Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Cədvəl 1 
Müsabiqəli sort sınağında öyrənilən perspektivli buğda genotiplərinin bəzi 
morfobioloji və məhsuldarlıq göstəriciləri (Tərtər, 2014/2015) 
 
Sort, nümunə 
K
o
ll
a
n
m
a
 
ti
p
i,
 b
a
ll
 
S
ü
nb
ü
llə
m
ə 
Davamlılıq, ball 
B
o
y
, 
sm
 
Məhsuldarlıq 
S
ar
ı p
as
 
Q
o
n
u
r 
p
a
s 
s/ha 
St. 
fərq, 
s/ha 
Qarabağ (St.) 
3 
02.05 
10MR 
10MS 
107.0 
63,75 
- 
Bərəkətli 95 (St.) 
2 
02.05 
0 
5MS 
114.0 
53,0 
-10.75 
Leukurum 217 
2 
05.05 
0 
10S 
118.0 
68,5 
+4.75 
Leukurum 91/2 
2 
02.05 
0 
5S 
110.0 
70,5 
+6.75 
Bərəkətli 95 / Qiymətli 2/17 
2 
28.04 
5MR 
0 
102.0 
74,75 
+11.0 
Zəngəzur (Provinciale 33/11) 
2 
08.05 
0 
20S 
117.0 
69,0 
+5.25 
NP-dən 58/11 
2 
02.05 
5MR 
20S 
93.0 
68,5 
+4.75 
1
st
IDSRN 2009-10 İCD01-0251-T-8AP-
TR-12AP-0AP 
2 
30.04 
5MR 
10MS 
109.0 
69,25 
+5.5 
İCD01-0251-T-8AP-TR-13AP-0AP 
2 
02.05 
0 
10S 
108.0 
68,25 
+4.5 
KSI 12/2008 
x
4
th
FAWWON IR
2 
05.05 
0 
10MS 
113.0 
70,0 
+6.25 
BPH 
v.leucurum 
2 
09.05 
20MS 
10S 
103.0 
65,75 
+2.0 
Aran (St.) 
3 
09.05 
10MR 
10S 
117.0 
48,50 
- 
Tale 38 (St.) 
2 
09.05 
5MS 
5S 
115.0 
46,00 
-2.5 
Winter Weat lines for testing in CA 
(2010-11) U 11AGEC -13
2 
02.05 
0 
30S 
118.0 
66,00 
+17.5 
U 11AGEC -14
2 
30.04 
0 
30S 
120.0 
64,25 
+15.8 
U 11AGEC -16
2 
05.05 
0 
10MS 
117.0 
63,25 
+14.8 
Əsgəran (U 11AGEC -17)
2 
02.05 
5MR 
5MS 
113.0 
67,75 
+19.3 
U 11AGEC -25 
3 
05.05 
0 
10MS 
108.0 
67,50 
+19.0 
U 11AGEC -28 
3 
06.05 
0 
5MS 
122.0 
74,75 
+26.3 
Musayev Y/b pop. Seçmə 
3 
02.05 
5MR 
5MS 
132.0 
67,00 
+18.2 
U 11AGEC -9 
3 
02.05 
5MR 
10MS 
115.0 
67,00 
+18.2 
13
th
IWWYT-IR 2009/10
2 
30.04 
0 
5MS 
105.0 
72,50 
+24.0 
U 11AGEC -11
3 
30.04 
20MS 
10MS 
93.0 
65,34 
+16.8 
İCWH99018 (-OAP-DH16) TCI 
3 
02.05 
50S 
50S 
85.0 
68,25 
+19.8 

