Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Bəzi sortlarda hibrid cirtdanlığı və hibrid nekrozu yaradan gen sistemlərinin 
təyin edilməsi 
 
Buğda bitkisinin fərdi genetikasının tədqiqi sahəsində ən mühüm məsələlərdən 
biri hibrid letallığı yaradan gen sistemlərinin, o cümlədən, hibrid cırtdanlığı və hibrid 
nekrozu əmələ gətirən genlərin aşkar edilməsidir. Tədqiqatlarla məlum olmuşdur ki, 
hər iki əlamətin fenotipik təzahürü ən azı 2, 3 və hətta 4 komplementar dominant 
genlərinin qarşılıqlı təsiri ilə çox zaman qısa gün uzunluğunda müşahidə edilir. Eyni 
zamanda məlum olmuşdur ki, hibrid cırtdanlığı əlaməti müvafiq olaraq 2DS, 2BL,
4AL, 2DL xromosomlarının müvafiq çiyinlərində yerləşən D1,D2,D3 və D4 genləri 
ilə idarə olunur. Həyata keçirilən genetik analizlər nəticəsində Saratovskaya 29,
Diamant, Pavlovka, Ranq, Qabo, Lütessens 55 /11, T.Dirk (Vrn1), Asteca,
Intensivnaya və Lermo Rojo sortlarının bu genlərin müvafiq allellərini daşıdıqlarını 
göstərdi və test sortların köməkliyi ilə onların genotip pasportlarını aşağıdakı kimi 
tərtib etməyə imkan verdi: Saratovskaya 29, Lütessens 55 /11 – D1d2d3d4; Diamant,
Pavlovka, Asteca, İntensivnaya, T.Dirk (Vrn1) – d1D2d3d4; Qabo, Lermo Rojo –
D1D2d3d4 (cədvəl 5). 
 
 
 
 
 
 

---

46 
Cədvəl 5. 
Hibrid cirtdanlığı əlamətinə görə F
2 
 hibrid populyasiyalarının genetik analizi 
F2 
hibridlər 
Bitki 
lərin 
sayı 
Parçalanma nisbəti 
X2 
 
 
 
P 
Faktiki 
Nəzəri 
Normal 
cirtdan 
Normal 
Cirtdan 
Sarat 29 x Dm 
Sarat 29 x Pavlovka 
Ranq x Qabo 
Lütes 55 /11 x Dm 
Tdirk (Vrn1) x Qabo 
Asteca x Qabo 
Intensivnaya x Lermo 
Rojo 
94 
191 
53 
117 
94 
48 
115 
57 37 
119 72 
30 23 
60 57 
72 22 
40 8 
95 20 
53 41 
107 84 
30 23 
66 51 
71 23 
36 12 
87 28 
9 : 7 
9 : 7 
9 : 7 
9 : 7 
13 : 3 
13: 3 
13 : 3 
0.50-0.25 
0.10-0.05 
P=1 
0.10-0.05 
0.90-0.75 
0.25-0.10 
0.10-0.05 
Digər hibrid letallığı yaradan Ne gen sistemi –hibrid nekrozu, tədqiqatlar zamanı 2 F
2
hibrid kombinasiyalarda müşahidə edilmişdir. Ədəbiyyat mənbələrinə görə bu gen 
sisteminə daxil olan məlum Ne1 və Ne2 genləri müvafiq olaraq 5B və 2B 
yerləşirlər.Genetik analizlərin nəticələri bu əlamətə görə Qabo və Mironovskaya 808 
sortlarının genetik formulasını Ne1ne2, Sezium 111 və Penjomo sortlarını isə ne1Ne2 
kimi tərtib etməyə imkan verdi (Cədvəl 6.).