AZƏrbaycan respublikasi məDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ F. KÖÇƏRLİ adina respublika uşaq kitabxanasi elmi-metodika şÖBƏSİ
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
GÜDÜ-GÜDÜ
Uşaqlar çömçəni gəlin kimi bəzəyib gəzdirir və aşağıda yazılan sözləri oxuyurlar: I Oxucu: Güdü-güdü ha, güdü-güdü! Güdü-güdünü gördünüzmü, Güdüyə salam verdinizmi? Güdü burdan ötəndə “Qırmızı günü gördünüzmü?”
II Oxucu: Güdü palçığa batmışdı, Qarmaladım götürdüm. Qızıl qaya dibindən Qırmızı gün götürdüm.
I Oxucu: Qara toyuq qanadı Kim vurdu, kim sanadı? Göyçəliyə getmişdim İt baldırım daladı.
II Oxucu: Yağ verin yağlamağa, Pay verin bağlamağa. Verənin oğlu olsun. Verməyənin qızı olsun. Bir gözü də kor olsun. Təndirə düşsün. Qırmızı bişsin!
Uşaqlar öz aralarında “Düzgü”lər də söyləyə bilərlər. DÜZGÜ
I Oxucu: Beşdi-beşdi ha beşdi, Ağacdan alma düşdü. Almanın yanı zədə, Zədəni yeməz gədə. Çoban çöldə gəzirdi, Divarların düzürdü. Çoban qoyuna gedər, Köpəyi adam didər.
II Oxucu: Qabağında beş keçi, Hanı bunun erkəci, Erkəc qazanda qaynar,
20
Qənbər bucaqda oynar. Bu iş gecə nə işdi, Beş barmağım gümüşdü. Gümüşü verdim tata, Tat mənə darı sata. Darını səpdim yerə, Yerdə bitib göyərə. Yerdən darı göyərdi,
III Oxucu: Biçinçi gəldi dərdi. Biçinçi Həzrətqulu, Cibində vardır pulu. Həzrətqulu bənnadı, Arvadını danladı. Arvadı Cahan banı – Bunun çarşabı hanı? Çarşabı cırılıbdı. Qolbağı qırılıbdı. Cahan gedib hamama Çarşabını yamama. Hamamın suyu isti İsti suda nə pisdi!
IV Oxucu: Telpəri onun qızı, Paltarı qıpqırmızı, Oğlunun adı Xıdır, Əlindəki dəhrədir. Xıdırbıyin dəhrəsi, Telpərinin çöhrəsi Cəhrə demə, əsasdı, Dəhrə demə almasdı, Telpəri yunu darar, Xıdırbıy odun yarar.
bəy Köçərli haqqında hazırladıqları məruzələri tədbir iştirakçıları tərəfindən dinlənilir. Yaxşı məzmunu ilə fərqlənən məruzə kitabxana rəhbərliyi tərəfindən mükafatlandırılır. II hissədə – F.Köçərlinin həyat və yaradıcılığı, əsərləri haqqında sual-cavab və test sorğusu keçirilir.
1. Firidun bəy Köçərli neçənci ildə anadan olmuşdur? 21
Cavab: Firidun bəy Köçərli 1863-cü il yanvarın 26-da Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. 2. F.Köçərli ilk təhsilini harada almışdır? Cavab: F. Köçərli Mirzə Kərim Münşizadənin ibtidai məktəbini bitirdikdən sonra Qori müəllimlər seminariyasında təhsilini davam etdirmişdir. 3. F.Köçərlinin hansı əsərlərini tanıyırsınız? Cavab: “Azərbayacan tatarlarının ədəbiyyatı”, “Azərbaycan türk ədəbiyyatı”, “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi materialları”, “Balalara hədiyyə” və s. 4. F.Köçərli bir tərcüməçi kimi nə kimi işlər görmüşdür? Cavab:
“Təlimi Sokrat” kitabını, klassik rus və gürcü ədəbiyyatından nümunələri Azərbaycan dilinə, M. F. Axundovun “Aldanmış kəvakib” povestini rus dilinə tərcümə etmişdir. 5. F.Köçərlinin “Balalara hədiyyə” kitabının mahiyyəti haqqında nə söyləyə bilərsiniz? Cavab:
Balalara hədiyyə” kitabındakı nağıl və hekayələr azərbaycanlıların ata-babadan qalma düzgü və tapmacaları, misal və nəğmələri bizlərə keçmişimizi xatırladır və içimizdə milli bir duyğu oyandırır. 6. F.Köçərli folklor sahəsində nə kimi işlər görmüşdür? Cavab:
F.Köçərli Azərbaycan folkiorşünaslığında xüsusi xidmətləri olan şəxsiyyətlərdəndir. O, şifahi xalq ədəbiyyatının toplanıb nəşr olunmasına nail olmuşdu.
