AZƏrbaycan respublikasi iQTİsadiyyat və SƏnaye naziRLİYİ
Yüklə 207,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI İQTİSADİYYAT VƏ SƏNAYE NAZİRLİYİ Dünyada polietilen və polipropilen istehsalı haqqında ARAYIŞ Hazırladı: Sənaye şöbəsinin Emal sənayesi sektorunun aparıcı məsləhətçisi Vasif Bayraməliyev BAKI – 2015 2
Mündəricat Plastik sənayesi ___________________________________________________ 3 Polietilen haqqında ________________________________________________ 3 Polietilenin yaranma tarixi ___________________________________________________________ 5 Polietilenin sinifləndirilməsi və fiziki xüsusiyyətləri _______________________________________ 5
Polipropilen haqqında ümumi anlayış ___________________________________________________ 7 Polipropilenin yaranma tarixi _________________________________________________________ 8
Xətti bağlı aşağı sıxlıqlı polietilen (LLDPE) _____________________________________________ 15 Aşağı sıxlıqlı polietilen (LDPE) ______________________________________________________ 17 Türkiyə polietilen sənayesi __________________________________________________________ 17 MDB ölkələri _____________________________________________________________________ 19
Dünyada polipropilen ticarətinin istiqamətləri ___________________________________________ 27 Çin _____________________________________________________________________________ 28
Azərikimya İstehsalat Birliyi _________________________________________________________ 33 Azərbaycanda planlaşdırılan layihələr _________________________________________________ 34
3
“Plastik” yunan dilindən (“plastikos”) tərcümədə qəliblənən deməkdir. Plastik dövrü eyni zamanda polimerlər dövrü kimi də adlanır. Polimerlər (“poly” = çox) çox böyük molekullar olub, monomerlərdən (“mono” = bir) təşkil edilmişdir. Polimerlərin çoxu bir-birinə bənzəyən və zəncir vasitəsilə bağlanmış monomerlərdən təşkil olunmuşdur. Təbiətdə polimerlərin minlərlə növü mövcuddur. Ən geniş yayılmış polimer ağacların və bitkilərin tərkibində olan sellülozadır. Eyni zamanda proteinlər də təbii polimerlərin geniş yayılmış bir növüdür. 1870-ci ildə Amerika ixtiraçısı John Wesley Hyatt sellülozadan istifadə etməklə, çox geniş istifadə olunan sellüloid adlı yeni məhsul ixtira etdi. Bu və digər erkən plastiklər mövcud materiallardan yaradılmışdı. Növbəti addım tam sintetik plastikin yaradılması idi. Polietilen haqqında Polietilen çox müxtəlif məhsullarda istifadə edilən termoplastik maddədir. Polietilen istehsalı etilenin polimerləşməsi ilə olur və monomer haldakı etilendən alınır. Polietilen yumşaq və elastik, eləcə də sərt və ağır məhsul kimi istehsal edilə bilər. Xarici mühit şərtlərinə və nəmə qarşı davamlılıq, rahatlıq, zərbəyə və şaxtaya dözümlülük, dielektrik xüsusiyyətli olması ilə fərqlənir. Əsasən gündəlik tələbat məhsullarında, qablaşdırmada, borularda, oyuncaqlarda istifadə olunur. Polietilen səmərəli xammaldır. İl ərzində qlobal polietilen istehsalı üçün ümumi xam neft və təbii qazın bir faizdən də az hissəsi istifadə olunur. Termoplastik material olduğu üçün, dəfələrlə təkrar istehsal üçün yararlıdır. Məsələn, zibil qabları təkrar istehsal olunmuş polietilendən istehsal olunur. Əgər istifadə edilmiş polietilen təkrar istehsal üçün yararsız olarsa, yüksək keyfiyyətli yanacağa çevrilir. 4
Polietilenin əsas istifadə sahələri:
Polietilen film (qablaşdırma, bubble, skoç)
Tara
Polimer borular (kanalizasiya, drenaj, su və qaz təchizatı üçün)
İzoləedici materiallar
Polietilen toz (termoyapışqan kimi istifadə olunur)
Hərbi zireh
Plastik qutular
Mətbəx əşyaları
Uşaq oyuncaqları Plastik texnologiyasının sürətli inkişafı xammal istehsalı sahəsində də mühüm dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Ümumiyyətlə, polietilen istehsalının iki üsulu vardır: yüksək təzyiq altında aşağı sıxlıqlı, aşağı təzyiq altında orta və yüksək sıxlıqlı polietilen əldə edilir. Monomer etilen C 2 H 4 formulundan ibarət karbohidrogendir, hansı ki, bir-birinə bağlı bir cüt (CH 2 =CH 2 ) metilen qrupları kimi hesab edilə bilər. Etilen adətən neft-kimya mənbələrdən istehsal olunur, eyni zamanda etanolun dehidratasiyası (susuzlaşdırma) nəticəsində yaradılır. Etilenin kifayət qədər sabit molekulları var və yalnız katalizatorların təsirilə polimerləşir və polietilen yaranır. Polietilen istehsalı 2-5 mm qranullar şəklində olur və etilenin polimerləşməsi ilə əldə edilir. Sxem 1. Polietilenin görünüşü (C 2 H 4 ) n 5
Polietilenin ixtiraçısı alman mühəndis Hans Von Pechmann hesab edilir. O, 1899- cu ildə diazometan araşdırması zamanı təsadüfən polietileni kəşf etdi. Ancaq bu kəşf çox yayılmadı. Polietilenin “ikinci həyat”ı mühəndislər Eric Fawcett və Reginald Gibson sayəsində 1933-cu ildə başladı. İlk sənaye üsullu polietilen sintezi (diazometan qeyri-sabit maddə idi) Eric Fawcett və Reginald Gibson tərəfindən 1933-cü ildə Britaniyanın Norviç şəhərindəki İmperial Kimya Sənayesində (Imperial Chemical Industries) əldə edilmişdir. Onlar çox yüksək təzyiq (bir neçə yüz atmosfer) tətbiq etməklə, etilen və benzaldehid qarışığından polietilen əldə edirdilər. Eskperimentlərin təkmilləşdirilməsindən sonra Perrin və Patton 1936-cı ildə aşağı sıxlıqlı polietilen (LDPE) üçün patent aldılar və sənaye istehsalına 1938-ci ildə başlanıldı. Polietilen istehsalında dönüş katalizatorların təsiri ilə daha aşağı temperatur və təzyiq şəraitində istehsal oldu. Yüksək sıxlıqlı polietilenin əldə edilməsi üzrə eksperimentlərə 1920-ci illərdə alman kimyaçı Karl Zigler başlamışdır. 1954-cü ildə isə patent əldə etmişdir. İlk dövrlərdə polietilen yalnız telefon kabellərinin istehsalında istifadə edilirdi. Yalnız 1950-ci illərdən qablaşdırma vasitəsi kimi qida sənayesində istifadə edilməyə başlanmışdır. Polietilenin sinifləndirilməsi və fiziki xüsusiyyətləri Polietilen sıxlığına və kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif kateqoriyalarda təsnifləşdirilir. İstifadə həcminə görə polietilenin əsas növləri YSPE, XASPE və ASPE- dir.
