Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ aztu-nun nəzdində baki texniKİ kolleciN

 
5.3. Logistik zəncirdə nəqliyyat logistikasının yeri 
 
Nəqliyyat “tədarük - istehsal - satış - istehlak” logistik zəncirinin (şəkil 2.1) ən vacib 
halqalarından biridir. Yüklərin çatdırılması istehsal prosesinin ayrılmaz hissəsidir. Bu əmə-
liyyatların xərci ümumi logistika xərclərinin 50% -nə qədərini təşkil edir. 
Nəqliyyat, mahiyyət etibarilə, maddi axının daşıyıcısıdır. Təşkilat daxilində isə təşkilati 
səviyyədə hərəkətin yeganə səbəbi, nəqliyyatla əlaqəli olmayan, həmçinin müəssisə daxilində çox 
vaxt anbar texnikasının köməyilə yerinə yetirilən, istehsal prosesindəki material axınının sex daxili 
hərəkətidir.
Material axını, ilkin xammal mənbəyindən (material eh-tiyatlarının tədarükçüsündən) hazır 
məhsulun son istehlakçı-sına gedən yolda, bir neçə mərhələdən keçir. 

---

19 
 
Şəkil 5.1. Logistik zəncirdə nəqliyyat logistikasının yeri 
 
Birinci mərhələ - xammal və material tədarükçüdən, müxtəlif nəqliyyat növlərindən istifadə 
edərək, müəssisəyədək hərəkəti. 
İkinci mərhələ - istehsal prosesi mərhələlərində müəs-sisə daxilində axının hərəkəti olub, 
texnoloji əməliyyatların ye-rinə yetirilməsi zamanı həyata keçirilir. 
Üçüncü mərhələ - material axınının, istehsalçıdan məhsulun son istehlakçısınadək, 
hərəkətidir. 
Şəkil 2.1- dən göründüyü kimi nəqliyyat logistikası, xüsusilə satınalma və paylanma 
logistikası ilə yaxından qarşılıqlı fəaliyyətdədir. Bundan əlavə, o, logistikanın informasiya sistemi 
ilə sıx inteqrasiya olunmalıdır. 
Nəqliyyatın, logistikanın müstəqil tətbiq sahəsinə çev-rilməsinə, aşağıdakı əsas amillər 
köməklik edir:
• nəqliyyatın, logistikanın əsas ideyalarını reallaşdırma, yəni onun etibarlı, stabil və optimal 
fəaliyyət göstərən, “təda-rük - istehsal - satış - istehlak” zənciri yaratmaq qabiliyyətinin olması; 
• logistik sistemin daxilində xammal, yarımfabrikat və hazır məhsulların paylanma
kanallarını seçərkən bir sıra mü- 
rəkkəb nəqliyyat problemlərinin həllinin qaçılmaz olması; 
• malların ilkin xammal mənbəyindən hazır məhsulun son istehlakçısına çatdırılmasının 
maksimum dəyəri 50% -ə ça-tan ümumi logistika xərclərində nəqliyyat xərclərinin yüksək payının 
olması; 
• malların xarici ticarət qiymətində nəqliyyat kompo-nentinin yüksək payının (xüsusilə 
daşıma məsafəsi böyük olan ölkələr üçün) olması; 
• çox sayda nəqliyyat – ekspedisiya müəssisələrinin ol-masının həm daxili daşımalarda, həm 
də beynəlxalq rabitələrdə malların optimal çatdırılmasının təşkilində mühüm rol oyna-ması. 
Logistik zəncirdə nəqliyyatın əsas funksiyası daşımalar-dan ibarət olub, səmərəlilik 
prinsipinə (vaxt və xərclərin azal-dılmasına) riayət etməklə yerdəyişməni həyata keçirməkdir. Vaxt