Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Qarğıdalının qonur ləkəlilik xəstəliyi
- törədici göbələk, bitkinin yarpağını, 
yarpaq qınını, gövdələri və nadir hallarda qıçaları yoluxdurur. Xəstəliyin simptomları 
əvvəlcə sarı nöqtələr daha sonra, qonur-qəhvəyi, bənövşəyi-qonur, qımızımtıl-qonur 
və məxməri rənglərdə yarpaq ayalarında müşahidə edilir. Xəstəliyin törədicisi 
Physoderma maydis
Waelr. göbələyidir. Xəstəliyin inkişafı üçün optimal temperatur 
23-30
0
C və yüksək rütubət tələb olunur. Xəstəliklə güclü sirayətlənmə, 
məhsuldarlığın 25% azalmasına səbəb olur. Törədici bitki qalıqlarında və torpaqda 
bir neçə il həyatiliyini saxlaya bilir. 
Ədəbiyyat araşdırmaları əsasında müəyyən edilmişdir ki, respublikamızda bu 
xəstəlik40-50-ci illərdə nadir hallarda müşahidə edilmişdir. Sonralar bu xəstəliyin 
törədicisi və sirayətlənmə hallarına rast gəlinməsi haqda heç bir məlumat aşkar 
edilməmişdir. Uzunmüddətli fasilədən sonra bu xəstəlik və onun törədicisi ilk dəfə 
tərəfimizdən 2014-cü ildə Zaqatalada müşahidə edilmişdir. Aparılmış araşdırmalar 
zamanı yerli ədəbiyyat və çap edilmiş fitopatoloji hesabatlarda törədici haqqında 
məlumat olmadığından, laborotoriya müayinələrinin təhlili internet məlumatlarına 
əsaslandırılmışdır (
www.forestryimages.org
). 
Tədqiqat materialı Əkinçilik ET İnstitutunun Qarğıdalı seleksiyası proqramı 
çərçivəsində tədqiq edilən nümunələr olmuşdur. Xəstəliklər “Qarğıdalı 
xəstəliklərinin sahə identifikasiyası” (4th edition The CIMMYT Maize Program, 
Maize Diseases: A Guide for Field Identification) metodikası əsasında aparılmışdır 
[8; 9].
 
Qarğıdalının qonur ləkəlilik xəstəliyi göbələyinin identifikasiyası sporangia və 
zoosporlar vasitəsi ilə müəyyən edilmişdir (əldə edilmiş nümunələr, ƏETİ-nin 
“Xəstəlik və zərərvericilərə nəzarət laborotoriyasında saxlanılır). 
2015-ci ilin vegetasiya dövründə Zaqatala Bölgə Təcrübə Stansiyasında xəstəlik 
və zərərvericilərin hesabatı aparılmış, sirayətlənmiş bitkilərdə fizioloji göstəricilərdən 
assimilyasiya səthi sahəsi AAS-400 (Yaponiya) (Hayashi Denkon CO.LTD) 
avtomatik sahə ölçən cihazın köməyi ilə ölçülmüş, qaz mübadiləsi parametrləri 
fotosintezin intensivliyi, hüceyrəarası boşluqda CO
2
miqdarı, ağızcıqların su 
keçiriciliyi, transpirasiyanın intensivliyi daşınan fotosintez sistemindən (Lİ-COR 
6400-XT, Li-COR, Biosciences, ABŞ) istifadə etməklə aparılmış, dənin biokimyəvi 

---

286 
göstəricilərindən zülal Keldal, nişasta Evers üsulu, yağ Sokslet aparatında təyin 
edilmişdir [5; 6; 7; 10]. 
Hazırda qovuqlu sürmə xəstəliyi qarğıdalı bitkisində ən çox təhlukəli olub, 
respublikada becərilən əksər sort və nümunələri yoluxdurmaqla məhsuldarlığa ciddi 
ziyzn vurur. Belə ki, 2015-ci ilin vegetasiya dövründə aparılan müşahidələr zamanı
müəyyən edilmişdir ki, Zaqatala Bölgə Təcrübə Stansiyasında Müsabiqəlı Sort 
Yoxlama pitomnikində becərilən qarğıdalı sort və nümunələrinin (26 ədəd) 42%-nin 
qovuqlu sürmə xəstəliyi ilə 0.01-0.1 % intervalında yoluxması müşahidə edilmişdir.