Cavab:
1. Əgər bir xalqı məhv etmək, onu adam toplusuna çevirmək istəyirsənsə, müəllimini savadsız, həkimini isə kəmsavad eləyin. 2. Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana
dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi
mənziləsindəndir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır, hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir və sevməlidir. 8. F.Köçərli hansı ölkələrin ədəbiyytları ilə işləmişdir? Cavab: Müəllimimiz Firidun bəy Köçərlinin Azərbaycan, Şərq, Rus və Avropa ədəbiyyatından çox geniş məlumatı vardı. Xüsusən Azərbaycan xalq şeirini və bu üslubda yazan M.P.Vaqif, M.V.Vidadi, Q.Zakir kimi şairlərin yaradıcılığını yaxşı bilir və hər addımda onları bizə sevdirirdi. 9. F.Köçərlinin yazdığı Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi haqqında nə məlumatınız var? Cavab: Firidun bəy Köçərli Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı tarixində ilk dəfə olaraq ədib və şairlərimizin böyük əksəriyyətini əhatə edən ədəbiyyat tarixini yazmışdır. Bu əsərdə 129 şairin ədəbi irsi və onlardan böyük bir qisminin tərcümeyi – halı verilmiş, əsərləri haqqında orijinal fikirlər söyləmişdir. “Azərbaycan ədəbiyyatı” təkcə F.Köçərlinin yaradıcılığında deyil, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin tarixində misilsiz yer tutur. 10. F.Köçərli neçənci ildə və harda vəfat etmişdir? 22
Cavab: F.Köçərli Sovet hakimiyyətinin ilk aylarında repressiyaya məruz qalmışdır. 1920-ci il iyunun 2-də Gəncədə həbs olunmuş, həmin ayın 21-də güllələnmişdir. Ona sonradan bəraət verilmişdir.
1. Firidun bəy Köçərlini tanıyırsınızmı? Bəli Xeyir 2. Firidun bəy Köçərli Azərbaycan xalqı üçün nə kimi işlər görmüşdür? ______________________________________________________
3. Firidün bəy Köçərlinin harada anadan olduğunu bilirsinizmi? Bəli Xeyir
4. Firidun bəy Köçərlinin əsərlərini oxumusunuzmu? Bəli Xeyir
5. Yazıçının ən çox sevdiyiniz hekayəsinin adını qeyd edin. _____________________________________________________ 6. Firidun bəy Köçərlinin qələmə aldığı kitabların adını qeyd edin. _____________________________________________________
hansını bilirsiniz? _____________________________________________________
adlandırırlar? ________________________________________________________
________________________________________________________ 10. Hansı rayonda uşaq evinin yaradıcısı olub? _____________________________________________________
____________________________________________________
23
________________________________________________________
13. Firidun bəy Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası neçənci ildən fəaliyyət göstərir? ______________________________________________________
Azərbaycanın hansı bölgəsində açılmışdır? ______________________________________________________
________________________________________________________
Qeyd edim ki, təbdirin keçirilməsindən bir ay əvvəl “Balalara hədiyyə” kitabında olan nağıl və təmsillər üzrə rəsm müsabiqəsi elan edilir. Oxucuların kitabxanaya göndərdikləri rəsmlər toplanılır və tədbir günü nümayiş etdirilir. Səsvermə yolu ilə rəsmlər qiymətləndirilir. İlk əvvəl yuxarı sinif şagirdləri F.Köçərlinin həyat və yaradıcılığından bəhs edən məruzələri ilə çıxış edirlər. Sonra rəsm müsabiqəsinin qalibləri müəyyənləşdirilir və mükafatlandırılır. Daha sonra məktəbli oxucularımızın ifasında
şeir müsabiqəsi başlayır. Ən yaxşı şeir söyləyən oxucu kitabxana müdiriyyəti tərəfindən mükafatlandırılır. Müsabiqədə F.Köçərlinin “Balalara hədiyyə” kitabında verilən “Vətən”,”Aranla yaylağın bəhsi”,”Dağlar”, “Durnalara xitab”,”Tülkü və üzüm”, “Günəşi çağırmaq”, “Dağlar”, ”Üşüdüm ha üşüdüm”və s. şeirlər söylənilir. Bunun üçün bir neçə şeir nümunəsi veririk : Kitabxanaçı səhnəyə çıxıb deyir: -
başlayaq.
