Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2011-ci il tarixli

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi 

kollegiyasının 20 fevral 2011-ci il tarixli 

09 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

YENİDOĞULMUŞLARDA  

PROSEDURLAR ÜZRƏ  

KLİNİK PROTOKOL 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bakı – 2011 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

2

 

57.32 

Y 52 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Y 52  Yenidoğulmuşlarda prosedurlar üzrə klinik protokol. – 79 səh. 

Klinik protokol ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən maliyyələşdirilən 

“İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” (İSXG) Layihəsi çərçivəsində Abt 

Associates Inc şirkətinin dəstəyi ilə işlənib hazırlanmışdır. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

3

Klinik protokolun redaktoru: 

C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru 

 

Klinik protokolun tərtibçilər heyyəti: 

F.Əliyeva – Səhiyyə Nazirliyi ET Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun direktoru, 

dosent, t.e.n. 

A.Lyubşis – Abt Associates İnc. şirkəti, “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” 

Layihəsinin Ana və Uşaq Sağlamlığı üzrə Baş Məsləhətçisi, həkim-neonatoloq, t.e.d. 

İ.Zahare – Abt Associates İnc.  şirkəti, “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” 

Layihəsinin beynalxalq məsləhətcisi, həkim-neonatoloq 

R.Hüseynov – Səhiyyə Nazirliyinin ET Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu, 

Yenidoğulmuşlar şöbəsinin müdiri 

S.Haqverdiyeva – Səhiyyə Nazirliyinin ET Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu, 

Yenidoğulmuşlar şöbəsinin həkim-neonatoloqu 

Z.Mikayılova – Səhiyyə Nazirliyinin ET Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu, 

Neonatologiya bölməsinin baş elmi işçisi, t.f.e.d. 

D.Şirinova – Səhiyyə Nazirliyinin Respublika Perinatal Mərkəzi, Neonatalogiya 

şöbəsinin həkim-neonatoloqu 

M.Rzayeva – Səhiyyə Nazirliyinin Respublika Perinatal Mərkəzi, Neonatalogiya 

şöbəsinin həkim-neonatoloqu 

S.Ələsgərova – Azərbaycan Tibb Universiteti, Neonatologiya kafedrasının dosenti, t.e.n. 

S.Quliyeva – Azərbaycan Tibb Universiteti, Neonatologiya kafedrasının assistenti, t.e.n. 

F.Qarayev – Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə  İnstitutu, 

Pediatriya kafedrasının dosenti, t.e.n. 

E.Zeynalova – Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu, 

Pediatriya kafedrasının assistenti 

G.Hüseynova – Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə  və  İslahatlar Mərkəzi, Tibbi 

keyfiyyət standartları şöbəsinin müdiri 

 

Rəyçi: 

N.Quliyev – Səhiyyə Nazirliyi K. Fərəcova adına ET Pediatriya İnstitutunun direktoru, 

Səhiyyə Nazirliyinin baş pediatrı, professor, t.e.d. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

4

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri 

Sübutların 

etibarlılıq 

dərəcəsi 

Sübutların mənbələri  

(elmi tədqiqatların tipləri) 

Ia 

Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik 

tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır 

Ib 

Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır 

IIa 

Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış 

tədqiqatdan alınmışdır 

IIb 

Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-eksperimental tədqiqatdan alınmışdır 

III 

Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı 

halların öyrənilməsi) alınmışdır 

IV 

Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır 

Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası 

Tövsiyənin 

etibarlılıq 

səviyyəsi 

Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi 

A 

  RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri 

uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan 

(++) irimiqyaslı RKT. 

  Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia. 

B 

  Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) 

sistematik icmalı, yaxud 

  Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək keyfiyyətli kohort və ya klinik hal 

- nəzarət tipli tədqiqat, yaxud  

  Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək 

olmayan (+) RKT. 

  Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. 

C 

  Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək 

olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, 

randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud  

  Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil edilə bilməyən, sistematik səhv 

riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. 

  Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb. 

D 

  Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud  

  Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud  

  Ekspertlərin rəyi.  

  Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. 

  Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV. 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

5

İxtisarların siyahısı: 

 

FiO

2   

  – 

oksigenin 

konsentrasiyası  

Fr  

– fransa işarələr sistemində kateterin diametri: 1 Fr = 0.33 mm, yəni 5 Fr kateterin  

 

   diametri = 1.67 mm, 9 Fr kаteterin = 3 mm və s. (əlavə 3) 

GA  

– amerika işarələr sistemində diametr (əlavə 3) 

L

3

  

– III bel fəqərəsi  

L

4

  

– IV bel fəqərəsi  

РО

2 

  

– qanda oksigeninin parsial təzyiqi 

РСО

2

  – 

qanın karbon qazının parsial təzyiqi  

PCVC – 

mərkəzi venanın periferik kateterizasiyası (Peripheral Central Venous Catheter)  

PICC   – 

mərkəzi venanın dəridən periferik kateterizasiyası (Peripherally Inserted Central  

 

   Catheter)  

psi – 

təzyiqin ölçülməsinin beynəlxalq vahidi (1 psi = 0.06895 bar; 1 psi = 6.8948 KPa)  

SaO

2

  

– qanın oksigenlə doyması 

T

6

  

– VI döş fəqərəsi  

T

9

  

– IX döş fəqərəsi  

АT  – 

аrterial təzyiq 

DVV   

– daxili vidacı vena 

DKM   – 

döş-körpücük-məməyəbənzər əzələ 

MQK    – 

mübadilə qan köçürülməsi 

ТBA    

– traxeobronxial ağac 

USM   – 

ultrasəs müayinəsi 

FТ   

– fototerapiya 

MSS   – 

mərkəzi sinir sistemi 

EKQ   – 

elektrokardioqrafiya 

ETB   

– endotraxeal boru 

  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

6

MÜNDƏRİCAT 

 

YENİDOĞULMUŞLARDA PROSEDURLAR..................................................................................7 

ƏLLƏRİN İŞLƏNMƏSİ .....................................................................................................................9 

YENİDOĞULMUŞ UŞAĞIN AĞRISIZLAŞDIRILMASI ..............................................................12 

YENİDOĞULMUŞ UŞAĞIN BƏDƏN TEMPERATURUNUN ÖLÇÜLMƏSİ.............................17 

QAZÇIXARICI BORUNUN YERİDİLMƏSİ VƏ TƏMİZLƏYİCİ İMALƏ..................................20 

MƏDƏYƏ ZONDUN YERİDİLMƏSİ.............................................................................................21 

DƏRMANLARIN ƏZƏLƏDAXİLİ YERİDİLMƏSİ ......................................................................23 

KAPİLLYAR QANIN GÖTÜRÜLMƏSI (DABANIN PUNKSİYASI) ..........................................24 

PERİFERİK VENADAXİLİ KANYULYANIN QOYULMASI......................................................26 

PERİFERİK VENADAN ƏKİLMƏ ÜÇÜN QANIN GÖTÜRÜLMƏSİ .........................................28 

GÖBƏK VENASININ KATETERİZASİYASI................................................................................30 

GÖBƏK ARTERİYASININ KATETERİZASİYASI.......................................................................33 

KÖRPÜCÜKALTI VENANIN KATETERİZASİYASI (SELDİNGER METODU).......................36 

DAXİLİ VİDACI VENANIN KATETERİZASİYASI (SELDİNGER METODU).........................39 

BUD VENASININ PUNKSİYASI VƏ KATETERİZASİYASI ......................................................42 

MƏRKƏZİ VENANIN PERİFERİK KATETERİZASİYASI (PICC) .............................................44 

PERİFERİK ARTERİYANIN (MİL) PUNKSİYASI .......................................................................47 

SÜMÜKDAXİLİ İNFUZİYA............................................................................................................49 

YENİDOĞULMUŞLARDA ONURĞABEYİN PUNKSİYASI ......................................................51 

ƏMGƏYİN PUNKSİYASI ...............................................................................................................53 

SİDİK KİSƏSİNİN KATETERİZASİYASI .....................................................................................55 

SİDİK KİSƏSİNİN QASIQÜSTÜ PUNKSİYASI ...........................................................................57 

TRAXEYANIN İNTUBASİYASI ....................................................................................................59 

