Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Məhkəmə-Tibbi Ekspertiza və Patoloji Anatomiya Birliyi
Yüklə 322,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Məhkəmə-Tibbi Ekspertiza və Patoloji Anatomiya Birliyi Şakir Musayev ŞƏXSİYYƏTİN CİNSİ TOXUNULMAZLIĞI VƏ CİNSİ AZADLIĞI ƏLEYHİNƏ OLAN CİNAYƏTLƏRLƏ BAĞLI MƏHKƏMƏ-TİBBİ EKSPERTİZALAR
Bakı 2009 2
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Məhkəmə-Tibbi Ekspertiza və Patoloji Anatomiya Birliyi Şakir Musayev ŞƏXSİYYƏTİN CİNSİ TOXUNULMAZLIĞI VƏ CİNSİ AZADLIĞI ƏLEYHİNƏ OLAN CİNAYƏTLƏRLƏ BAĞLI MƏHKƏMƏ-TİBBİ EKSPERTİZALAR
(Metodik vəsait)
Bakı 2009
3
4
Metodik vəsaitə Məhkəmə-Tibbi Ekspertiza və Patoloji Anatomiya Birliyinin Metodik Şurası müsbət rəy vermişdir.
Şakir Məzlum oğlu Musayev – tibb elmləri doktoru, professor
ƏLEYHİNƏ OLAN CİNAYƏTLƏRLƏ BAĞLI MƏHKƏMƏ-TİBBİ EKSPERTİZALAR
Bakı - 2009, 46 səh.
Metodik vəsait şəxsiyyətin cinsi toxunulmazlığı, cinsi azadlığı əleyhinə olan cinayətlərlə və digər mübahisəli vəziyyətlərlə bağlı məhkəmə-tibbi ekspertizalar zamanı məhkəmə-tibb ekspertlərinə və istintaq-məhkəmə orqanlarının əməkdaşlarına köməklik məqsədi ilə tərtib edilmişdir.
© Ş.M.Musayev, 2009 5
CİNSİ CİNAYƏTLƏRDƏ APARILAN MƏHKƏMƏ-TİBBİ EKSPERTİZALAR.
Cinayət və mülki işlərin istintaqı zamanı, məhkəmə-istintaq orqanlarının qarşısında cinsi mənsubiyyətin, kişinin mayalandırma və qadının mayalanma qabiliyyətinin, cinsi toxunulmazlığın, cinsi yetkinliyin, hamiləliyin, doğuşun, abortun və digər məsələlərin təyin edilməsi ilə bağlı bir sıra xüsusi sualların həlli zərurəti yaranır. Məhkəmə-tibbi təcrübədə belə sualların həlli cinsi vəziyyətin ekspertizası adlanır.
EKSPERTİZASI
Cinayət və mülki işlərin istintaqı zamanı nigahın pozulması, həqiqi hərbi xidmətə çağırış, pasportun verilməsi, cinsi cinayətlər və digər hallarda həqiqi cinsin təyin edilməsinin vacibliyi yarana bilər. Hermafroditizm və ya həqiqi ikicinslilik, subyektdə həm kişi, həm də qadın cinsi vəzilərin (xayalar və yumurtalıqlar) elementlərinin olması ilə xarakterizə olunur. Belə şəxslərin xarici cinsiyyət orqanları bir mənalı şəkildə ya kişi, ya da qadınlara xas olmaqla bərabər müəyyən inkişaf qüsurlarına malik olur. Həqiqi hermafroditizmə çox nadir hallarda rast gəlinir. Yalançı hermafroditizmə daha çox rast gəlinir. Bu zaman subyektdə müəyyən cinsə aid funksiyalı cinsi vəzilər olsa da, xarici cinsiyyət orqanları əks cinsə aid olur. Yalançı qadın hermafroditlərdə – yumurtalıqlar olsa da, xarici cinsiyyət orqanları kişi tipinə uyğun inkişaf etmiş olur. Yalançı kişi hermafroditlərdə – xayaların olmasına baxmayaraq, xarici cinsiyyət orqanları qadın cinsinə uyğun inkişaf edir. 6