HDPE (yüksək sıxlıqlı Polietilen) HDXLPE (yüksək sıxlıqlı çarpaz bağlı Polietilen) 6
XLPE(çarpaz bağlı Polietilen) MDPE (orta sıxlıqlı Polietilen) LPPE (aşağı sıxlıqlı Polietilen) LLDPE (xətti bağlı aşağı sıxlıqlı Polietilen) VLDPE(çox aşağı sıxlıqlı Polietilen) UHMWPE (ultra yüksək molekulyar sıxlıqlı Polietilen) ULMWPE (ultra aşağı molekulyar sıxlıqlı Polietilen) Cədvəl 1. Əsas polietilen növlərinin fiziki xüsusiyyətləri
Temperatur Təzyiq Kristallılıq dərəcəsi Sıxlıq q/sm 3
Yüksək təzyiqli polietilen (LDPE) 200 - 260 °C 150 - 300 MPA 50 - 60 % 0,9-0,93 Orta təzyiqli polietilen 120 - 150 °C 3 - 4 MPA 75 - 85 % 0,93-0,94 Aşağı təzyiqli polietilen (HDPE) 100 - 120 °C 0.1 - 2 MPA 80 - 90 % 0,94-0,96 Yüksək sıxlıqlı polietilen (HDPE) – yuyucu vasitələrin şüşələri, zibil qabları, su boruları. Oyuncaqların 1/3-i HDPE-dən hazırlanır. Zərbəyə davamlıdır. 2007-ci ildə dünya üzrə HDPE istehlakı 30 milyon tona çatmışdır. Orta sıxlıqlı polietilen (MDPE) – Sıxlığı 0.926-0.94 q/sm 3 . Qaz boruları və fitiqlər, çantalar, çuval, qablaşdırmada istifadə olunur. 7
Aşağı sıxlıqlı polietilen (LDPE) – Sıxlığı 0.91- 0.94 q/sm 3 . 2013-cü ildə qlobal ASP bazarının həcmi 33 milyard dollar olmuşdur. İzolyasiya materialı kimi istifadə olunur. Ultra yüksək molekulyar sıxlıqlı polietilen (UHMWPE) – Çox yüksək molekulyar çəkiyə malikdir. Süni diz oynaqlarının hazırlanmasında istifadə olunur. Xətti bağlı aşağı sıxlıqlı polietilen (LLDPE ) - Sıxlığı 0.915- 0.925 q/sm 3 . LDPE- yə nisbətən zərbəyə daha dözümlüdür. 2013-cü ildə qlobal LLDPE bazarının həcmi 40 milyard dollar olmuşdur. Çox aşağı sıxlıqlı polietilen (VLDPE) - Sıxlığı 0.880- 0.915 q/sm 3 . Polietilen uzun karbohidrogen zəncirlərindən ibarət termoplastik polimerdir. HDPE 120-180 °C, LDPE isə 105-115 °C temperaturda əriyir. Polietilən yanarkən mavi alov ilə yavaş-yavaş yanır və yanarkən şamda olduğu kimi parafin qoxusu yayılır.
Polipropilen haqqında ümumi anlayış
Kimyəvi formulu (C 3 H 6 ) n
Ərimə temperaturu 130 - 171°C
Sıxlığı - 0.91 q/sm³ Polipropilen avtomobil sənayesində istifadə olunan hissələrdən, tekstil və qida qablaşdırmasına qədər çox geniş istifadə sahəsi olan termoplastik bir polimerdir. Monomer propilenin polimerləşməsi ilə əldə olunur. 8
Aşağı sıxlıqlı polietilendən (LDPE) daha az sərt və yuxarı sıxlıqlı polietilendən(HDPE) daha az kövrəkdir. Zərbəyə davamlıdır, elektrik izolyasiyasını təmin edir. Açıq havada tez alışandır, oksidləşə bilir. Sxem 2. Polipropilenin quruluşu. CH
3 H CH 3 H CH 3 H
\ / | | | | C==C -> -- C -- C -- C -- C -- / \ | | | | H H H H H H
propilen monomer polipropilen polimer
Kimyaçılar Paul Hogan və Robert Bank ilk dəfə 1951-ci ildə propileni polimerləşdirərək polipropilen əldə etdə etdilər. Polipropilen ticarət həcminə görə ən vacib plastiklərdən biridir. 2021-ci ilə qədər təxminən ildə 5,8% artımla 2019-cu ildə 145 milyard dollara çatacağı gözlənilir. Molekulyar strukturuna görə polipropilenin 3 əsas növünü qeyd etmək olar:
Sindiotaktik
Ataktik Polietilendən fərqli olaraq polipropilen daha aşağı sıxlıqlı (0.91 q/sm 3 ), daha möhkəm, istiliyə daha çox dözümlü (140 °C temperaturda əriməyə başlayır) və aşınmaya davamlıdır. Polietilenlə müqayisədə istiliyə daha dözümlü, soyuğa qarşı isə dözümsüzdür.