ENDOTRAXEAL BORU VƏ TRAXEYADAN MÖHTƏVİYYATIN SORULMASI...................62 

TRAXEOSTOMİYA (AŞAĞI) .........................................................................................................64 

PLEVRA BOŞLUĞUNUN PUNKSİYASI VƏ DRENAJI ..............................................................66 

PERİKARD BOŞLUĞUNUN PUNKSİYASI - PERİKARDİOSENTEZ........................................69 

FOTOTERAPİYA .............................................................................................................................71 

MÜBADİLƏ QANKÖÇÜRÜLMƏSİ (MQK) ..................................................................................73 

ƏLAVƏLƏR......................................................................................................................................76 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

7

Protokollar pediatr, neonatoloq, reanimotoloq, tibb universitetinin tələbələri və uşaq tibb bacılarına 

tövsiyə edilir. 

 

Pasiyent qrupu: yenidoğulmuşlar. 

 

Protokolların məqsədi:  

 

yenidoğulmuşlarda neonatal xəstəliklərin, ciddi ağırlaşmaların, neonatal ölümün qarşısının alınması 

 

yenidoğulmuşlara tibbi yardımın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması. 

Y

Y

E

E

N

N

İ

İ

D

D

O

O

Ğ

Ğ

U

U

L

L

M

M

U

U

Ş

Ş

L

L

A

A

R

R

D

D

A

A

 

 

P

P

R

R

O

O

S

S

E

E

D

D

U

U

R

R

L

L

A

A

R

R

 

 

 

 

ÜMUMİ QAYDALAR 

Müalicə prosedurları yenidoğulmuşların qulluq və müalicəsinin tərkib hissəsidir. Proseduru 

müvəffəqiyyətlə aparmaq üçün ümumi qaydalara əməl etmək və protokola riayət etmək vacibdir. 

1.  Valideynlərin məlumatlandırılması və razılığı 

Uşaq intensiv terapiya şöbəsinə (palatasına) daxil olduqdan sonra və ya planlaşdırılmış invaziv 

prosedurdan  əvvəl valideynləri məlumatlandırmaq və prosedurun aparılması üçün onlardan birinin yazılı 

razılığını almaq vacibdir (bax əlavə  № 1). Fövqəladə hallarda həyati göstəriş olduqda proseduru 

valideynlərin razılığı olmadan da aparmaq olar, lakin belə qərarı həkimlərin konsiliumu qəbul edir. 

2.  Prosedurdan  əvvəl, prosedur zamanı  və prosedurdan sonra yenidoğulmuşun vəziyyətinin 

qiymətləndirilməsi 

Hələ prosedur başlamazdan  əvvəl xəstənin ümumi vəziyyətini və prosedurun özünün aparılma riskini 

qiymətləndirmək vacibdir. Prosedur zamanı uşağın həyati vacib göstəricilərinin fasiləsiz qeydiyyatını davam 

etdirmək lazımdır (daha yaxşı – monitorun köməyi ilə). Xəstənin ümumi vəziyyəti pisləşərsə, proseduru 

dərhal dayandırmaq və təxirəsalınmaz yardıma başlamaq lazımdır.  

Prosedurdan sonra aparılan manipulyasiyanın keyfiyyətini klinik qiymətləndirmə və/və ya instrumental 

tədqiqat metodlarından istifadə etməklə qiymətləndirməli (rentgenoloji, ultrasəs və s.); 

Prosedurdan sonra: 

 

istifadə olunan vəsaitləri etibarlı təsbit etmək (boru, kateter, zond və s.) və onların vəziyyətinə nəzarət 

etmək lazımdır. Vəsaitlərin vəziyyətinin düzgün olmadığına, tıxanmasına və ya yerini dəyişməsinə şübhə 

olduqda problemi dərhal həll etməli (vəziyyətini düzəltməli və ya çıxarmalı); 

 

infeksiya əlamətlərini vaxtında aşkar etməli; 

3.  İstilik rejiminə riayət edilməsi 

Prosedurdan  əvvəl yenidoğulmuşun bədən temperaturunu ölçməli və manipulyasiyanı aparan zaman 

temperatur rejiminə riayət etməli. Optimal bədən temperaturunu saxlamaq üçün köməkçi vasitələrdən 

istifadə etməli: isidici döşəkli çarpayılardan, şüalandırıcı istilik mənbəli açıq masalardan, qızdırıcı lampadan 

və ya inkubatordan (adətən inkubator prosedur və ya manipulyasiya zamanı  uşağa sərbəst yaxınlaşma 

imkanlarını məhdudlaşdırır). 