Ah, ey safü paki- xaki-vətən, Nə gözəlsən, nə yaxşısan, nəsən! Nə gözəldir sənin çölün-çəmənin, Dağü bağın, gül ilə yasəmənin. Məni çün bəslədin qucağında, 24
Yenə yer ver mənə bucağında Axır ömründə et məni rahət, Mənə bəsdir bu çəkdiyim qürbət. Məni bətnindən eylədin peyda, Yenə bətnində et məni ixfa. Ey vətən, ey canım sənə qurban! Neçin əhlin olub sənin nadan? əlmədəd, ey mühəndisani-vətən, vətənin xanəsi olubdu köhən. Hüsn təmirinə qılın himmət, Onun abadına edin qeyrət. Dərdinə vəqt ikən edin çarə Ta həlak etməyə onu yarə.
Aran: Yaylaq, çox da saxlama, Göndər gəlsin, ağır ellər mənimdir. Yerin göbəyiyəm, dizin dirəyi, Malü mülkü Süleymanlar mənimdir.
Yaylaq: Çıxma dindən, imandan, Süsəndən, sünbüldən, hər gülüşəndən; Həkimlik, loğmanlıq qalıbdı məndən, Həzaran
1 dərdlərə dərman mənimdir.
Aran: Bağça mənim, bağ mənim, Gecə-gündüz qulluq eylər bağbanım. Geymək üçün yaşıl mənim, al mənim, Süsən, sünbül, gülşənliklər mənimdir.
Yaylaq Mənəm çeşmələr başı, Axar, heç qurumaz didəmin yaşı, Pələnglər yatağı, ovçu sirdaşı, Köksü ala, qarlı dağlar mənimdir.
Aran: Qaldım dağ arasında, Piltətək qurudum yağ arasında, Qıvrım-qıvrım olmuş tağ arasında, Tutma ala qarpız, tağlar mənimdir.
Yaylaq: Mənəm xalqın göyçəyi, Məndə yatar aranların qaçağı, Lalə-səmən, dürlü-dürlü çiçəyi, 25
Pətəkdə kəsilən ballar mənimdir. Aran:
Aran deyər, məndə bulunar maya, İnsini, cinsini götürrəm vaya, Payızın fəslində qurulan taya, Xirməndə çevrilən vəllər mənimdir. DAĞLAR
Mən aşiq yastı dağlar, Qar gəldi, basdı dağlar. Üç ay toylu-bayramlı, Doqquz ay yaslı dağlar.
Bu dağlar qoşa dağlar, Verib baş-başa dağlar. Səndə dostum gəzibdir, Səni yüz yaşa dağlar.
Dağlar marala qaldı, Otu sarala qaldı. Soyuq bulaq, göy yaylaq Yenə marala qaldı.
Başı çalmalı dağlar, Dibi kölgəli dağlar. Oturub yol gözlərəm, Haçan el gəli, dağlar?!
Göy üzündə bölük-bölük durnalar, Nədir sizin əhvalınız, halınız. Bir ərz-hal yazdım yarə söyləyin, Dost kuyuna düşər isə yolunuz.
