Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Ключевые слова: 
селекция,мягкая пшеница,твердая пшеница,гибридные 
линии, родительская форма, высота растения
Key words: 
breeding, bread wheat, durum wheat, hybrid lines, parental form, 
plant height 
İntensiv əkinçilikdə yatmaya davamlı, orta və alçaqboylu sortların rolu 
böyükdür. Hündürboylu sortlar yüksək aqrofonda yatır və bunun nəticəsində 
məhsuldarlıq, dənin ərzaq və toxum keyfiyyəti aşağı düşür.
D.J.Miralles və b. öz əsərlərində göstərmişlər ki, müxtəlif morfofizioloji 
xüsusiyyətlərə malik olan buğda sortlarında cırtdanboyluluğu idarə edən genlər 
məhsuldarlığa əsaslı surətdə təsir edir. Son 20 ildə aparılan tədqiqatlara əsasən belə 
nəticəyə gəlmək olar ki, potensial məhsuldarlığın əldə edilməsi üçün bitkinin boyunun 
optimal hündürlüyü 70-100 sm arasında olmalıdır [3; 4; 5]. 
Akademik C.Ə.Əliyev tərəfindən aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən 
edilmişdir ki, yüksək məhsuldar sortların yaradılmasında alçaqboylu sortların böyük 
əhəmiyyəti vardır [1]. 
Araşdırılmış ədəbiyyat mənbələrindən aydın olur ki, alçaqboylu yumşaq və bərk 
buğdanın yeni sort və hibridlərinin yaradılması aktualdır. 
Bu məqsədlə Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Abşeron Yardımçı Təcrübə 
Təsərrüfatında suvarma şəraitində 2014-2015-ci vegetasiya ili üçün buğdanın 
sabitləşmiş 150 növdaxili dördüncü nəsil (F
4
) hibrid kombinasiyalarının boyları 
valideyinlərlə müqayisəli olaraq tədqiq edilmişdir. 
Vegetasiya müddətində təcrübə sahəsində qulluq işləri bölgə üçün müəyyən 
edilmiş aqrotexniki qaydalara uyğun şəkildə həyata keçirilmiş, səpinlə birlikdə 

---

56 
hektara 100 kq kompleks gübrə (nitrofoska), erkən yazda kollanma fazasında hektara 
təsiredici maddə hesabı ilə 90 kq azot gübrəsi (NH
4
NO
3
) verilmişdir. Vegetasiya 
dövründə iki dəfə suvarılma (sünbülləmə mərhələsinin başlanğıcı və dənin 
formalaşması mərhələsində) aparılmışdır. 
Bitki boyunun müəyyən edilməsi-“Dənli taxıl bitkilərinin seleksiyası sahəsində 
tədqiqat işlərinə dair tarla təcrübələrinin metodikası” əsasında aprılmışdır [2]. 
Hibridləşmədə istifadə edilən valideyin formalarının boyları müxtəlif olduğu 
üçün, dördüncü nəsil (F
4
) hibridlərin də boyları fərqli olmuşdr (Cədvəl). Yumşaq 
buğda nümunələrində valideyin formalardan; Qobustan, Əzəmətli-95, Murov 2, Ruzi-
84 (Azərbaycan), SH Morg (İngiltərə), Lütessens-2656 (Rusiya), 17
th
FAWWON-İR, 
P-4, N15 (SİMMİT) və s. sortların boyu 92-118sm olduğu halda, bu sortların iştirakı 
ilə alınmış hibrid xətlərinin hündürlüyü orta hesabla 60,7-117sm arasında 
dəyişmişdir. Hibrid xətlərdə orta rəqəmdən kənarlaşma 0,2-13,4sm arasında olmuşdur 
və bu da onu göstərir ki, hibrid xətlərin boylarının hündürlüyü o qədər də fərqli 
deyildir (Cədvəl). 
Yumşaq buğda kombinasiyalarından; SH Morğ (İngiltərə) x Qobustan 
(Azərbaycan), 44/4.2016; Əzəmətli-95 (Azərbaycan) x Lütessens-2656 (Rusiya), 
46/3.2016-60,7sm; SH Morğ (İngiltərə) x Qobustan (Azərbaycan), 44/2.2016-62,5sm 
və s., orta rəqəmdən kənarlaşma 0,2-0,7sm arasında olmaqla yarımkarlik (5,3%-i), 
hibridləşmədə istifadə edilən validyinlərin hündürlüyündən 34,3-49,3sm aşağı 
olmuşdur. Murov 2 (Azərbaycan) x 17
th
FAWWON-İR, P-4, N15 (SİMMİT), 
20/2.2016-87,4sm; Pamyat (Krasnodar) x Uğur (Azərbaycan), 38/2.2016-90,9sm, 
Sanzor-4 (Özbəkistan) x Azəri (Azərbaycan), 2/2.2016-108,7sm və s., orta rəqəmdən 
kənarlaşma 5,6-13,4sm arasında olmuşdur.
Cədvəl