Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Dövlət Universiteti

02№-li "Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)" hesabı aşağıdakı hesablarla müxabirləşdirilir:
Debet üzrə Kredit üzrə

02 Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi 02 Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi

(amortizasiyası) (amortizasiyası)

03 Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər 08 Kapital qoyuluşları

47 Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaric olmaları 20 Əsas istehsalat

23 Köməkçi istehsalat

25. 
    Ümumistehsalat xərcləri
    
26. 
    Ümumtəsərrüfat xərcləri
    

29 Xidmətedici istehsalat

və təsərrüfatlar

31 Gələcək dövrlərin xərcləri

43. 
    Kommersiya xərcləri
    
44. 
    Tədavül xərcləri
    

79. 
    Təsərrüfatdaxili
    

hesablaşmalar

79. 
    Mənfəət və zərər
    
80. 
    Mənfəətin istifadəsi
    

88. 
    Bölüşdürülməmiş mənfəət
    

(ödənilməmiş zərər)

88. 
    Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün
    

ehtiyatlar
İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin uçotu

İcarə - tərəflər arasında bağlanmış müqavilə əsasında, əvəzi ödənilməklə əsas vəsaitlərə müəyyən müddətə sahib olmaq və onlardan istifadə etməyin müəyyən edilməsidir. İcarəyə verənlə icarədar arasında bağlanmış müqavilədə icarəyə verilən əsas vəsaitin forması, əsas göstəriciləri. dəyəri, icarə vaxtı, icarə haqqının məbləği, tərəflərin icarəyə götürülən əmlakın təmiri və bərpa olunması ilə əlaqədar olan öhdəlikləri və s. əks olunmalıdır.

Azərbaycan Respublikasında əmlakın icarəyə verilməsi qaydaları 30 aprel 1992-ci il tarixli «İcarə haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə tənzimlənir. Hazırda mövcud olan qanunvericiliyə görə icarənin aşağıdakı formalarından istifadə edilir:

- müəssisənin icarəsi;

- nəqliyyat vasitələrinin icarəsi;

- ayrıca obyektlərin və ya komplekslərin icarəsi

- sexlərin, istehsalatların icarəsi.

Əgər tərəflər arasında bağlanmış müqavilədə başqa şort müəyyən olunmamışsa, icarəyə verilmiş əmlakın əsaslı təmiri icarə verən tərəfindən yerinə yetirilməlidir. İcarəçi qəbul etdiyi əmlakın normal vəziyyətini təmin etməlidir.

Əmlakın istifadə olunması ilə əlaqədar tərəflər arasında bağlanmış müqavilə üzrə müəyyən olunmuş icarə haqqını icarədar vaxtında ödəməyə borcludur.

İcarəyə verilmiş əsas vəsaitlərin mühasibat uçotu aşağıdakı qaydada əks olunmalıdır.

İcarəyə verən müəssisədə icarənin uçotu. Cari icarənin obyekti icarəyə verənin əmlakı hesab olunmaqla onun balansında əks olunur. Obyektin icarədara verilməsi qəbul-təhvil aktı ilə rəsmiyyətə salınır. Bundan sonra icarəyə verən əsas vəsaitin inventar kitabında qeydiyyat aparmaqla 01№-li «Əsas vəsaitlər» hesabı üzrə «Özünəməxsus əsas vəsaitin icarəyə verilməsi» subhesabını açmaqla müəssisədaxili aşağıdakı yazılış aparılır:

• 
  Debet - «Əsas vəsaitlər» hesabının «Özünəməxsus əsas vəsaitin icarəyə verilməsi» subhesabı.
  
• 
  Kredit 01 - «Əsas vəsaitlər» hesabının «Özünəməxsus əsas vəsaitlər» subhesabı.
  

Beləliklə, icarəyə verən müəssisə mülkiyyət sahibi kimi icarəyə verilən əsas vəsaitə görə köhnəlmə hesablayır. Hesablanmış köhnəlmə məbləği icarə xərcindən ödənilir və ona görə də bu məsrəflər xərclərə aid edilmir və 80№-li «Mənfəət və zərər» hesabında əks etdirilir. Hesablanmış köhnəlmə məbləği üçün aşağıdakı yazılış tərtib edilir:

• 
  Debet 80 - «Mənfəət və zərər»
  
• 
  Kredit 02 - «Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi».
  