nəzərə alınır: - anamnestik məlumatlar (polyusiya, aybaşı, cinsi meyllik); - ikincili cinsi əlamətlərin vəziyyəti və xarici cinsiyyət orqanlarının quruluşu; - tibbi sənədlərdən (ginekoloq, uroloq, endokrinoloq, seksopatoloq və s. yanında müalicədə olması barədə) məlumatlar. Həqiqi cinsin təyininin məhkəmə-tibbi ekspertizası müxtəlif ixtisaslı həkim-klinisistlərin iştirakı və subyekti ixtisaslaşmış müalicə müəssisəsində müayinə etməklə komission qaydada aparılır. Daxili cinsi vəzilərin müayinəsi və onların funksional fəaliyyətinin həcmi həlledici rol oynayır. Hazırda genetik (həqiqi) cins qanda leykositlərin nüvələrinin və ağız boşluğunun selikli qişasının epitelial hüceyrələrinin müayinəsi yolu ilə də təyin oluna bilər. Diaqnostika kişi və qadın cinsinə mənsub pozitiv əlamətlərin müəyyən edilməsinə əsaslanır.
1. Şəxs hansı həqiqi cinsə mənsubdur? 2. Hazırki şəxs hermafrodizmdən əziyyət çəkirmi? 3. Əgər belədirsə, o həqiqi yoxsa yalançı hermafrodizmə aiddir?
7
TİBBİ EKSPERTİZASI.
Cinsi yetkinlik dedikdə, orqanizmin elə bir fiziki inkişaf dərəcəsi nəzərdə tutulur ki, bu zaman bütün cinsi funksiyalar (kişilərdə – cinsi əlaqədə olma, mayalandırma; qadınlarda – cinsi əlaqədə olma, döllənmə, hamiləlik, doğuş və uşağı əmizdirmə), sağlamlıq üçün zərərli nəticələr vermədən yerinə yetirilə bilsin. Nəzərə almaq lazımdır ki, cinsi yetkinlik müəyyən yaşa çatma ilə əlaqəli deyil. O, nigah yaşından həm erkən, həm də sonra başlaya bilər. Bir çox alimlərin fikrincə cinsi aparatın tam formalaşması və tənzimlən-məsi qızlarda oğlanlardan tez başlayır. Qızlarda 6- 9 yaşlarında hamiləliyə rast gəlinir, oğlanlarda isə 11-12 yaşlarında sperma əmələ gəlmə və pollyusiya halları başlayır. Cinsiyyət üzvünün ereksiyası (gərginləşməsi) daha erkən yaşlarda müşahidə edilir. Bu məmnunluğun sadə sinir-psixi reaksiyası şəklində baş verir. Cinsi yetkinlik bir neçə il davam edir və coğrafi, irsi, sosial və digər faktorlardan asılıdır. Bir qayda olaraq, cinsi yetkinlik qızlarda 13-15 yaşla-rında, oğlanlarda isə 14-17 yaşlarında başlayır. Cinsi yetkinlik prosesi kişilərdə adətən 23-25 yaşlarında başa çatır. 25 yaşdan 55 yaşa qədər olan dövr, davamlı seksual meyllikli və müntəzəm cinsi həyat stereotipləri ilə xarakterizə olunan cinsi yetkinliyə aid edilir. 55 yaşdan sonra seksual fəallıq zəifləməyə başlayır, bəzi hallarda isə pozğunluq formasında (homoseksualizm, pedofiliya, fetişizm və s.) müşayiət olunan psixoseksual stimulyasiyanın reduksiyası yaranır.