Mənim yarım, siz də görüb şaşarsız, Ol uca dağları necə aşarsız, Ovçu görən kimi siz də çaşarsız, Qışdı, qar-amandı sizin eliniz.
Baxın şahın pəncəsinə düşərsiz, Çeşməli dağları onda keçərsiz, Yaz olacağın yaylaqlara köçərsiz, Qırarsınız qanadınız, qolunuz.
26
Dərdli Kərəm deyər uğradım dərdə, Canım qurban olsun mərd oğlu mərdə, Səfil durna nə gəzirsiz bu yerdə, Yoxmu sizin vətəniniz, eliniz.
Qəribəm yoxdur arxam, Qanadım yoxdur qalxam, Çıxam qəlbi dağlara, Vətənə doğru baxam!
GÜNƏŞİ ÇAĞIRMAQ Gün çıx, çıx, çıx! Kəhər atı min, çıx! Oğlun qayadan uçdu, Qızın təndirə düşdü, Keçəl qızı qoy evdə, Saçlı qızı götür, çıx! Gün getdi su içməyə, Qırmızı don biçməyə. Gün çıxıbdı yetirəcək. Qarı yerdən götürəcək, Keçəl qızı gətirəcək, Saçlı qızı gətirəcək, Duman, tac, qaç, qaç! Səni qayadan asarlar! Buduna damğa basarlar! Gün getdi dağ başına, Könlü şamama istəyən
Dolansın tağ başına
Səhər-səhər sərt qayalar küncündə, Oxur, səsi gələr gözəl kəkliyin. Dağlar ətəyində çınqıl içində Bulunmaz yuvası gözəl kəkliyin. Səhər-səhər əllərində var malım, Tülək tərlan ilə könlün almalım, Yaşıl nimtənəlim, gülgəz çalmalım, Kətandır köynəyi gözəl kəkliyin.
27
TƏRLAN Yaxşı olar tərlanların irisi, Qabaqca gedər kəklik sürüsü, Boynunda var külabatın çilqisi, Ağ olar qaşları şahi tərlanın.
Xanlar, bəylər əl üstündə götürər, Götürəbən ovlağına yetirər, Şəhd çəkər binəsini itirər, Onda düşər tərsilaşi tərlanın.
Üşüdüm ha, üşüdüm Dağdan alma daşıdım, Almacığımı aldılar, Mənə cürm verdilər. Mən cürmdən bezaram. Dərin quzu qazaram. Dərin quyu beş keçi, Hanı bunun erkəci? Erkəc qaya başında, Hay elədim gəlmədi, Çiyid verdim yemədi. Çiyid qazanda qaynar, Qənbər bucaqda oynar .
Qarğı atdı buduna. Qarğı deyil, qamışdı, Beş barmağım gümüşdü. Gümüşü verdim tata, Tat mənə darı verdi; Darını səpdim quşa, Quş mənə qanad verdi. Qanadlandım uçmağa, Haqq qapısın açmağa. Qapıçı qapı toxur, İçində bülbül oxur. Şeir müsabiqəsinin sonunda uşaqlar “Balalara hədiyyə” kitabından az yaşlı oxucularımız üçün bəstələnmiş “Çoban”, “Qızlar nəğməsi”, “Layla”, “Səməni” mahnılarını ifa edirlər.
28
ÇOBAN Göydəki göy buludlar Yorğanıdır çobanın. Yastı-yastı təpələr Yastığıdır çobanın. Yumru-yumru qayalar Yumruğudur çobanın. Əlindəki dəyənək Qalxanıdır çobanın. Yanındakı boz köpək Yoldaşıdır çobanın. Ağzı qara canavar Düşmənidir çobanın
LAYLA
Bizim yerlər qalın meşə, Taxtında otur həmişə, Aranında gül bitsin, Yaylağında bənövşə. Balam layla, a layla! Gülüm layla, a layl
Layla dedim ucadan, Ünüm çıxdı bacadan, Səni tanrı saxlasın Çiçəkdən, qızılcadan.