Əsas vəsaiti icarəyə verən müəssisə üçün icarə haqqı həmin müəssisənin mənfəəti hesab olunur və ona görə do icarə haqqının hesablanması üçün aşağıdakı yazılış aparılır:

• 
  Debet 76 - «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar»
  
• 
  Kredit 80 - «Mənfəət və zərər».
  

Bəzi hallarda icarə haqqı müəyyən olunmuş vaxtdan bir neçə ay qabaq ödənilir və bu halda 83№-li «Gələcək dövrün gəlirləri» hesabından istifadə edilməklə aşağıdakı yazılış tərtib olunur.

• 
  Debet 76 «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar»
  
• 
  Kredit 83 «Gələcək dövrün gəlirləri».
  

Daha sonra icarədardan icarə haqqı daxil olduqda yazılış aparılır:

• 
  Debet 50 «Kassa»
  

51 «Hesablaşma hesabı»

• 
  Kredit 76 «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar
  

Daha sonra avans qaydasında alınmış vəsait öz təyinatına görə silinir:

• 
  Debet 83 «Gələcək dövrün gəlirləri»
  
• 
  Kredit 80 «Mənfəət və zərərlər».
  

Bəzi hallarda icarəyə verən verdiyi əsas vəsaitlər üzrə təmir işi aparır və həmin məsrəfləri müəssisə mühasibat uçotunda özünəməxsus vəsaitin təmiri kimi əks etdirir və məsrəflər istehsal xərclərinə daxil edilir.

İcarə üzrə bağlanmış müqavilə ləğv olunduqda və icarədar ona məxsus olan əsas vəsaiti geri qəbul etdikdən sonra inventar kartoçkasında yazılış aparmaqla aşağıdakı müxabirləşməni tərtib edir.

• 
  Debet 01 - «Əsas vəsaitlər», «Özünəməxsus əsas vəsaitlər» subhesabı
  
• 
  Kredit 01 - «Əsas vəsaitlər», «Özünəməxsus əsas vəsaitin icarəyə verilməsi» subhesabı.
  

İcarədar icarəyə götürdüyü əsas vəsaitin qəbul-təhvil aktı əsasında mühasibat uçotu hesablar planının 001№-li balansarxası hesabı sayılan «İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər» hesabında əks etdirilir.

İcarədar müəssisədə icarə haqqı onunu xərclərinə daxil edilir və bu əsasda aşağıdakı yazılış aparılır:

• 
  Debet 20 - «Əsas istehsalat»
  

25 - «Ümumi istehsalat xərcləri»

26 - «Ümumi təsərrüfat xərcləri

44 - «Tədavül xərcləri»

• 
  Kredit 76 - «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar».
  

Müqavilə şərtlərinə görə əgər icarə haqqının əvvəldən avansla verilməsi nəzərdə tutulmuşsa, onda bu xərclər 31№-li «Gələcək dövrün xərcləri» hesabına aid edilməklə aşağıdakı yazılış aparılır:

• 
  Debet 31 - «Gələcək dövrün xərcləri»
  
• 
  Kredit 76 - «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar».
  

Sonradan bu məsrəflər bərabər həcmdə hesabat dövrünün xərclərinə silinməklə aşağıdakı yazılış aparılır:

• 
  Debet 20 - «Əsas istehsalat»
  

25 - «Ümumi istehsalat xərcləri»

26 - «Ümumi təsərrüfat xərcləri»

44 - «Tədavül xərcləri»

• 
  Kredit 31 - «Gələcək dövrün xərcləri»
  

Bu əməliyyatdan sonra faktiki görülən icarə xərclərinə görə 76№-li «Müxtəlif debitorlar və kreditorlarla hesablaşmalar» hesabının debetinə və 50№-li «Kassa» və 51№-li «Hesablaşma hesabının krediti»ndə əks olunur.

Bəzi hallarda tərəflər bağladıqları müqavilə şərtlərinə görə, icarəçi qəbul etdiyi əsas vəsaitin öz tələbinə uyğun olaraq yenidənqurma, avadanlıqlarla təmir etmə əməliyyatını aparır.

