Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu

III FƏSİL 
ƏDƏBİ TƏNQİDİN ƏSAS SİMALARI 
 
3.1. Professor Yavuz Axundlunun ədəbi-tənqidi fəaliyyəti
XX əsrin ikinci yarısında Naxçıvanda ədəbi tənqidin ən fəal 
nümayəndələrindən biri professor, Prezident təqaüdçüsü, əməkdar müəllim Yavuz 
Axundov (Axundlu) olmuşdur. İlk ədəbi-tənqidi məqaləsi 1952-ci ildə mətbuatda işıq 
üzü görən Yavuz Axundov uzun illər elmi fəaliyyətlə məşğul olmuş, çoxsaylı 
kitabların və elmi məqalələrin müəllifi kimi tanınmışdır. Xüsusən ustad ədibimiz 
M.S.Ordubadinin yaradıcılığı, Azərbaycan tarixi romanının zəngin və çoxşaxəli 
inkişaf yolu məhz professor Y.Axundlu tərəfindən fundamental şəkildə 
araşdırılmışdır.
Y.Axundov hələ 1950-60-cı illərdə mətbuatda Azərbaycan, rus, Ukrayna, 
qazax və s. xalqların ədəbiyyatının bir sıra görkəmli klassikləri hasqqında məqalələr 
dərc etdirmişdir. Onun bir çox məqaləsi isə bilavasitə həmin dövrün ədəbi prosesinin 
müxtəlif aspektlərini işıqlandırır. Tənqidçinin “Naxçıvan baharı” adlı almanaxa 
(1961) həsr etdiyi eyniadlı resenziyada həmin toplu müfəssəl şəkildə dəyərlən-
dirilmişdir [11]. Y.Axundov 1965-ci ilin iyun ayında “Bakı” qəzetində “Ədəbi 
qüvvələr (Naxçıvan yazıçıları haqqında)” [12], “Şərq qapısı”nda “Naxçıvan 
yazıçılarının yaradıcılığı haqqında bəzi qeydlər” [13], “Ədəbiyyat və incəsənət” 
qəzetinin səhifələrində isə “Bizim günlərin tərənnümü (Naxçıvan yazıçılarının 
yaradıcılığı haqqında)” adlı [14] məqalələrlə çıxış etmişdir. Həmin məqalələrdə 
Naxçıvan ədəbi mühitinin müxtəlif nəsillərə mənsub nümayəndələrindən M.Nəsirli, 
H.İbrahimov, H.Razi, Ə.Yusifli, K.Ağayeva və digərlərinin yaradıcılığına nəzər 
salınmış, onların səciyyəvi əsərlərinin ideya-bədii məziyyətləri önə çəkilmişdi.
Tənqidçi “Ədəbi qüvvələr (Naxçıvan yazıçıları haqqında)” adlı məqaləsində 
tanınmış şair Hüseyn Razinin lirikasında tarixilik və müasirlik, vətənpərvərlik, təbiət 
gözəlliklərinin tərənnümü barədə yazırdı: 
“Bu şeirlərdə oxucu zamanın min bir 
tufanına vüqarla sinə gərən əzəmətli memarlıq abidələrinin pozulmaz rəngini görür, 