Balam layla, a layla! Gülüm layla, a layla!
Layla dedim yatınca, Gözlərəm ay batınca, Canım zinhara gəldi Sən hasilə çatınca.
Balam layla, a layla! Gülüm layla, a layla!
Layla dedim adına, Haqq yetişsin dadına, Hər layla eşidəndə, Balam düşər yadıma.
Balam layla, a layla! Gülüm layla, a layla!
29
Dağlara sərin düşər, Kölgəsi sərin düşər, Hər vaxt layla deyəndə Yadıma Pərim düşər.
Balam layla, a layla! Gülüm layla, a layla!
Layla beşiyim, layla, Evim-eşiyim, layla. Sən yat, yuxun alginən Çəkim keşiyin layla!
Balam layla, a layla! Gülüm layla, a layla!
Layla dedim yatasan, Qızılgülə batasan. Qızılgül bağın olsun, Kölgəsində yatasan.
Balam layla, a layla! Gülüm layla, a layla!
Layla dedim yatasan Qızılgülə batasan. Qızılgülün içində Şirin yuxu tapasan.
Balam layla, a layla! Gülüm layla, a layla.
Əlimi bıçaq kəsibdi. Dəstə bıçaq kəsibdi. Yağ gətirin, yağlıyaq, Bal gətirin, ballıyaq, Dəsmal verin, bağlıyaq, Dəsmal dəvə boyunda, Dəvə Şirvan yolunda. Şirvan yolu buz bağlar, Dəstə-dəstə gül bağlar. O gülün birin üzəydim, Tellərimə düzəydim. Qardaşımın toyunda Oturub-durub süzəydim. 30
Çay daşıbdır, lil gəlir. Dəstə-dəstə gül gəlir. O gülün birin üzəydim, Saç bağıma düzəydim. Saç bağım qatar-qatar, Üstündə qardaş yatar. Qardaşın əl yaylığı, Ucları zər yaylığı. Hərə bir ağız desin Qardaşa cansağlığı. Hop-hopun olsun, qardaş! Gül topun olsun, qardaş! Gül ağacın dibində, Gülbünün 1 olsun qardaş! Dəyirman üstü çiçək, Oraq gətir, gəl biçək Qardaş, nişanlın gördüm, Uzunboy, qarabirçək.
Səməniyə saldım badam, Qoymazlar bir barmaq dadam. Dörd tərəfin alıb adam, Səməni, bizana 1 gəlmişəm, Uzana-uzana gəlmişəm.
Köçərli haqqında hazırladıqları məruzələri tədbir iştirakçıları tərəfindən dinlənilir. Yaxşı məzmunu ilə fərqlənən məruzə kitabxana rəhbərliyi tərəfindən mükafatlandırılır. II hissədə– – “Balalara hədiyyə” adlı ədəbi-bədii gecənin ssenarisi təqdim olunur)
sərgisi ilə bəzədilir. F.Köçəlinin nağıl qəhrəmanlarından Pıspısa xanım və Siçan bəy qonaqları salamlayır. Pıspısa xanım: Salam əziz uşaqlar, hörmətli qonaqlar. Hamınızı sevimli ədəbiyyatşunas, alim F.Köçərlinin 150 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbirdə xoş gördük. Siçan bəy: Bizi yəqin hər bir uşaq gözəl taniyir. Biz babamızın sizlərə hədiyyəsiyik. Amma yəqin ki, burda elə qonaqlar ola bilər ki, siz balaların babası haqqında az məlumatı olsun. Gəlin, F.Köçərlini lap yaxından tanıyaq.