9
Diaqram 1. Polimerlərin dünya bazar payı
Polimerlər arasında istehlak həminə görə polietilen (37%) və polipropilen (26%) daha çox istehlak olunur. Dünya plastik sənayesinin təxminən 2/3 hissəsi polietilen və polipropilenin payına düşür. Şəkil 1. Dünya plastik sənayesində rəqabətqabiliyyətlilik. 10
Dünya plastik sənayesində istehsal olunan məhsulun böyük hissəsi Çin, Yaxın Şərq və Şimali Amerika ölkərəri tərəfindən istehsal olunur. OECD hesabatına görə, 2014-cü ildə Çin 8.2%, Hindistan 4.1%, ABŞ 2.9%, Rusiya 2.3%, Braziliya 2.2%, Avropa regionu ölkələri isə 1% həcmində istehsalda artıma nail olmuşlar. ABŞ enerji qiymətlərinin ucuz olmasına görə, Yaxın Şərq ölkələri isə zəngin neft və qaz yataqlarına malik olması səbəbiylə dünya bazarında əsas plastik məmulatlar istehsalçısı kimi tanınır. Çin və Hindistan ucuz işçi qüvvəsinə sahib olduğu üçün dünya plastik məhsulları bazarında ən böyük istehsalçı ölkələrdir. Avropa ölkələri isə əsasən daxili tələbatı ödəmək üçün Çin, Yaxın Şərq və ABŞ-dan plastik sənayesi məhsullarını idxal edirlər.
11
Regionlar Bazar payı (%) Çin 24.8
Avropa 20
Şimali Amerika 19.4
Asiya 16.4
Yaxın Şərq və Afrika 7.3
Latın Amerikası 4.8
Yaponiya 4.4
MDB ölkələri 2.9
2014-cü ildə 250 milyon ton plastik materiallar istehsal edilmişdir. İstehsal olunan plastik materialların 40%-dən çoxu Çin və digər Asiya ölkələrinin payına düşür. Həmin ölkələrdə həmçinin son illərdə istehsalın artım tempi də yüksək olaraq qalır. Ümumilikdə isə polietilen istehsalının 24.8%-i Çin, 20%-i Avropa, 19.4%-i Şimali Amerika, 16.4%-i isə digər Asiya ölkələri, 7.3% Yaxın Şərq və Afrika ölkələri tərəfindən reallaşdırılmışdır.
12
Şəkil 2. Polietilen idxal və ixrac balansı (2010-2015)
Dünyada ən böyük istehsalçı Çindir. Dünya polietilen istehsalının 19%-i Çinin payına düşür. Çin, Almaniya, ABŞ, Belçika və İtaliya polietilen istehsalının 40%-ini özündə cəmləşdirir. İllik dünya istehsalı təxminən 80 milyon ton təşkil etmişdir (2013).
2013-cü dünya polietilen ixracatı 69 milyard dollar olmuşdur. Səudiyyə Ərəbistanının ixracatı dünya polietilen ixracatının 13%-ni təşkil edir. Digər böyük ixracatçılar isə ABŞ, Belçika, Sinqapur və Qatardır. Bu 5 ölkə ümumi ixracatın 44%-ni əhatə edir.
13
Yüsək sıxlıqlı polietilen istehsalı ümumi polietilen istehsalının yarısını təşkil edir. Boru kəmərlərinin inşasının sürətlənməsiylə əlaqədar yüksək sıxlıqlı polietilenə tələbat da sürətlə artacaq. Cədvəl 3. Polietilen üzrə əsas istehsalçı şirkətlər
Şirkətin adı İstehsal (mln. ton) Bazar payı (%) 1 ExxonMobil 9.11 8.65
2 Dow Chemical 8.13 7.72
3 SABIC
6.63 6.30
4 Sinopec
5.64 5.36
5 LyondellBasel 5.52 5.24
6 PetroChina 5.16 4.90
14
7 Chevron Phillips 4.63
4.40 8 Borealis 4.42 4.20
9 Ineos
3.07 2.91
10 Braskem
3.06 2.90
Cəmi istehsal 105.29 100
Braskem və Toyota Tsusho Corporation şəkər qamışından polietilen istehsal edirlər. Braskem şirkəti Braziliyanın Triunfo şəhərində illik istehsal gücü 200.000 ton olan yeni müəssisə inşa edəcək. Bu müəssisədə şəkər qamışından toplanan bioetanol maddəsindən yüksək sıxlıqlı polietilen (HDPE) və aşağı sıxlıqlı polietilen (LDPE)
istehsal edəcək. Dünya bioplastik kütlə ehtiyatının 35%-i Braziliyadadır. Diaqram 3. Regionlar üzrə dünya polietilen tələbatı (min ton)
2004-2014-cü illər arasında dünya polietilen istehsalı Şimali Amerika və Qərbi Avropadan Yaxın Şərq və Şərqi Asiyaya yönlənmişdir. Yaxın Şərq və Şərqi Asiyada enerji və xammal qiymətləri aşağıdır, tələbat isə sürətlə artır. 0 10000
20000 30000
40000 50000
60000 70000
80000 90000
100000 Şimali
Amerika Qərbi Avropa Asiya/Sakit Okean
Digərləri Dünya PE tələbatı 2008
2013 2018
15
Dünya polietilen istehsalı (min ton)
İllik artım tempi (%) 2008 2013
2018 2008-2013 2013-2018 Şimali Amerika 15295 16025 18130 0,9 2,5
Qərbi Avropa 13885 12900 13780 -1,5 1,3 Asiya/Sakit Okean 24730 36575 47530 8,1 5,4
Digərləri 13520 16285 20160 3,8 4,4 Dünya polietilen istehsalı 67430 81785 99600 3,9 4 Dünya polietilen istehsalı 2018-ci ilə qədər illik 4% artacaq. 2018-ci ildə 98.9 milyon ton olacaq. 2014-cü ildəki statistikaya əsasən dünya polietilen istehsalının ¼-i Çinin payına düşür. Xətti bağlı aşağı sıxlıqlı polietilen (LLDPE) Diaqram 4. LLDPE istehlak dünya 2014