- xarici cinsiyyət orqanlarının inkişaf dərəcəsi; - yumurtalıqların funksiyası;
8 - çanağın ölçüsü və s. Oğlanlarda cinsi yetkinliyin təyini nadir hallarda aparılır və bu zaman aşağıdakı hallar müəyyənləşdirilir: - orqanizmin sonrakı inkişafına zərər vurmadan, cinsi fəaliyyətə (cinsi əlaqədə olma və mayalandırma) imkan verən, cinsi vəzilərin funksional vəziyyəti; - orqanizmin ümumi fiziki inkişafı. Cinsi yetkinliyin təyininin məhkəmə-tibbi ekspertizası, əlamətlərin yaxşı biruzə olunduğu halarda çətinlik törətmir. Bu əlamətlərin tam və aydın olmadığı hallarda çətinlik yaranır. Cinsi yetkinliyə çatma haqqında sualın həlli yalnız onların toplusuna əsaslanır. Ekspert rəyində qəti formada subyektin cinsi yetkinliyə çatması təsdiq olunur, yaxud da inkar edilir. Nəticənin «cinsi yetkinliyə tam çatmamışdır» formada tərtib edilməsi yol verilməzdir. 9
TƏYİNİNİN MƏHKƏMƏ-TİBBİ EKSPERTİZASI.
Xatırladaq ki, qadınlarda cinsi qabiliyyət dedikdə, cinsi əlaqədə olma və döllənmə, kişilərdə isə cinsi əlaqədə olma və mayalandırma başa düşülür. Qadınlarda cinsi və nəsilartırma qabiliyyətinin təyin edilməsi üçün səbəblər aşağıdakılardır: - nigahın pozulması; - uşağın oğurlanması; - sağlamlığa zərərvurma dərəcəsinin təyini (nəsilartırma qabiliyyətini itirdikdə).
- nigahın pozulması; - mübahisəli atalıq iddiaları; - sağlamlığa zərərvurma dərəcəsinin müəyyən edilməsi (nəsilartırma qabiliyyətini itirdikdə); - zorlamada və digər hallarda. Qadınlarda cinsi əlaqədə olma qabiliyyəti adətən cinsi yetkinliyə çatma-dan erkən yaranır. Cinsi əlaqədə olma qabiliyyətinin olmaması bir çox səbəblərdən asılıdır: xarici cinsiyyət orqanlarının anadangəlmə inkişaf qüsurları, vaginizm, xəsarətdən sonra uşaqlığın girəcəyində çapıq dəyişiklikləri və sairə. Cinsi əlaqədə ola bilmə qabiliyyəti barədə sualın həlli zamanı, müayinə olunan şəxsdə bunun üçün maneə yaradan cinsiyyət orqanlarının anadangəlmə və ya qazanılmış dəyişikliklərin (uşaqlığın qısa olması, onun daralması, şişləri və s.) olub-olmamasının aydınaşdırılması zəruridir. Əgər müayinə zamanı, cinsiyyət orqanlarında cinsi aktı yerinə yetirməyə mane ola biləcək hər hansı bir dəyişikliklər aşkar edilmirsə, cinsi əlaqədə olma qabiliyyətini çətinləşdirən və ya istisna edən funksional xarakterli səbəbləri müəyyən 10
etmək və ya inkar etmək üçün ekspertizanın icrasına həkim- psixoterapevt cəlb edilir. Gənc qadınlarda döllənmə qabiliyyətinin olmaması (sonsuzluq), çox hallarda kiçik çanaq orqanlarının iltihabi xəstəlikləri (qonoreya xəstəliyinin nəticəsi, doğuşdan sonra), həmçinin qadın cinsiyyət aparatının inkişaf qüsurları və sairə ilə əlaqədar olur. Qadın sonsuzluğunun səbəbləri ginekoloji müayinələrin köməkliyi ilə müəyyən edilir. Qadınlarda döllənmə qabiliyyətinin təyini zamanı aşağıdakıların