31
I Aparıcı: Çox sag olun, Pıspısa xanım və Siçan bəy! Bizə bu şəraiti yaratdığınıza görə. II Aparıcı: Biz bu gün böyük bir həvəslə F.Köçərli haqqında sizlərlə danışmağa hazırıq. F.Köçərli Azərbaycanda görkəmli maarifçi, pedaqoq, ədəbiyyatşünas, publisist kimi şöhrət qazanmış şəxsiyyətlərdəndir. O,1863-cü il yanvar ayının 26-da Şuşada anadan olmuşdur. F.Köçərlinin ulu babalarından olan Məhəmməd Cavanşir mahalının Köçərli kəndindən gəlib Şuşa şəhərinin şimal-qərbində yurd salmış və sonralar onun övladları bütün ətrafda Köçərlilər kimi tanınmışdır. Onun uşaqlığı Qarabağda keçmişdir. Firidun bəy ziyalı ailəsində böyümüşdür. Ona evdə rus dili, fars dili, hesab fənləri öyrədilirdi. Şəhər məktəbində oxuyarkən tale onu “Vətən dili” dərsliyinin müəllifi Anton Çernyayevski ilə görüşdürmüşdür. Və beləliklə, Firidun bəy atasının razılığını alıb Qori Müəllimlər Seminariyasında oxumağa başlamışdır. Seminariyanı 22 yaşında əla əxlaqla bitirən Köçərli İrəvan gimnaziyasına müəllim göndərilmişdir. Burada azərbaycanlı balalara hüsnxət qaydalarınca yazmağı öyrədən gənc müəllim həm də dünya ədəbiyyatından nümunələri tərcümə etmişdir. Dərslik olmamasından ciddi narahatçılıq keçirən F.Köçərli Azərbaycan ədəbiyyatının ayrı- ayrı problemləri mövzusunda məqalələr yazmışdır. II Aparıcı: F.Köçərli dünya ədəbiyyatını yaxşı öyrənmişdi. Onda Şərq ədəbiyyatına, ümumiyyətlə, ədəbiyyata marağın oyanmasında atası Əhməd ağanın böyük rolu olmuşdu. Qarabağın orta bəylərindən sayılan Əhməd ağa savadlı bir şəxs olub, fars dilini mükəmməl bilirdi. Şərq poeziyasına xüsusi məhəbbəti olduğundan onun dahi sənətkarlarının əsərlərini müntəzəm mütaliə edər, xüsusilə, Firdovsinin “Şahnamə”sindən bütöv fəsilləri əzbər deməklə ədəbi məclislərdə öz həmsöhbətlərini heyran qoyarmış. Şərq poeziyası nümunələrini ilk dəfə atasından eşidən gənc Köçərli sonralar bir ədəbiyyatşünas, tənqidçi kimi özü onları sevə-sevə, duya-duya mütaliə etmişdi. Ona görə, çox təbiidir ki, o, bütün elmi fəaliyyətində olduğu kimi, “Azərbaycan ədəbiyyatı” əsərində də Şərqin böyük ədəbi simaları Firdovsi, Sədi, Hafiz, Əttar, Xəyyam, Rumi, Cami və başqalarının yaradıcılığı ilə ətraflı tanış olub, onlar haqqında qiymətli mülahizələr söyləmiş, türk şairi Yusif Nabiyə isə ayrıca oçerk həsr etmişdi. F.Köçərlini böyüklü, kiçikli hamı sevir. Çünki böyük ədibimiz həm uşaqlar üçün, həm də böyüklər üçün biri-birindən dəyərli əsərlər yaratmışdır. F.Köçərli 300-dən artıq dərsliyə düzəliş etmiş, nəzəri materialı, 32