İlk dəfə 1959-cu ildə Kanadanın DuPont şirkəti tərəfindən istehsal edilen LLDPE, 2014-cü il göstəricilərinə görə LDPE və HDPE-dən sonra dünya polietilen bazarının 31 %-ni əhatə edir. Dünyada adam başına düşən LLDPE istehlakı 5 kq təşkil edir. 16
2014-cü ildə LLDPE istehsal olunan əsas regionlar Çin, Yaxın Şərq və ABŞ olmuşdur. Əsas ixracatçılar Yaxın Şərq ölkələri, Kanada, ABŞ, Cənub Şəqi Asiya, idxalatçılar isə Çin, Afrika, Hindistan, Qərbi Avropa ölkələridir. Dünya LLDPE bazarının 2/3 hissəsi Çin, Cənub Şəqi Asiya, Yaxın Şərq ölkələrinin payına düşür. Yaxın 5 ildə Yaxın Şərq ölkələri, ABŞ və Çin LLDPE istehsalını əhəmiyyətli dərəcədə artıracaqlar. Dünya LLDPE tələbatının illik orta hesabla 5.5% aratacağı gözlənilir. 2019-cu ildə Çin dünyada ən böyük LLDPE istehsalçısı olacaq, lakin daxili tələbatının 30-35%-ni idxal hesabına təmin edəcək. Ən böyük ixracatçılar isə Şimali Amerika və Yaxın Şərq ölkələri olacaq. Diaqram 5. Avropa polietilen tələbat/istehsal balansı
17
Aşağı sıxlıqlı polietilen etilenin yüksək təzyiq altında polimerləşməsindən alınır. Daha çox qablaşdırmada istifadə olunur. Asiya – Sakit Okean region dünya aşağı sıxlıqlı polietilen
(LDPE) bazarında 33.5%, Şimali Amerika region isə 26.2% paya sahibdir (2014). Aşağı sıxlıqlı polietilen (LDPE)
bazarında əsas şirkətlər:
Sealed Air Corporation (U.S.),
Amcor Limited (Australia),
Bemis Company (U.S.),
Jindal Polyfilms Limited (India),
Toyobo Co. Limited (Japan),
AEP Industries Inc. (U.S.),
Berry Plastics Group Inc. (U.S.),
Saudi Basic Industries Corp. (Saudi Arab),
Toray Industries Inc. (Japan), Dünya aşağı sıxlıqlı polietilen (LDPE)
bazarı 2014-cü ildə 18.7 mln dollar olmuşdur. 2019-cu ildə isə bazarın həcminin 22.5 milyon dollar çatacağı gözlənilir.
Plastik sənayeçiləri federasiyasının (PLASFED) 2013-cü il hesabatına görə Türkiyənin plastik sektorunun istehsalı 8.1 milyon ton və satış həcmi isə 34.3 milyard dollar olmuşdur. Türkiyə Avropada Almaniyadan sonra 2-ci, dünyada isə 7-ci yerdədir. Plastik sektoru daxili tələbatın 91%-ni əhatə edir. 18
PLASFED hesabatına görə, son 5 ildə polietilen istehsalı azaldı, idxalat 14% artdı. Daxili tələbat isə ildə 11% artdı. 2009-cu ildə daxili tələbatın 76%-i idxal hesabına ödənirdi, 2013-cü ildə isə bu rəqəm 84%-ə yüksəldi. Eyni trendin 2018-ci ilə qədər davam edəcəyi və daxili bazarın idxalla qarşılanma nisbətinin 89%-ə çatacağı proqnozlaşdırılır. Türkiyənin plastik sənayesində ən böyük şirkətlər:
PETKİM Petrokimya Holding A.Ş.
Korozo Ambalaj San. ve Tic. A.Ş.
Pakpen Plastik Boru ve Yapı Elemanları San. ve Tic. A.Ş.
Polinas Plastik San. ve Tic. A.Ş.
Polibak Plastik Film San. ve Tic. A.Ş.
Adopen Plastik ve İnşaat Sanayi A.Ş.
Elif Plastik Ambalaj San. ve Tic. A.Ş. PLASFED hesabatına görə, 2013-cü ildə Türkiyədə 1.79 milyon ton polietilen xammal istifadə olunub, lakin yerli istehsal miqdarı 450 min ton olmuşdur. Yerli istehsalın 100 min tonu isə ixrac edilmişdir. Ona görə də, Türkiyə daxili tələbatının 84%-ni idxal hesabına təmin edir. Türkiyə 2.5 milyard dollarlıq və ya 1.5 milyon ton polietilen idxal edir. Bu da dünya polietilen idxalatının 3.3%-ni təşkil edir. Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Qatar, ABŞ və Cənubi Koreya Türkiyənin polietilen idxal etdiyi əsas ölkələrdir. Türkiyə plastik qablaşdırma sektoru Türkiyənin plastik sektorunun 40%-ni əhatə edir. 2014-cü il məlumatlarına görə plastik qablaşdırma sektorunun həcmi 12,76 milyard dollar, ixracat 2,35 milyard dollar, idxalat isə 1,89 milyard dollar çatmışdır.
19
PLASFED-in hesabatına görə Türkiyə 2014-cü ildə 3.2 milyon ton plastik qablaşdırma istehsal edərək, Avropada 3-cü, dünyada isə 9-cu olub. MDB ölkələri Rusiya polipropilen istehsalı 1981-ci ildə Tom neft-kimya kombinatında (hazırki “Sibur”) başlamışdır. Rusiyanın ən böyük polipropilen istehsal zavodu “Tobolsk- Polimer”15 oktyabr 2013-cü ildə fəaliyyətə başlayıb. İllik 510 min ton istehal gücü var. Digər müəssisələrin istehsal gücü isə 250 min tonu keçmir. 2009-2013-cü illərdə MDB ölkələrində polietilen istehsalı 1.8 milyon tondan 2.6 milyon tona qədər artmışdır. Region ölkələri arasında satış həcminə görə Rusiya 1-ci yerdədir (73%). Rusiyadan sonra isə Ukrayna və Qazaxıstan gəlir. Business Stat-ın proqnozlarına görə 2018-ci ildə region üzrə polietilen satışı 3.9 milyon tona çatacaq.
