğa axmasına imkan yaratmalı 

 

Kifayət qədər qan yığmalı 

 

Borucuğu qapaqla bağlamalı 

 

Deşilən yeri steril tənzif tamponla sıxmalı və lazım gələrsə, leykoplastırla təsbit etməli 

 

Qanaxma olarsa, yenidoğulmuşun ayağını ürək səviyyəsindən yuxarı qaldırıb qanaxma dayananadək 

saxlamalı 

 

Yerinə yetirilmiş prosedur haqqında qeyd aparmalı 

FƏSADLAR 

 

hematoma 

 

оsteomielit 

 

аbses 

 

çapıq 

 

sinirin zədələnməsi (sinir uclarına daxil olması) 

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonataology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

2.  D'Apolito KC. State of the science: procedural pain management in the neonate. J Perinat Neonatal 

Nurs. Jan-Mar 2006;20(1):56-61. 

3.  Folger G, Kouri P, Sabbah H: Arterialized capillary blood sampling in the neonate. A reappraisal. Heart lung 

9:521,1980 

4.  Folk LA. Guide to capillary heelstick blood sampling in infants. Adv Neonatal  Care. Aug 2007;7(4): 

5.  Janes M, Pinelli J, Landry S, et al. Comparison of capillary blood sampling using an automated  incision 

device with and without warming the heel. J Perinatol. Mar 2002;22(2):154-8

.

 

6.  Meites S: Skin-puncture and blood-collecting technique for infants: Update and problems. Clin Chem 

34(9):189,1988 

7.  Reiner Cb, Meites S, Hayes JR: Optimal sites and depths for skin puncture of infants and children as 

assessed from anatomical measurements. Clin Chem 36(3):547,1990 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 26

P

P

E

E

R

R

İ

İ

F

F

E

E

R

R

İ

İ

K

K

 

 

V

V

E

E

N

N

A

A

D

D

A

A

X

X

İ

İ

L

L

İ

İ

 

 

K

K

A

A

N

N

Y

Y

U

U

L

L

Y

Y

A

A

N

N

I

I

N

N

 

 

Q

Q

O

O

Y

Y

U

U

L

L

M

M

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur tibb bacısı və ya həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

vena daxilinə yolun təmin edilməsi 

 

dərmanların yeridilməsi 

 

infuzion müalicə və parenteral qidalanmanın həyata keçirilməsi 

 

laborator müayinələr üçün venadan qan götürülməsi 

VƏSAİT 



  steril əlcəklər 



  steril əskilər  



  steril pambıq kürəciklər 



  venadaxili kanyula (metal iynəyə taxılmış plastik kateter (şək. 8) 



  damcı yolu ilə yeridilmək üçün infuzion məhlulla doldurulmuş sistem 



  birdəfəlik şprislər 



  jqut 



  leykoplastır 



  qayçı 



  antiseptik məhlul (70%-li etil spirti və ya 2%-li xlorheksidin) 

Şəkil 8. Venadaxili kanyula 

 

PROSEDUR 

 

Periferik venanın punksiyası  və kateterizasiyasının optimal yerini müəyyən etməli (şək. 9): dirsək 

büküşü venası, bilək venası, dizaltı vena, daban venası, başın səthi venaları 

Şəkil 9. Periferik venaların punksiya yerləri 

 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokolu) 

 

İstilik rejiminə riayət etməklə yenidoğulmuş körpəni rahat vəziyyətdə uzatmalı 

 

Steril əlcəkləri geyməli 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 27

 

Punksiya olunacaq yerdən yuxarıya jqut qoymalı 

 

İynə yerini 70%-li spirtlə işləməli, spirtin qurumasını gözləməli 

 

Venanın proyeksiyasına uyğun olaraq dərini deşməli 

 

İynə ilə kanyulanı venanın mənfəzinə yeritməli 

 

Metal iynədə qan görünən kimi iynəni çıxarıb, kateterin plastik hissəsini venanın dərinliyinə doğru 

irəlilətməli 

 

Şprislə az miqdarda fizioloji məhlul yeritməklə kateterin vəziyyətini yoxlamalı 

 

Məhlul yeridilərkən müqavimət hiss olunmamalıdır 

 

Kateteri ensiz leykoplastır zolağı ilə fiksasiya etməli (şək. 10) 

Şəkil 10. Periferik venanın fiksasiyası  

 

 

Şprisi çıxardaraq infuzion terapiya üçün sistemi qoşmalı 

 

Aparılan prosedur haqda qeydiyyat aparmalı 

FƏSADLAR 

 

iynə yerində infiltrasiya 

 

dəri altına infuzion məhlulun və/və ya qanın sızması 

 

dəri və/və ya dərialtı toxumanın nekrozu 

 

kateterin mənfəzinin tutulması 

 

inyeksiya yerinin infeksiyalaşması 

 

sepsis 

Fəsadların qarşısının alınması və aradan qaldırılması: 

 

Proseduru yerinə yetirən zaman aseptika və antiseptika qaydalarına ciddi riayət etməli 

 

Yerli infeksiyalaşma və infuzion məhlulun sızması əlamətləri olduqda təcili olaraq kateteri çıxarmalı 

 

Kateterin mənfəzinin tutulmasının qarşısını almaq üçün infuziyanın mütəmadiliyinə fikir verməli və ya 

“heparin tıxacı”ndan istifadə etməli (1 ml fizioloji məhlula 0,5-1 V heparin) 

 

Venanın kateterizasiyası yerinə mütəmadi fikir verməli