hekayələri artırmış, metodika və stilistikasını dəyişdirərək zənginləşdirmişdir. I Aparıcı: 1895-ci ildə Qori Müəllimlər Seminariyasına dəyişdirilən Firidun bəy Köçərli dərs deməklə kifayətlənməmişdir. O, “Kaspi”, “Şərqi-rus”, “İrşad”, “Tərəqqi” kimi qəzetlərlə əməkdaşlıq etmiş, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi mövzusunda ciddi axtarışlara başlamışdır. Ədəbiyyat məsələləri ilə yanaşı pedoqoji fəaliyyətini də davam etdirən qüdrətli şəxsiyyət xalqın savadlanması naminə qüvvə və imkanlarını əsirgəmirdi. Firidun bəy həm də Azərbaycanın görkəmli ziyalıları ilə əlaqə saxlayır, görüşür, məktublaşırdı. O, xalqın savadlanması yolunda görüləsi işlər barədə həmfikirləri ilə düşüncələrini bölüşürdü. İlk növbədə xalqın savadlanması, xalqın sabahı olacaq balaların təlim-tərbiyəsi onu ciddi maraqlandırır, narahat edirdi. Məktəblər üçün dərslik lazım idi. Balalara babaların yaşadığı tarixi mərhələlər, ana vətən haqqında məlumat verən əsərlər lazım idi. Böyüyən nəsil ana dilinin zənginliyinə yiyələnməli idi. Firidun bəy bu məqsəd naminə folklorumuzu toplamaq, bir məcmuə nəşr etdirmək niyyətində idi. O, çoxdan bəri material toplamaqdaydı. İlk folklor antologiyası olan “Balalara hədiyyə” bu niyyətin məhsulu kimi araya-ərsəyə gəlmişdi. Firidun bəy ilk folklor antologiyamızı hazırlamaqla kifayətlənməmişdi. O, həm də söz sənəti, el ədəbiyyatı, qələmi ədəbiyyat barədə də dəyərli fikirlərini ifadə edərək yazırdı: “Ədəbiyyat iki qisimdir: bir qismi ağızda söylənən nağıl, hekayətlərdən, cürbəcür milli nəğmələrdən, aşıq sözlərindən, məsəllərdən, tapmacalardan, yanıltmaclardan, sayaçı sözlərindən, bayatılardan ibarətdir. Bu qisim ədəbiyyata ... el ədəbiyyatı deyilir... Hər iki qisim ədəbiyyatın bünövrəsi sözdür... Söz olmasaydı, əlbəttə, ədəbiyyat dəxi olmazdı.” II Aparıcı: F.Köçərli M.F.Axundzadə və M.Şahtaxtinskidən sonra Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı naminə əlifba islahatı aparılması yolunda çalışan xadimlərdəndir. Azərbaycan dilini başqa dillərin zərərli təsirindən qorumaq üçün F.Köçərli, Ü.Hacıbəyli, Y.V.Çəmənzəminli, Ö.F.Nemanzadə və başqa mütərəqqi ziyalılardan ibarət olan cəbhə yaradıldı. Bu cəbhənin işi Azərbaycan ədəbi dilini canlı xalq dilinə getdikcə daha artıq yaxınlaşdırmaq, inkişaf etdirmək idi. Onlar dili millətin əvəzsiz sərvəti hesab edirdilər. Şifahi xalq ədəbiyyatının növ və janr zənginliyini aşkarlayan görkəmli ədəbiyyatşünas alim göstərirdi ki, keçmişdə şan və qüvvət sahibi olan türk milləti öz məişətinə, ayin və adətinə dair yaratdığı qisim-qisim nağıl və hekayələr, gözəl mənzumələr, hikmətamiz məsəllər, atalar sözləri, nazik mənalı müəmma və tapmacalar, körpələrin qəlbini açan
33
düzgülər və yanıltmaclar, heyvanat qisminə məxsus sayaçı sözləri unudulmaqdadır. Böyük maarifpərvər bu unudulmaq təhlükəsini duyaraq folklorumuzu toplamağa başlamışdı. F.Köçərli gənc nəsli düzgün tərbiyə etmək, onda vətənə, xalqa, ana dilinə məhəbbət duyğuları oyatmaq üçün uşaqları hələ kiçik yaşlarından şifahi ədəbiyyat nümunələri ilə tanış etməyi ilkin tərbiyə üsullarından sayır və bunu valideynlərə məsləhət görürdü. Nahaq deyil ki, o, çap etdirdiyi şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri kitabına bu