İllər
İxrac (min ton) Artım
tempi 2009
606,7
2010 559 -7,9
2011 574,8
2,8 2012
537,4 -6,5
2013 572,6
6,6 2014
550,9 -3,8
2015 595,6
8,1 2016
843,5 41,6
2017 1010,8
19,8 2018
1198,5 18,6
20
2014-cü ildə polietilen ixracının azalmasının əsas səbəbi Rusiyanın “Stavrolen” zavodundakı qəza ilə bağlıdır. 2015-2018-ci illərdə MDB ölkələrində texnologiyanın modernizasiyası, ölkələrdə yeni istehsal gücünün yaradılması hesabına ixracatın artacağı və 2018-ci ildə 1.2 milyon tona çatacağı gözlənilir. 2013-cü ildə Rusiya 397 min ton polietilen ixrac etmişdir. Rusiyadan sonra Belarus 104 min ton və Azərbaycan 47 min ton polietilen ixrac etmişdir. 2015-2018-ci illərdə Qazaxıstan və Özbəkistanın polietilen ixracını artıracağı gözlənilir. Bunun nəticəsində digər MDB ölkələrinin bazar payında azalma olacağı gözlənilir.
İllər Aşağı sıxlıqlı PE Yüksək sıxlıqlı PE Cəmi 2009 409,3
197,4 606,7
2010 332,3
226,6 559
2011 332,6
242,2 574,8
2012 335,5
201,9 537,4
0 200
400 600
800 1000
1200 1400
2009 2010
2011 2012
2013 2014
2015 2016
2017 2018
İxrac (min ton) İxrac (min ton) 21
2013 329,3 243,3 572,6 2014
331,0 219,9
550,9 2015
339,7 255,9
595,6 2016
443,2 400,4
843,5 2017
497,2 513,5
1010,8 2018
573,7 624,8
1198,5 İllər keçdikdə, yüksək sıxlıqlı polietilen ixracı aşağı sıxlıqlı polietilen ixracını keçəcək. Bunun əsas səbəbi isə qlobal bazarda yüksək sıxlıqlı polietilenə tələbatın artmasıdır. Cədvəl 7. İxracın həcmi və proqnoz (milyon dollar) İllər
İxrac (mln. USD) Artım
dinamikası 2009
595,3
2010 735,6 23,6
2011 882,7
20,0 2012
806,0 -8,7
2013 843,6 4,7 2014
924,8 9,6
2015 977,5
5,7 2016
1 588,7 62,5
2017 2 076,2
30,7 2018
2 621,7 26,3
2015-2018-ci illərdə polietilenin ixrac dəyəri aktiv surətdə artacaq və 2018-ci ildə 2.62 milyard dollara çatacaq. Bu isə 2014-cü ilin göstəricisindən 2.85 dəfə çoxdur.
22
2013-cü ildə qlobal polipropilen bazarının həcmi təxminən 55 milyon ton olmuşdur.
№ Şirkət Ölkə İstehsal (min ton) Dünya
bazarında payı (%)
1 LyondellBasell Hollandiya 6 471
11,24 2 Sinopec Çin 4 930
6,37 3 SABIC Səudiyyə Ərəbistanı 3455 5,13
4 PetroChina Group Çin 3038
4,69 5 Braskem Braziliya 2814
4,60 6 Reliace Hindistan 2750
4,54 7 Total PC Fransa 2715
4,48 8 Formosa Tayvan 2273
3.75 9 ExxonMobil ABŞ 2280
3,61 10
Formosa Plastics Corp. ABŞ 2270
3.59
Dünya üzrə ümumi istehsal gücü
64178 100 23
Hazırda polipropilen istehlak həcminə görə 26% payla yalnız polietilendən geri qalaraq, bütün polimerlər arasında dünyada 2-ci yeri tutur. Rusiyada polipropilen istehlakı 2002-ci ildə 250 min tondan, 2012-ci ildə 880 min tona qədər artmışdır. 2015- ci ildə dünya polietilen istehlakı həcminin 79 mln tona çatacağı gözlənilir.
Ölkələr 2014 2015
1 Çin 6951 7654
2 İtaliya 2325 2603
3 Türkiyə 2191 2456
4 Almaniya 1676 1861
5 Vyetnam 1409 1595
6 Belçika 1281 1444
7 Honq Konq 1205 1349
8 İndoneziya 1109 1238
9 Meksika 1079 1230
24
10 Sinqapur 937 1044
34354 38251
Dünyada adambaşına düşən polipropilen istehlakı:
Rusiya 6 kq/il
Qərbi Avropa 18 kq/il
ABŞ 17 kq/il
Çin 12 kq/il
Türkiyə 23 kq/il
2008
2009 2010
2011 2012
2013 2014
İdxal 21,8
17 22,8
27,5 27,6
30,9 34,4
Dinamika 0 -22
34,1 20,3
0,5 11,8
11,3 Cədvəl 11. Proqnoz (mlrd. dollar)
2015 2016 2017
İdxal
38,3 42,6
47,5
Dinamika 11,3 11,4 11,4
Polipropilenin əsas ixracatçıları Çin, Yaxın Şərq ölkələri, Niderland və Şimali Amerika ölkələridir. ABŞ polipropileni sadəcə ixrac etmir, eyni zamanda qeyri-ənənəvi enerji mənbələrindən istifadə etməklə polipropilen istehsal edir. 25
İqtisadi inkişafın sürətinin azalması dünya polipropilen istehsalına az da olsa təsir etdi və 2014-cü ildə 62 milyon ton oldu. Alman araşdırma şirkəti Ceresana polipropilen üzrə dünya bazar həcminin 2021-ci ilə qədər ildə orta hesabla 5.8% artacağını proqnozlaşdırır. Ümumiyyətlə, demək olar ki, növbəti bir neçə il ərzində dünya polipropilen bazarında trend dəyişməz qalacaq. Tələbat artmaqda davam edəcək və 2015-ci ilin sonunda 66 milyon tonu keçəcəyi gözlənilir. İstehsal gücü isə 79 milyon tona çatacaq. Qiymətlərdə də artım gözlənilir. İdxalatçı və ixracatçı ölkələrin də sabit qalacağı proqnozlaşdırılır.
