Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi LƏNKƏran döVLƏt universiteti Rİyaziyyat və İnformatika kafedrasi

15. EKSPERT TƏLIM SISTEMLƏRININ ÜMUMILƏŞDIRILMIŞ STRUKTURU 

 

Ekspert Təlim Sistemi (ETS) – tədris-təlim sahəsində yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin elmi 

biliklərini və təcrübələrini özündə toplayan, yayan və onlardan nisbətən az ixtisas biliyi olanların 

istifadəsinə imkan yaradan mürəkkəb proqram kompleksidir. 

 

ETS-lərin işlənməsində minimal səviyyədə 4 mütəxəssis iştirak edir: ekspert, bilik 

mühəndisi, proqramçı, istifadəçi. 

 

Bilik mühəndisi süni intellekt üzrə mütəxəssisdir. O, bilik bazası ilə ekspert arasında bufer 

rolunu oynayır. Bilik mühəndisi koqnitoloq, mühəndis-interpretator və analitik də adlandırılır. 

 

ETS-in ümumiləşdirilmiş strukturu aş-kı kimi göstərilə bilər: 

 

İstifadəçi interfeysi 

 

 

 

Məntiqi nəticə bloku 

 

 

 

Bilik bazasının 

intellektual redaktoru 

Qara zolaqlı 

Təyinatı 

Rəng 

Geyim forması 

sevir 

Voleybol 

komandas

ı 

bu 

Şəxs 

İdman növü 

Xəzər 

Əlizadə 

Əsa

s 

hi

ssə

 

bu 

qol 

---

 

 

 

 

Bilik bazası 

 

 

 

 

 

 

İzahedici altsistem 

 

 

 

 

İstifadəçi interfeysi – sorğunun daxil edilməsi və cavabın alınması prosesində istifadəçi ilə 

ETS arasında dialoqu reallaşdıran proqram kompleksidir. 

Məntiqi nəticə bloku - bilik bazasında olan məlumatlar əsasında ekspertin fikirlərinin, 

düşüncələrinin gedişini modelləşdirən proqramdır. 

Bilik bazası – ES – in özəyi olub, predmet sahəsində biliklər məcmusunun ekspertə və 

istifadəçiyə aydın olan formada (təbii dilə yaxın dillərdə) maşın informasiya daşıyıcılarına yazılmış 

kompleksidir. Biliklərin təbii dilə yaxın dildə yazılması ilə yanaşı, maşındaxili təqdimat formaları da 

mövcud olur. 

İzahedici altsistem – istifadəçinin aşağıdakı tip suallarına cavab verən proqram 

kompleksidir: Bu və ya digər tövsiyyə necə alınmışdır? Nə üçün sistem belə qərar qəbul etmişdir? 

Deyilən birinci sualda bilik bazasının bütün əlaqədar fraqmentlərini göstərməklə fikrin alınmasının 

tam gedişi, ikinci sualda isə alınmış nəticədən əvvəldə duran mühakiməyə isnad verilir. 

Bilik bazasının intellektual redaktoru – bilik mühəndisinə dialoq rejimində bilik bazası yaratmağa 

imkan verən proqramdır. Buraya qurulmuş menyu sistemi, biliyin təqdimedilmə dilinin şablonu, 

“help” – rejim və baza ilə işləməyi asanlaşdıran digər servis vasitələri daxildir. 

ETS – in işlənməsinə bilik mühəndisi rəhbərlik edir. 

ETS-lər hazırda çoxlu müxtəlif məzmunda proqram kompleksini birləşdirir ki, onları da 

müxtəlif meyarlarla təsnifləşdirmək olar. Həmin təsnifatın ümumiləşdirilmiş modeli daha dolğun 

hesab edilir. 

 

---