---

145 
Öyrənilmiş buğdaların sarı və qonur pas, unlu şeh xəstəliklərinə davamlılığı 
qiymətləndirilmişdir. Bərk buğda nümunələrinin əksəriyyəti patogenlərə nisbətən 
davamlı, 8 nümunə (36.0 %) sarı pasa qarşı immun olmuşdur. Cari ildə qonur pasa 
tam davamlı-immun bərk buğda genotipi tapılmamışdır. Yumşaq buğdalar da 
davamlılığa görə fərlənmişlər – yalnız 13 nümunə (38.0 %) sarı pasa və 8 nümunə 
(24.0%) qonur pasa qarşı immun olmuşdur.
Öyrənilmiş bərk və yumşaq buğda genotipləri, əsasən intensiv tipli olmaqla 
hündürlüyü (minimum 84,0 sm, maksimum 150,0 sm) ötən ilki boy göstəricilərindən 
(75-120 sm) 9-30 sm yüksək olmuşdur. Bərk buğdalarda boy amplitudası daha 
yüksək (92-150 sm), orta göstərici isə 112,4 sm olmuşdur. Sortnümunələrin 59%-nin 
hündürlyü 110 sm-dən yuxarı olmuşdur. Yumşaq buğdalarda boy amplitudası 
nisbətən aşağı (84-132 sm), orta göstərici (113,9 sm) isə azacıq yüksək olmuşdur. 
Sortnümunələrin 68%-nin hündürlyü 110 sm-dən yuxarı olmuşdur. Onların yatmaya 
davamlılığı kəskin fərqlənmişdir. Dənin yetişməsi fazasında aparılmış suvarma 
dövründə intensiv küləklərin əsaməsi səbəbindən, xüsusən bərk buğdalarda kütləvi 
yatma müşahidə olunmuşdur.
MSS-də öyrənilmiş bərk və yumşaq buğda genotipləri həyat tərzinə görə də 
fərqlənmişlər: onların ⅓-i payızlıq, ⅓-i yarımpayızlıq, qalan ⅓-i isə yazlıq həyat 
tərzinə malik olmuşlar.
Müşahidələr göstərmişdir ki, MSS-də yüksək məhsuldarlığı ilə seçilən bərk 
buğdalar standart Qarabağ sortundan 2-4 gün tez, yaxud gec sünbülləmişlər. Yüksək 
məhsuldar yumşaq buğda genotipləri isə standartlardan 4-9 gün əvvəl sünbülləmişlər. 
May ayının sonlarından başlayaraq temperaturun kəskin yüksəlməsi nəticəsində 
bitkilərin vaxtından əvvəl qurumasına – mum və tam yetişmə dövrünün qısa olmasına 
baxmayaraq, məhsuldarlığa görə öyrənilən buğda genotiplərinin müqayisəli, obyektiv 
qiymətləndirilməsi mümkün olmuşdur. MSS-də öyrənilən bərk buğdaların 
məhsuldarlığı 38.25–74.75 s/ha arasında dəyişməklə orta göstərici 60,55s/ha 
olmuşdur. Orta məhsuldarlıq, uzunmüddətli quraqlıq və yüksək hava hərarəti ilə 
müşayət olunan ötən ilə nisbətən, demək olar ki, iki dəfə yüksək olmuşdur. 
Perspektiv nümunələrin məhsuldarlığı standart Qarabağ sortuna nisbətən 2.0–11.0 
s/ha yüksək olmuşdur. Öyrənilən yumşaq buğdaların məhsuldarlığı daha fərqli 
olmaqla 45.0-74.75 s/ha arasında dəyişmiş, orta göstərici 58.4 s/ha olmuşdur. Yüksək 
məhsuldarlığı ilə seçilən yumşaq buğda nümunələrinin böyük əksəriyyəti standart 
sortlardan 3-9 gün tez sünbülləmişdir. Nümunələrin 41%-nin məhsuldarlığı 
standartlardan və orta göstəricidən (58.4 s/ha) s/ha yüksək olmuşdur (Cədvəl 1).
Meteoroloji şərait bərk və yumşaq buğdaların aqronomik əlamətlərinə, 
xəstəliklərə davamlılığına təsir göstərmişdir. Kəskin yüksək temperatur fizioloji 
yetişmə dövrünün qısalmasına, attraksiyanın aşağı düşməsinə səbəb olmuşdur. Tez 
sünbülləyən nümunələrdə dəndolma dövrü uzun olduğundan məhsuldarlığa və dənin 
keyfiyyətinə görə seçilən nümunələrin böyük əksəriyyətini onlar təşkil etmişlər. Orta 
və yüksək məhsuldarlığa malik nümunələr kleykovinanın miqdarı və keyfiyyətinə – 
kleykovinanın deformasiya əmsalına (KDƏ) görə də fərqlənirlər (Cədvəl 2).