26
Diaqram 10. Dünya polipropilen sənayesi, sektorlar üzrə tələbat (%-lə), 2013
27
2013-cü ildə qablaşdırma sənayesi ümumi polipropilen bazarın 30.5%-ni təşkil edirdi, elektrik (13.6%), avadanlıq və ləvazimatlar (12.8%), məişət əşyaları (10.2%), avtomobil (9.%), inşaat (5.1%). Qablaşdırma sənayesinin son məhsul istifadəsi sahəsində liderliyi davam etdirəcəyi gözlənilir. Diaqram 11. Avropa ölkələri üzrə polipropilen istehsalı, 2012
Qərbi Avropanın istehsalçı ölkələrinin dünya bazarında payı qarşıdakı illərdə 13.9%-dən 11.4%-ə düşəcək. Bunun əsas səbəbi Almaniya, İtaliya, Fransa kimi əsas istehsalşı ölkələrdə artım tempinin çox yüksək olmamasıdır. Eyni zamanda, Şərqi Avropa ölkələrində artım tempi Rusiyanın hesabına yüksələcək.
2020-ci ildə dünya polipropilen bazarı Asiya/Sakit Okean və Yaxın Şərq/Afrikadakı sürətli inkişafın hesabına 62.4 milyon tona çatacaq. GBİ (Blobal Business İntelligence) araşdırmalarına əsasən bazarda 2011-2020-ci illər arasında orta illik artım tempi 4.5% olacaq.
28
Asiya və Sakit Okean regionu ümumi bazarın 62.2%-ni təşkil edəcək. Çin və Hindistan Asiya/Sakit Okean bazarının 84%-ni təşkil edəcək. Şimali Amerikada normal artım gözlənilsə də, Avropadakı krizisin Avropa bazarının inkişafının artım tempinə mane olacağı gözlənilir. Business Stat-ın proqnozlarına görə 2017-ci ildə dünyada polipropilen istehsalı 75 mln ton olacaq ki, bu da 2012-ci ildə olan rəqəmlərdən 36% çoxdur.
29
30
Çin dünyada polipropilen istehsalına görə ən böyük ölkələrdən biridir. Hazırda Çinin illik istehsalı 15 milyon tondur. Çin eyni zamanda həm də polipropileni yüksək tələbat olan qabaqcıl ölkələrdən biridir. Proqnozlara görə tələbatın artım tempi digər ölkələrlə müqayisədə yüksək olacaq.
Çin və Hindistanda polipropilen istehsalı sürətlə artır və bunun nəticəsində 2021- ci ildə dünya polipropilen istehsalının 58%-inin Asiya/Sakit Okean regionunun payına düşəcəyi gözlənilir.
31
Azərbaycanda kimya sənayesinin yaranma tarixi ötən əsrin 50-60-cı illərinə təsadüf edir. 1938-ci ildə Sumqayıt şəhərində Sintetik-kauçuk və digər kimya zavodlarının tikintisinə başlanılmışdır. İkinci Dünya Müharibəsinin başlanması ilə Sumqayıtda aparılan tikinti işlərinə ara verilmiş, 1945-ci ildən etibarən isə Sumqayıt ərazisində ardıcıl olaraq ağır sənaye müəssisələri - Kimya, Boru-Prokat, Sintetik-kauçuk, Alüminium, Superfosfat zavodları istifadəyə verilmişdir. 1966-cı ildə istifadəyə verilən Kimya kombinatı həmin dövrdə Avropada ən iri neft-kimya müəssisəsi hesab olunurdu. 70-80-ci illərdə həmin zavodlar tam gücü ilə işləmiş və keçmiş SSRİ-nin, demək olar ki, hər yerinə məhsul ixrac etmişdir. Bu iqtisadi yüksəliş Sumqayıtın Azərbaycanın ən böyük şəhərlərindən birinə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. 1971-ci ildə respublikada kimya sənayesinin qarşısında duran vacib məsələləri diqqətlə araşdıran Heydər Əliyev bu sahənin inkişaf konsepsiyasının əsasını qoydu. Ulu Öndərin konsepsiyasında nəzərdə tutulduğu kimi “Kimyasənaye” İstehsalat Birliyində 1970-ci ildən başlayaraq istehsalat sahələrində avadanlıqların yenilənməsi, yeni texnologiyaların tətbiqi üzrə ardıcıl və məqsədyönlü tədbirlər görüldü. 1975-ci ildə yeni sulfanol istehsalı kompleksi istismara verildi. 1971-ci ildə sintetik kauçuk zavodunda illik gücü 15 min ton olan butil-kauçuk istehsalı işə salındı və müəssisə keçmiş SSRİ-də bu tip kauçuk istehsal edən yeganə müəssisəyə çevrildi. 1981-ci ildə Sumqayıtda müasir, iritonnajlı, tullantısız texnologiyaya, yüksək istehsal gücünə malik, neft kimyasının qiymətli məhsulları olan etilen və propilen istehsal edən EP-300 kompleksinin inşasına başlanıldı. Kompleksdə respublikanın neft emalı zavodlarının karbohidrogen xammalından istifadə olunması nəzərdə tutulurdu. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, son və qabaqcıl texnologiyaya əsaslanan belə bir kompleksin işə salınması o dövr üçün, hətta SSRİ miqyasında çox böyük bir hadisə idi.