nəzərə alınması vacibdir: - müayinə olunanın yaşı; - orqanizmin və cinsiyyət orqanlarının anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri; - aybaşının başlanma vaxtı və xarakteri; - iltihabi və ya neoplastik xarakterli ginekoloji xəstəliklərin, hormonal pozğunluqların, xroniki infeksiyaların, intoksikasiyanın, şüalanmanın nəticələrinin olması; - anamnezində cinsiyyət orqanlarında hər hansı cərrahi müdaxilənin olması. Kişilərdə cinsi əlaqədə ola bilmə və mayalandırma qabiliyyəti çox erkən başlaya və qocalana qədər saxlanıla bilər. Cinsi əlaqədə olma qabiliyyətinin olmaması (impotensiya) və ya itirilməsi, üzvü və funksional xarakterli olur. Üzvi xarakterli cinsi əlaqəda olma qabiliyyətinin olmaması daha çox aşağıdakı hallarla əlaqədardır: - xarici cinsiyyət orqanlarının anadangəlmə anatomik qüsurları və travması (mexaniki maneələr nəticəsində impotensiya); - cinsiyyət orqanlarının xəstəlikləri (cinsi vəzilərin zədələnməsinə, toxum mayesinin keyfiyyətinin dəyişməsinə və ya onun ifrazatının pozulmasına səbəb olan xayaların və prostat vəzinin xəstəlikləri); 11
- ağır və üzücü xəstəliklər, baş beynin və onurğa beynin travmatik zədələnməsi və xəstəlikləri, endokrin pozğunluqlar. Cinsi əlaqədə ola bilmə qabiliyyətinin olmamasının funksional səbəblərinə bir qayda olaraq mərkəzi sinir sisteminin xəstəlikləri aiddir. Kişi cinsli şəxslərin cinsi əlaqədə ola bilmə qabiliyyəti, cinsiyyət orqanlarının normal anatomik quruluşundan, onların, o cümlədən orqanizminin sağlamlıq vəziyyətindən (üzvi və ya funksional) çox asılıdır. Kişilərdə cinsi əlaqədə olma və mayalandırma qabiliyyətinin təyini bir çox çətinliklərlə bağlıdır və müayinə olunan şəxsin ixtisaslaşdırılmış müalicə müəssisəsinə yerləşdirilməsini tələb edir. Belə hallarda ekspertizalar daima komission qaydada uroloqun, endokrinoloqun, nevropatoloqun, bəzi hallarda isə psixiatrın iştirakı ilə aparılır.
- anamnezində cinsiyyət orqanlarının funksiyasının pozulması ilə müşayiət olunan zöhrəvi, infeksion, endokrin xəstəliklər, mərkəzi sinir və periferik sinir sisteminin, cinsiyyət orqanlarının xəstəliklərinin, çanaq sümüklərinin və cinsiyyət orqanlarının travmasının olmasını. Alınmış məlumatları dəqiqləşdirmək məqsədilə, şəxsin müalicə olunduğu və ya müalicədə olduğu səhiyyə müəssisələrindən aşağıdakı hallar barədə olan sənədlər ekspertizaya təqdim olunması üçün müstəntiq tərəfindən tələb edilir: - peşə zərərlərinin və zərərli adətlərin olması (radioaktiv şüalanma, qurğuşunla, civə ilə uzun müddətli kontakt, narkotiklərin, trankvlizatorların, hormonal preparatların, alkoqolun, siqaretin qəbulu və s.);
12