Yenidoğulmuşun bədəni ilə təmasda olan istənilən vəsait və ya səthi isitməli! 

4.  Aseptika və antiseptika qaydalarına riayət edilməsi  

Prosedurdan  əvvəl  əlləri səylə yumalı  və onları dezinfeksiyaedici məhlulla işləməli (əllərin işlənməsi 

protokoluna bax).  

Qeyri-invaziv prosedurlar apararkən təmiz əlcəklərdən istifadə edilməlidir.  

İnvaziv prosedurlar apararkən : 

 

steril material və alətlər olan prosedur masasını hazırlamalı 

 

usağı təmiz səthə uzandırmalı, bir də əlləri yenidən işləməli və steril əlcəklər geyməli 

 

steril pinsetlə antiseptik məhlulda isladılmış steril kürəcik götürməli və prosedur aparılacaq yeri dairəvi 

istiqamətdə, mərkəzdən periferiyaya doğru işləməli, steril əlcəklərlə pasiyentin dərisinə toxunmamalı 

 

istifadə olunmuş kürəciyi atmalı və proseduru təkrar etməli 

 

prosedur aparılan sahəni steril materialla örtməli 

5.  Ağrısızlaşdırma 

Prosedurdan  əvvəl ağrısızlaşdırma protokoluna uyğun olaraq hər bir yenidoğulmuşu ağrısızlaşdırmalı 

(yenidoğulmuşun ağrısızlaşdırılması protokoluna bax). 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

8

6.  Personalın şəxsi təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməsi 

Proseduru yerinə yetirərkən, xüsusilə invaziv proseduru, personalın mümkün yoluxma riskini nəzərə 

almalı və fərdi qoruyucu vasitələrdən istifadə etməli: əlcəklər (ikiqat da ola bilər), maska, baş geyimi, 

qoruyucu eynək, xələt, və s. (II, CI) 

7.  Sənədlərin doldurulması 

Proseduru yerinə yetirdikdən sonra yenidoğulmuşun xəstəlik tarixində  əsaslandırmanı (göstərişi), 

yetirilmə vaxtını  və müddətini, ağrısızlaşdırmanı (dərman, doza və yeridilmə üsulu), prosedurun 

özəlliyini və baş verən fəsadları (əgər olubsa) qeyd etməli. 

Prosedurun xüsusi aparılma forması olduqda (əlavə  №2 bax), onu doldurmalı  və  xəstəlik tarixinə 

yapışdırmalı. 

8.  Professional hazırlıq və vərdişlərin olması 

Proseduru yerinə yetirən tibb işçisi müvafiq sənədlərlə  təsdiq edilmiş professional vərdişlərə malik 

olmalıdır və ya proseduru daha təcrübəli mütəxəssisin iştirakı və/və ya nəzarəti altında etməlidir. 

Prosedurların yerinə yetirilməsi vərdişlərinin öyrənilməsi və/və ya saxlanması  təsdiq olunmuş klinik 

bazada baş verməlidir və konkret professional vərdişlərin qazanılmasını  təsdiq edən  müvafiq sənədin 

verilməsi ilə müşayiət olunmalıdır. Sənəddə təlimi aparan mütəxəssisin soyadı olmalıdır.  

 

 

Ədəbiyyat 

1.  CDC, Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities, 2008. William A. Rutala, 

Ph.D.M.P.H., David J. Weber, M.D., M.P.H., and the Healthcare Infection Control Practices Advisory 

Committee (HICPAC) 

2.  National Institute for Health and Clinical Excellence. SCOPE, January, 2009. 

www.nice.org.uk/quidelinesmanual. 

3.  Manual of Neonatal Care, Sixth Edition 2008, John P. Cloherty, Eric C. Eichenwald, Ann R. Stark 

4.  Интенсивная терапия в педиатрии под редакцией Дж. Mоррея, (пер. с англ.) Москва: «Mедицина» 

1995 г. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

9