Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Bərk buğda nümunələrinin yarpaqlarında quraqlıq və duz stresi ilə əlaqədar 
xlorofilin miqdarı 
 (SPAD 502 aparatının göstəricisi) 
Cədvəl 1 
Kataloq 
№-ləri 
Nümunələrin adları, 
toplandığı yer 
Sahədən 
gətirilən vaxt 
xlorofilin 
miqdarı 
Variantlar 
Stresdən 
3 gün 
sonra 
Nəzarətə 
görə fərq 
Nəzarətə 
görə, 
%-lə 
09K-175 v.
leucurum
Abşeron 
56,4 
55,1 
55,8 
Nəzarət 
Saxaroza 
Duz
54,4 
55,2 
55,5 
+0.6 
+1.1 
101.1 
102.0 
09K-56 
v. 
hordeiforme
hibrid 
“____________” 
55,0 
48,3 
50,7 
Nəzarət 
Saxaroza 
Duz 
55,6 
42,8 
49,1 
-2.8 
-6.5 
76.9 
88.3 
13K-55 
v. 
mutico leucurum
hibrid 
“____________”
 
52,2 
51,2 
56,2 
Nəzarət 
Saxaroza 
Duz 
50,9 
50,4 
52,8 
-0.5 
+1.9 
99.0 
103.7 
13K-122 
v. 
mutico- affine
hibrid 
“____________” 
58,5 
60,6 
61,2 
Nəzarət 
Saxaroza 
Duz
53,8 
54,7 
52,3 
-4.1 
-6.5 
93.0 
88.2 

---

196 
Bitkilərin stres amillərə davamlılığının təyinində ən çox istifadə olunan 
diaqnostik metodlardan biri də yarpaqlarda sərbəst prolin aminturşusu miqdarının 
öyrənilməsidir.
Su stresi şəraitində sərbəst prolin amin turşusu miqdarının artmasının səbəbini 
izah edən müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bunlardan biri, prolin amin turşularının 
parçalanmaması və ya onun zülalların strukturuna daxil olmasının qarşısının alınması 
ilə prolin amin turşularının miqdarının arta bilməsidir. Bəzi alimlər belə qənaətə 
gəlmişlər ki, prolin amin turşularının miqdarının artması böyük molekulların, o 
cümlədən zülalların parçalanması hesabına baş verir. Bu mexanizm vasitəsilə bitkilər 
öz hüceyrələrində turqor təzyiqinin yaranmasına şərait yaradaraq, bir tərəfdən su 
molekullarının itirilməsinin qarşısını alır, digər tərəfdən isə, hüceyrə şirəsinin su 
saxlama qabiliyyətini artırmaqla, osmotik tənzimləmə yolu ilə transpirasiyanı 
azaldaraq, fotosintez prosesini davam etdirə bilirlər.
Bəzi tədqiqatçıların nəticələrinə görə, daha çox prolin toplamaq qabiliyyətinə 
malik olan bitkilər adətən daha çox osmotik tənzimləməyə də malik olurlar ki, onların 
quru və susuz ərazilərdə öz hüceyrələrində yüksək su saxlama potensialı olduğuna 
görə adətən daha çox məhsuldarlığa malik olurlar. Lakin, bəzi tədqiqatların nəticələri 
göstərmişdir ki, quraqlğa davamlı sortlar həmişə yüksək miqdarda prolin toplamır və 
hətta quraqlığa həssas sortların prolin toplama miqdarı davamlı sortlarla müqayisədə 
daha yüksək olur [6]. 
Bizim təcrübəmizdə öyrənilən 4 bərk buğda hibridlərinin yarpaqlarında 
streslərlə əlaqədar prolin amin turşusunun miqdarının təyini göstərdi ki, onlar öz 
yarpaqlarında müxtəlif miqdarda prolin amin turşusu toplanmasına səbəb olmuşlar 
(Şəkil 1, Cədvəl 2).