- cinsi inkişaf, nigaha qədər və nigah dövrlərində cinsi həyat barədə məlumatlar; - pollyusiyanın başlama vaxtı, onun tezliyi, onanizmlə məşğul olma (müddəti, fəallığı); - cinsi həyatın başlama vaxtı, cinsi əlaqədə olmanın müntəzəmliyi və tezliyi, seksualpatologiyanın olması (həkim məlumatlarına və müayinə olunanın fikrinə görə), nigahda cinsi həyatın xarakterli (nigahın sayı, uşaqların olması, cinsi həyat zəminində ailə mübahisələrinin olması və s.). Əgər sorğu zamanı müayinə olunan şəxs özünün impotensiyası barədə bildirirsə və müayinə zamanı bunu təsdiq edən obyektiv səbəblər aşkar olunmursa, bu zaman tibbi sənədlərlə (analizlərlə) yanaşı, həmçinin, onun həyat yoldaşının və zərərçəkmişin dindirmə protokolları da öyrənilməli, zərurət yaranan hallarda isə müvafiq ixtisas həkimləri məsləhətə cəlb olunmalıdır. Kişi cinsli şəxslərin cinsi əlaqədə olma qabiliyyətinin təyini ilə bağlı məhkəmə-tibbi ekspertizanın gedişatında aşağıdakı halların müəyyən edilməsini müstəntiqin bilməsi məqsədəuyğundur: - ümumi fiziki inkişaf – bədən quruluşu, qidalanma (onun xüsusiyyətləri), oturaq və ayaqüstə boy, döş qəfəsinin dairəsi, daimi və ağıl dişlərinin olması və sayı; - ikincili cinsi əlamətlərin biruzə olunması (sifətdə, qoltuqaltı nahiyədə və qasıq nahiyəsində tüklənmə dərəcəsi və xarakteri, qalxanvari qığırdağın forması, səsin tembri); - reflekslərin vəziyyəti (qarın, sağrı, anal); - xarici cinsiyyət orqanlarının inkişafı – gərginləşməmiş cinsiyyət üzvünün dairəsi və eni (ereksiya yarandığı zamanı gərginləşmiş cinsiyyət üzvünün ölçürləri); - mağaralı cismin vəziyyəti, pülüyün görünüşü, onun hərəkəti, yüyənin görünüşü; - sidikçıxarıcı kanalın xarici dəliyinin yerləşməsi və s.; 13
- xayalığın forması və görünüşü (qırışlılığı, piqmentasiyası), xayaların öz yerində olması, onların konsistensiyası (yumşaq, yumşaq-elastikli, elastiki), əllə müayinə zamanı ikinci-beşinci barmaqlar arasında səthinin xarakteri və s. Əgər cinsi əlaqədə olma qabiliyyətinin təyini ekspertizasının gedişatında, müayinə olunanın cinsi mənsubluğunun təyini ilə bağlı suallar yaranarsa, bu zaman müayinəyə həkim- seksopatoloqlar, lazım gələrsə digər ixtisas həkimləri cəlb olunur.
- zorlamada; - qadın cinsli şəxslərlə cinsi əlaqədə olma; - əxlaqsız hərəkətlərdə; - uşaqların saxlanması üçün aliment ödəməkdən yayınma hallarında; - nəslartırma qabiliyyətinin itirilməsi ilə müşayiət olunan xəsarətin yetiril-məsi zamanı, sağlamlığa zərərvurma dərəcəsinin təyini zamanı; - mübahisəli atalıqla bağlı mülki işlərə baxılanda. Belə hallarda ekspert müayinələri, mayalandırma qabiliyyətinin saxlanılması və pozulması barədə fikir yürütmək üçün obyektiv məlumatlar və göstəricilər əldə etmək məqsədilə aparılır. Sorğu yolu ilə cinsi inkişaf, cinsi həyat, əvvəllər keçirdiyi və hazırda da olan xəstəliklər, travma, mayalandırma qabiliyyətinə mənfi təsir göstərən zərərli adətlər və peşə zərərləri barədə məlmatlar aydınlaşdırılır.
