Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Lənkəran Dövlət Universiteti

E_or = E_o + RT/nF · ln ·[oksid.] / [reduks.]
Burada, R – universal qaz sabiti, C;
T – mütləq temperatur, TK;
F – Faradey ədədi, Kl;
n – bir hissəcik (ion) vasitəsilə daşınan yükün ədədi;
[oksid.] və [reduksi.] – həmin sistemdə oksidləşdiricilərin və reduksiya edicilərin konsentrasiyası.
Bərabərlikdən göründüyü kimi, oksidləşdiricilərin konsentrasiyası yüksəldikcə, potensial da yüksəlir. Əgər oksidləşdirici və reduksiyaedicilərin fəal konsentrasiyaları bərabərdirsə, onda
[oksid.] / [reduks.] = 1 və E_or = E_o olacaqdır.
Oksidləşdiricinin və reduksiyaedicilərin fəallığı eyni olan və vahidə bərabər olan sistemin potensialı oksidləşmə - reduksiya sisteminin normal potensialı adlanır. Oksidləşmə-reduksiya potensialının hidrogenə nisbəti Eh adlanır:
Eh = E₀ + RT/_nF · l_n·[H⁺ ]² / [H₂]
Potensial şərti seçilmiş standart elektroda görə hesablanır; elektrokimyada standart elektrod kimi hidrogenin elektrodu qəbul edilmişdir. Standart normal hidrogen elektrodunun potensialı şərti olaraq sıfıra bərabər götürülür. Sistemin oksidləşmə-reduksiya potensialı müəyyən edilərkən tətbiq edilən istənilən elektrodun qiyməti və potensialının işarəsi hidrogen elektrodu ilə müqayisə edilir. Belə ki, torpağın oksidləşmə-reduksiya potensialı ölçülərkən tez-tez müqayisə elektrodu kimi istifadə edilən doymuş kalomel elektrodunun potensialı, normal hidrogen elektroduna münasibətdə 18⁰C temperaturda + 250 mV -ə bərabərdir. Normal hidrogen elektroduna münasibətdə R,T və F göstəricilərinin qiyməti yerinə qoyulduqdan sonra düstur və natural onluq loqorifmlərinin əvəzediciləri aşağıdakı şəklə düşür (18⁰ C-də) (R):
Eh = 0,029 lg [H⁺ ]²
[H2]

Torpağın oksidləşmə-reduksiya vəziyyətinin Eh göstəricisi vasitəsilə kəmiyyətcə xarakteristikası zamanı OR potensialı millivoltla ifadə edilir. Torpaqlarda oksidləşmə -reduksiya proseslərinin gərginliyi müəyyən dərəcədə mühitin reaksiyası (pH) ilə əlaqədardır; mühitin reaksiyası mikrobioloji proseslərin intensivliyinə və istiqamətinə təsir göstərir, torpağın bəzi oksidləşmə-reduksiya sisteminin komponentlərinin məhlula daxil olması ondan asılıdır və s.

pH-ın müxtəlif olduğu mühitlərdə oksidləşmə-reduksiya şəraitlərinin müqayisəli göstəricilərini almaqdan ötrü Klark rH₂ göstəricisindən istifadə etməyi təklif etmişdir. Bu göstərici molekulyar hidrogenin təzyiqinin mənfi loqarifmini ifadə edir və aşağıdakı düstur vasitəsilə hesablanır:

rH₂ = Eh + 2pH

30

Beləliklə, torpağın oksidləşmə-reduksiya vəziyyətininin kəmiyyət səciyyəsi Eh (millivoltla) və rH₂ şərti göstəricisi vasitəsilə ifadə edilə bilər.

rH₂ > 27 oksidləşmə prosesləri,
rH₂< 27 (22-25) olarsa reduksiya prosesləri üstünlük təşkil edəcəkdir. rH₂ < 20 vəziyyətində reduksiya prosesləri intensivləşəcəkdir.

1.