---

108 
Ordubad bağlarının xoş ətrini duyur,”Qızlar bulağı”nın misilsiz gözəlliyinə heyran 
olur”
[12]. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetindəki məqaləsində isə alim naxçıvanlı 
müəlliflərin müasir həyatdan bəhs edən bədii əsərlərinə daha çox diqqət yetirmişdir. 
Yavuz Axundov şair-dramaturq Müzəffər Nəsirlinin “Laləli dağlar” adlı kita-
bına (1965) həsr etdiyi eyniadlı resenziyada [15] müəllifin müharibə mövzusunda 
yazdığı “Qafqaz oğulları” poemasında Azərbaycan və gürcü xalqları arasındakı 
dostluğun tərənnümünün inandırıcı verildiyini müsbət qiymətləndirmişdir. 
Azərbaycanlı döyüşçü Kamalın fədakarlığının bədii təcəssümü tənqidçini razı 
salmışdır. Buhenvaldın əfsanəvi qəhrəmanı, həmyerlimiz Əkbər Ağayevə həsr 
olunmuş “Əkbər haqqında ballada” poemasını da təqdirəlayiq sayan Y.Axundov 
yazırdı ki, əsər çox maraqlıdır, bir sıra yaddaqalan hadisələr var. Poemanın dili axıcı 
və rəvandır. Bununla belə, tənqidçi şairə iradlarını da bildirərək nəzərə çatdırırdı ki, 
M.Nəsirli Əkbərin igidliyini, ümumən obrazını daha ətraflı və mükəmməl təsvir edə 
bilərdi.
1970-1990-cı illərdə Y.Axundovun ədəbi-tənqidi fəaliyyəti daha da 
genişlənmişdir. Onun “Naxçıvanda ədəbi yüksəliş” məqaləsi (18) muxtar respub-
likada ədəbi mühitin əlli illik inkişaf yoluna həsr olunmuşdur. Məqalədə 1960-1970-
ci illərin ədəbi prosesi barədəki təhlillər və dəyərləndirmələr də diqqəti çəkir. 
Tənqidçi müasiri olan şair, yazıçı və dramaturqlardan Hüseyn İbrahimov, Hüseyn 
Razi, Əliyar Yusifli və digərlərinin yaradıcılıq axtarşılarını təqdir etmişdir. 
Y.Axundovun həmin illərdə yazdığı ədəbi-tənqidi məqalələrinin bir neçəsi 
Naxçıvanda yaşayan yazıçı Möhsün Möhsünovun əsərləri barədədir. Yazıçının “Baş 
tutmadı” kitabına həsr etdiyi “İkinci kitabın sevinci” (“Şərq qapısı” q., 1979, 23 
oktyabr), “Səadət özü gəlmir” kitabı haqqında eyniadlı resenziyası (“Ədəbiyyat və 
incəsənət” q., 1985, 15 mart), “Leyləklər yenə gəldi” kitabı barədə “Yeni kitab, yeni 
uğur” məqaləsi (“Sovet Naxçıvanı” q., 1989, 23 mart) bu baxımdan xatırladıla bilər. 
Həmin resenziyalarda yazıçının lirik və satirik səpkili hekayələrinin, həmçinin 
povestlərinin əsas mündəricəsinə, başlıca qayəsinə diqqət yetirilib. 
Y.Axundovun H.Həşimovla ilə birgə yazdığı “Ürək parası” resenziyasında 
[27] tanınmış pedaqoq Əkbər Əkbərovun çətin tərbiyə olunan uşaq və yeniyetmələrin 

---

109 
həyatından bəhs edən povestlərinin əsas ideya-sənətkarlıq məziyyətləri təhlil 
olunmuş, iradlar (bəzi obrazların sxematikliyi və s.) da nəzərə çatdırılmışdır. Həmin 
müəlliflərin "Könül səsi” resenziyasında isə (“Şərq qapısı” q., 1992, 21 oktyabr) isə 
xalq-aşıq şeiri tərzində əsərlər qələmə almış Firidun Şimşəyin “Ürəyimdən keçənlər” 
kitabındakı şeirlər, həmçinin “Şahmat” poeması müfəssəl təhlilini tapmışdır. 
Y.Axundovun “Sökülən danın sevinci” adlı resenziyasında (H.Həşimovla 
birgə) isə [26]
 
Mənsur Qasımzadənin “Yazıçı” nəşriyyatında çapdan çıxmış “Dan 
söküləndə” adlı şeirlər kitabçasından söz açılmış, müəllifin “həssas, poetik müşahidə 
qabiliyyəti” vurğulanmışdır ki, bu, o qədər də inandırıcı səslənmir. Belə zəif 
materiallar barədə söz açarkən ədəbi tənqid diqqətli olmalı, pisə pis, yaxşıya yaxşı 
deməlidir. Xalq yazıçısı, professor Elçinin vaxtı ilə “Poeziyamızın bəzi yaradıcılıq 
problemləri” məqaləsində haqlı olaraq yazdığı kimi