- prostat vəzinin, toxum kisəsinin, xayaların, onların artımlarının və sidikçıxarıcı kanalın zöhrəvi və digər iltihabi xəstəlikləri; 14
- yoluxucu xəstəliklər – parotit, malyariya, vərəm, bruselyoz, yatalaq və sairə; - mərkəzi və periferik sinir sisteminin xəstəlikləri, travmaları, endokrin xəstəliklər, cinsiyyət orqanlarının funksiyasının pozulması ilə müşayiət olunan cinsiyyət orqanlarının və çanaq sümüklərinin travmaları; - narkotiklərin və onların surroqatlarının, trankvlizatorların, hormonal preparatların alkoqolun, siqaretin, radiasiya şüalanmasının çox qəbulu, qurğuşunla, civə ilə, arsenlə, zəhərli kimyəvi birləşmələrlə zəhərlənmə və sairə. Cinsiyyət orqanlarının vəziyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı aşağıdakı hallar nəzərə alınır: - keçirilmiş iltihabi və ya travma nəticəsində yaranan ikitərəfli xaya və xaya artımlarının zədələnməsi (bərkimə və qabarıqlarının olması), toxumçıxarıcı yolların keçməməzliyi və ya spermatogenezin pozulması nəticəsində mayalandırma qabiliyyətinin itirilməsinin obyektiv əlaməti hesab edilir; - yalnız bir xayanın epi və ya hipostadiyası mayalandırma qabiliyyətinin olmamasının şərtsiz əlaməti hesab olunmur; - prostat vəzi və toxum kisəsi nahiyəsində çapıq dəyişiklikləri, mayalan-dırma qabiliyyətinin itirilməsinin tez-tez rast gəlinən səbəbidir.
Normada eyakulyatın həcmi 2-5 ml-dir. Eyakulyatın həcminin azalması prostat vəzinin, xaya artımlarının və ya toxum kisəsinin funksional pozulma-sını göstərir. Eyakulyatın artıq miqdarı isə (7-8 ml-dən çox) adətən sperma-tozoidlərin konsentrasiyasının azalması ilə müşayiət olunur. Eyakulyatın alınması və onun Birliyin məhkəmə-biologiya şöbəsinə çatdırılması zamanı, spermanın biokimyəvi xüsusiyyətlərinə və spermatozoidlərin hərəkətliliyinə mənfi təsir göstərə biləcək hallardan, havanın temperatur 15
dəyişkənliyindən və mexaniki təsirlərdən qorumaq zəruridir. Belə təsirləri istisna etmək üçün eyakulyat yalnız bədən temperaturuna qədər qızdırılmış təmiz və quru şüşə qablara yığılır. Analiz üçün bütün eyakulyat götürülür. Eyakulyat alındığı vaxtdan üç saatdan gec olmayaraq, müayinə olunmalıdır. Müayinə olunan şəxsin mayalandırma qabiliyyəti barədə nəticə sorğu zamanı, obyektiv müayinə və toxum mayesinin müayinəsi zamanı alınmış bütün məlumatların toplusuna əsaslanır.
-
toxum mayesinin olmaması (aspermatizm); -
hərəkətsiz spermatozoidlərin olması (nekrospermiya); -
(astenospermiya); -
az miqdarda normal spermatozoidlərin olması (oliqospermiya).
16
4. CİNSİ TOXUNULMAZLIĞIN TƏYİNİNİN MƏHKƏMƏ-TİBBİ EKSPERTİZASI. Cinsi toxunulmazlıq dedikdə, cinsi həyatın olmaması başa düşülür. Kişi və qadınların cinsi toxunulmazlığının təyininin öz xüsusiyyətləri vardır. Qadınlarda cinsi toxunulmazlığın əsas əlaməti qızlıq pərdəsinin tamlığıdır. İlk cinsi əlaqə zamanı, adətən, onun tamlığı pozulur (deflorasiya) və bu cırılmalarla özünü büruzə verir. Bəzi hallarda qızlıq pərdəsində olan təbii oymalar, səhvən cırılma kimi qiymətləndirilə bilər. Qızlıq pərdəsinin tamlığı bəzən cinsi əlaqə ilə bağlı pozulmur. Əxlaqsız hərəkətlər zamanı, barmaq, tibbi alətlər, digər əşyaların təsirindən və sair hallarda da qızlıq pərdəsinin tamlığında pozulma ola bilər. Bəzi qızlıq pərdələrinin anatomik xüsusiyyətləri, onların tamlığını pozmadan da cinsi əlaqədə olmağa imkan verir. Qızlığın və cinsi əlaqənin əlamətlərinin təyini bir çox cinsi cinayətlər, əxlaqsız hərəkətlər, zorlamaya cəhd, azyaşlılarla cinsi əlaqə və digər hallarda təyin edilə bilər.
Yüklə 322,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|