32
Məhz EP-300 qurğusunun sayəsində Etilen-polietilen zavodu hal-hazırda dünya bazarında tələbatın böyük olduğu yüksək keyfiyyətli polietilen istehsal edir və bu gün respublikamızda kimya kompleksinin bütövlükdə inkişafı üçün əsas xammal tədarükçüsü rolunu oynayır. Həmin dövrdə EP-300-lə eyni vaxtda onun bir növ texnoloji davamı olan, polietilen istehsalı üçün nəzərdə tutulmuş “Polimer-120” kompleksinin də əsası qoyulmuşdur. Bu unikal komplekslər ona görə xüsusilə qiymətli və daha münasib idi ki, əsas qurğu olan EP-300 üçün xammal kənardan, xaricdən deyil, bilavasitə respublikanın neft emalı zavodlarında istehsal olunan karbohidrogen məhsullarından alınırdı. Kimya sənayesi müəssisələrinin əksəriyyəti yüksək enerji tutumludur, onların vahid məhsul istehsalına enerji sərfi xeyli yüksəkdir. Elə kimyəvi məhsullar var ki, onların maya dəyərində elektrik enerjisi və enerjidaşıyıcılarının xüsusi çəkisi, hətta 50 faizdən də çoxdur. “Azərkimya” Dövlət Şirkətinin tərkibində olan müəssisələr son illərdə məhsul istehsalının həcminin və keyfiyyətinin artırılması sahəsində yüksək nailiyyətlər əldə etmişdir. Bu isə şirkətin dünya bazarında özünə layiq yer tutmasına zəmin yaradıb. Hazırda Şirkətin müəssisələrində müxtəlif markalı və kifayət qədər yüksək keyfiyyətli kimyəvi məhsullar - polietilen, piroliz qətranı, propilen, izopropil spirti, propilen oksidi, propilenqlikol, müxtəlif markalı poliefirlər və s. istehsal olunur ki, onların da müəyyən hissəsi daxili tələbat üçün, böyük əksəriyyəti isə yaxın və uzaq xarici ölkələrə ixrac üçün nəzərdə tutulub. Etilen-polietilen zavodunda istehsal edilən yüksək təzyiqli polietilenə, “Sintez- kauçuk” zavodunun qiymətli məhsulu olan mütləqləşdirilmiş izopropil spirtinə beynəlxalq bazarda olan tələbat ildən-ilə artır. Kimya müəssisələrinin digər məhsulları da xarici şirkət və firmalar tərəfindən böyük tələbatla və iri həcmdə alınır. 33
Hazırda “Azərkimya” markalı kimyəvi məhsullar geniş çeşiddə və iri həcmdə dünyanın bir çox qabaqcıl ölkələrinə, o cümlədən, ABŞ, Almaniya, İngiltərə, İsveçrə, Rusiya, Türkiyə, Polşa, Rumıniya, İran, Ukrayna, Gürcüstan, Qazaxıstan, Özbəkistan və s. ölkələrə ixrac edilir. Bütün bunlar bugünkü kimya və neft-kimya kompleksinin iftixar doğuran nailiyyətləridir və Azərbaycanın kompleks inkişafının tərkib hissəsidir. 2003-cü illə müqayisədə əmtəəlik məhsul istehsalı həcmi 2 dəfədən çox artmışdır. Həmin dövr ərzində məhsul ixracı 3,6 dəfə çoxalmışdır ki, bu da respublikaya xarici valyuta axınının ümumi həcmini xeyli artırıb.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Neft-kimya sənayesində idarəetmə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi haqqında" 2 aprel 2010-cu il tarixli Sərəncamına əsasən, "Azərikimya" Dövlət Şirkəti ARDNŞ-nin tabeçiliyinə verilmişdir. Dövlət başçısının 2010-cu il aprelin 22-də imzaladığı "Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin strukturunun təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 yanvar 2003-cü il tarixli 844 nömrəli Fərmanına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi barədə" Fərmanla ARDNŞ-nin tərkibində "Azərikimya" İstehsalat Birliyi təsis olunmuşdur. "Azərikimya" İB-nin strukturuna "Etilen-Polietilen" zavodu, "Səthi Aktiv Maddələr" zavodu, "Üzvi Sintez" zavodu, "Mexaniki Təmir" zavodu, "Kimyalayihə" institutu, Təmir-Tikinti idarəsi, Nəqliyyat və Xüsusi Texnika idarəsi, Anbar Təsərrüfatı daxildir. Birliyin "Etilen-Polietilen" zavodunda 260000 ton/il gücündə Etilen, 136000 ton/il gücündə Propilen, 156000 ton/il gücündə Polietilen, Üzvi Sintez zavodunda 15000 ton/il gücündə Propilen Oksidi, 8000 ton/il gücündə Propilen Qlikol, 10800 ton/il gücündə Poliefir Qətranları istehsalatları vardır.
34
"Azərikimya" İB-nin perspektiv inkişaf planına uyğun olaraq Birliyin fəaliyyətdə olan müxtəlif qurğularında beynəlxalq standartlara cavab verən müasir avadanlıqlarla əvəz edilməklə rekonstruksiya işləri həyata keçiriləcək, istehsal olunan məhsulların çeşidi və keyfiyyəti artırılacaqdır. "Azərikimya" İB-də yaxın gələcəkdə kimya sənaye parkının yaradılması da nəzərdə tutulur ki, bu da ölkənin iqtisadi inkişafına təkan verməklə yanaşı yeni iş yerlərinin açılmasına və gənc mütəxəssislərin işə cəlb olunmasına səbəb olacaqdır. "Etilen-Polietilen" zavodunun EP-300 və
Polimir-120 qurğularında rekonstruksiya aparılmış və mənəvi-fiziki köhnəlmiş avadanlıqlar daha müasir avadanlıqlarla əvəzlənmişdir. 2015-ci ilin oktyabr ayında Prezident İlham Əliyev Sumqayıtda “Azərikimya” İstehsalat Birliyinin etilen-polietilen zavodunda yeni qurğuların işə salınması mərasimində iştirak etmişdir. İllik layihə gücü 87.600 ton olan qurğunun istismara verilməsi nəticəsində məqsədli məhsul olan propilenin digər məhsullara çevrilməsinin qarşısı alınacaq.