Bu halda icarədar icarəverənlə razılaşma əsasında əsaslı tikinti aparır və həmin məsrəfləri 08№-li «Kapital qoyuluşu» hesabında əks etdirir. Kapital qoyuluşu başa çatdıqdan sonra həmin məsrəflər üzrə 01№-li «Əsas vəsaitlər» və 08№-li «Kapital qoyuluşu» hesabında əks olunur. Beləliklə, əsas vəsaitlər artırılmış dəyərlə birlikdə icarəyəverənə qaytarıldıqda həmin məbləğ üzrə aşağıdakı yazılış aparılır.

• 
  Debet 47 - «Əsas vəsaitin satışı və sair xaric olmalar»
  
• 
  Kredit 01 - «Əsas vəsaitlər».
  

Nəticə olaraq icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin icarəyəverənə qaytarılmasının müvafiq məbləği 001№-li balansarxası hesabdan silinməsi ilə yekunlaşdırılır.

03№-li "UZUN MÜDDƏTƏ İCARƏYƏ GÖTÜRÜLMÜŞ ƏSAS VƏSAİTLƏR" HESABI

03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər" hesabı müəssisələr tərəfindən uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas və-saitlərin mövcudluğu və hərəkəti haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu hesabdan icarədar müəssisələr-də istifadə edilir. icarə müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq uzun müddətə icarəyə götürülən gələcəkdə alınma hüququ olan, yaxud alınma hüququ ol-mayan, müqavilədə və ya icarəçi ilə icarədar arasındakı başqa razılaşma sənədlərində nəzərdə tutulmuş qiymətlərlə dəyəri ödənilərək icarəyə götürənin mülkiyyətinə keçən obyektlər (sənədlərdə nəzərdə tutulmuş icarə müddətindən asılı olaraq) icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərə aid edilir.

Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər 03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər" hesabında icarəyə verən və icarədarlar arasında razılaşdırılmış qiymətlə uçota alınır. Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası) 02№-li "Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)" hesabında uçota alınır.

Uzun müddətə icarə şərti ilə müəssisəyə daxil olmuş əsas vəsaitlərin mədaxili 03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas və-saitlər" hesabının debetində və 97№-li "İcarə öhdəlikləri" hesabının kreditində əks etdirilir.

Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin istifadəsinə görə icarəyə verənlərə çatası vəsaitlərin ödənişi 97№-li "icarə öhdəlikləri" hesabının debetində və pul vəsaitlərini uçota alan hesabların isə kreditində əks etdirilir. Uzunmüddətli icarə müqaviləsi üzrə hesablanmış faiz məbləği 97№-li "İcarə öhdəlikləri" hesabının kreditində və 81№-li "Mənfəətin istifadəsi" hesabının debetində əks etdirilir.

İcarə müqaviləsinin şərtlərinə (yaxud icarəyə verənlərlə icarədar arasındakı əlavə razılığa) görə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər icarədarın mülkiyyətinə keçdikdə 01№-li "Əsas vəsaitlər" hesabının debetində və 03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas və-saitlər" hesabının kreditində əks etdirilir. Bununla birlikdə bu əsas vəsait obyektinin 02№-li "Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)" hesabındakı köhnəlmə məbləği 02-2 "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)" subhesabından 02-1 "Xüsusi əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)" subhesabına köçürülür.

İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər müqavilə müddəti qurtardıqdan sonra icarəyə verənlərə qaytarılarsa, onda 02№-li "Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)" hesabının debetində və 03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər" hesabının kreditində yazılış aparılır.

Əgər icarəyə götürülmüş əsas vəsait obyekti icarə müqaviləsinin müddəti qurtarana qədər icarəyə verənə qaytarılarsa, 03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər" hesabının kreditinə, 02№-li "Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)" hesabının (hesablanmış köhnəlmə məbləğində) və 97№-li "icarə öhdəlikləri" hesabının (obyektin istifadəsi üçün icarəyə verənə köçürülməmiş ödəniş məbləğində) debetində yazılış aparılır.

03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər" hesabı üzrə analitik uçot əsas vəsaitlərin növləri və ayrı-ayrı inventar obyektləri üzrə aparılır.