“SOCAR Polymer” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti (MMC) Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında inşasını nəzərdə tutduğu zavodda polietilen istehsalı üçün Böyük Britaniyanın “Ineos Technologies” şirkətinin “Innovene S Process” texnologiyasını seçib. 2015-ci ilin aprel ayında isə Azərbaycan-İtaliya işgüzar görüşü zamanı İtaliyanın “Maire Technimont” Mühəndislik Şirkətlər Qrupu və Azərbaycanın “SOCAR-Polymer” arasında dəyəri 750 mln. avro olan Sumqayıt Polipropilen zavodunun inşası layihəsi üzrə müqavilə imzalanıb. İnvestisiyanın 60%-i borc kapitalı, 40%-i isə səhmdar kapitalından ibarətdir. 35
Milan Fond Birjasının reyestrinə daxil olan “Maire Tecnimont S.p.A.” Şirkətlər qrupu mühəndislik və tikinti, texnologiyaların hazırlanması və lisenziyalaşdırma, energetika və karbohidrogenlərin sənaye istehsalında ixtisaslaşan birgə müəssisələrin yaradılması (neft və qaz, neft-kimyası və gübrə), o cümlədən energetika və infrastruktur layihələrində dünyanın aparıcı müəssisələrindən biridir. 30-dan artıq ölkədə nümayəndəliyə malik və 45-dən artıq şirkətə nəzarət edən “Maire Tecnimont S.p.A.” Şirkətlər qrupunda təxminən 4300 nəfər işçi çalışır. Müqavilənin ümumi dəyəri 350 mln. avrodur və layihə çərçivəsində mühəndislik, təchizat, quraşdırma və tikinti işlərinin görülməsi nəzərdə tutulur. Azərbaycanın ilk propilen zavodu olacaq bu müəssisənin Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında 30 hektar ərazidə tikilməsi planlaşdırılır. “SOCAR Polymer” 23 sentyabr 2013-cü ildə parkın rezidenti qismində qeydə alınmışdır. Polipropilen-qablaşdırma, tekstil, dəftərxana ləvazimatı, avtomobil komponentləri, elektron və elektrik texnikası və digər məqsədlər üçün istifadə olunan əsas məhsuldur. Hazırda Azərbaycan polipropilen və yüksək sıxlıqlı polietileni xaricdən idxal edir. “SOCAR-Polymer” layihəsinin həyata keçirilməsi bu vacib məhsulun ölkəmizdə də istehsal olunmasına imkan yaradacaq. Layihənin əsas səhmdarı SOCAR-dır. Bundan başqa, layihəyə ölkənin 3 əsas holdinqi - “PASHA Holding”, “Gilan Holding” və “Azersun Holding” də cəlb olunacaq. Layihənin 40% kapitalını bu şirkətlər ödəyəcək. Layihədə istehsal olunacaq məhsulların 30%-i yerli bazara çıxarılacaq. Qalan 70% isə “SOCAR-Trading” vasitəsi ilə dünya bazarlarına ixrac olunacaq. Müqavilənin şərtlərinə görə, "SOCAR Polymer" MMC-nin strukturuna daxil olan layihə gücü 180 min ton/il olan Polipropilen qurğusunun 2018-ci ilin əvvəlində və layihə gücü 120 min ton/il olan yüksək sıxlıqlı Polietilen (HDPE) qurğusunun isə 2018- 36
ci ilin ikinci yarısında tikilib istismara verilməsi planlaşdırılır. Polipropilen və yüksək sıxlıqlı Polietilen (HDPE) zavodlarının tikilməsi üçün Rusiyanın "Qazprombank"ı ilə 425 mln. ABŞ dolları həcmində kreditin ayrılmasına dair ilkin şərtlər toplusu imzalanıb. Polipropilen qurğusunun lisenziarı "Lyondell Basel", olan yüksək sıxlıqlı Polietilen (HDPE) qurğusunun lisenziarı isə "Ineos" şirkətidir.
37
1.
2.
http://www.subconturkey.com/2011/Mart/koseyazisi-Dunya-ve-Turkiye-Polietilen-PE-Dis- Ticaret-Analizi.html 3.
http://www.iso.org.tr/Sites/1/content/500-buyuk-liste.html?j=5024132 4.
http://www.plasfed.org.tr/index.php?cmd=haberler&id=42 5.
http://www.socar.az 6.
http://az.trend.az/tags/700/ 7.
http://www.polypark.az/hqo.html 8.
http://www.chemical-imaging.com/plastic-sorting.html 9.
https://eksisozluk.com/polietilen--287064 10.
http://www.giiresearch.com/report/mmm331908-global-low-density-polyethylene-ldpe-market- by.html 11.
http://www.ceresana.com/en/market-studies/value-chain/propylene-china/ 12.
62-4-million-metric-tons 13.
http://www.medicinenet.com/plastic/article.htm 14.
15.
http://www.plasticmoulding.ca/polymers/polyethylene.htm 16.
http://www.cmtevents.com/aboutevent.aspx?ev=101248 17.
http://polimernedir.com/?page_id=149 18.
http://nakpa.com.tr/polipropilen/ 19.
https://www.ihs.com/products/linear-low-density-polyethylene-chemical-economics- handbook.html 20.
http://www.brentwoodplastics.com/polyethylene 21.
22.
http://www.plastics.gl/market/plastics-the-facts-2014/ 23.
http://www.doguspolimer.com/yuksek-yogunluklu-polietil.asp 24.
http://globenewswire.com/news-release/2015/02/18/707386/0/en/Global-Low-Density- Polyethylene-LDPE-Industry-Forecasts-to-2020.html 25.
http://www.plasticsnews.com/article/20130909/NEWS/130909948/global-pp-market-to-reach- 62-4-million-metric-tons 26.
http://www.giiresearch.com/report/fd318034-world-polyethylene.html 38
27. http://www.rtpcompany.com/products/product-guide/polypropylene-pp/ 28.
29.
http://composite.about.com/od/Plastics/a/What-Is-Polypropylene.htm 30.
http://www.ceresana.com/en/market-studies/value-chain/propylene-china/ 31.
http://www.ogj.com/articles/print/volume-108/issue-27/technology/ogj-focus-global- ethylene.html 32.
http://composite.about.com/od/Plastics/a/What-Are-Plastics.htm 33.
Yüklə 207,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|