baxımdan çox mənalı olan “Balalara hədiyyə” adı vermişdir. Pıspısa xanım: Uşaqlar mənə elə gəlir ki, F.Köçərlinin “Balalara hədiyyə” kitabını hamınız oxumusunuz. Biz bu sevimli kitabımızı oxuyarkən görürük ki, F.Köçərlinin qələmə aldığı nağıllarda heyvanların hər birisi insana mənsub olan bir xasiyyəti göstərir. Məsələn: çöl heyvanlarından aslan rəşadət və mərdliyi, ayı qanmazlığı, qurd axmaqlığı, tülkü hiyləgərliyi, dovşan qorxaqlığı, maral gözəlliyi və s. Ev heyvanlarına gəldikdə, at etibarı, it vəfanı, eşşək həmaqəti, dəvə şəfahəti, öküz inadlığı, inək inayəti, qoç igidliyi, keçi hiyləbazlığı, qoyun bərəkəti, quzu yazıqlığı, pişik etibarsızlığı göstərir. F.Köçərli bu kitabda xalqımıza mənsub olan çox gözəl sayaçı sözləri qələmə almışdır. İndi isə gəlin oxucuların ifasında sayaçı sözləri dinləyək:
Uşaqlar səhnəyə çıxırlar. I oxucu: Səlam əleyk səy bəylər, Bir-birindən yey bəylər! Saya gəldi gördünüz, Salam verdi aldınız Alnı təpəl qoç quzu Sayaçıya verdiniz. II oxucu: Siz qayadan qorxmusuz, Səfa yurda qonmusuz, Səfa olsun yurdunuz, Ulamasın qurdunuz. Ac getsin avanınız
Tox gəlsin çobanınız. III oxucu: Bu saya yaxşı saya, Həm çeşməyə, həm çaya, Həm ülkərə, həm aya, Həm yoxsula, həm baya Bu saya kimdən qaldı? Adəm atadan qaldı.
34
IV oxucu: Adəm ata gələndə, Qızıl öküz duranda, Qızıl buğda bitəndə, Dünya binnət olanda, Musa çoban olanda Şişliyimiz erkəcdi. 2 V oxucu: Onun dərdi uludur, Aşıqlığı qurudur. Ucası qiymətlidir, Qabırğası dadlıdır. Qabırğa içrə pərdə, Salmaz adamı dərdə. Pərdəsi iki rəngdir. Böyrək ona dirəkdir, Altmış arşın bağırsaq, Bir-birinə ulğaşıq. VI oxucu: Zinhar qoyunu vurma, Qoyunsuz evdə durma! Qoyunlu evlər gördüm, Qurulu yaya bənzər. Qoyunsuz evlər gördüm, Qurumuş çaya bənzər! Qoyun var, kərə gəzər. Qoyun var, kürə gəzər. Gedər dağları gəzər. Gələr evləri bəzər. Siçan bəy: Uşaqlar indi isə gəlin Firidun bəy Köçərlinin balaca oxucularımız üçün yazdığı “Balalara hədiyyə” kitabından tapmacaları dinləyək. Kim tapmacanın cavabını düz tapsa bizdən hədiyyə qazanacaq. Kitab kitab içində,
Atlas da qab içində,
Nə molla bilir, nə axund,
O da bir qab içində.
(Nar)
Qara toyuq qarğalar
Evdən-evə yırğalar.
(Sac) Pıspısa xanım:
O nədir ki, göydən yerə sallanır? (Yağış)
O nədir ki, hər nə desən allanır? (Uşaq) Siçan bəy: Taxçadan düşdü tap elədi, Gülsənəm onu hap elədi.
35
(Siçan) Altı hovuz içərlər,
Üstü zəmi biçərlər.
(Qoyun)
Pıspısa xanım:
O yanı çəpər, bu yanı çəpər – İçində atlı çapar.
(Nehrə)
Suda Süleyman gördüm,
Dağda düleyman gördüm.
Yatar gövşər daş gördüm
Duzsuz bişmiş aş gördüm. (Balıq, ayı, dəyirman, halva) Siçan bəy:
Uzun qız- oba gəzər.
(Oxlov) Üçü bizə yağıdır,
Üçü cənnət bağıdır.
Üçü yığar gətirər,
Üçü vurar dağıdar.
(İlin fəsilləri) Pıspısa xanım:
Biz-biz idik,
Yüz qız idik.
Bizi üzdülər,
(Qamış)
İki tülkü balası, üç anası, dörd atası, neçə eylər hamısı? (Dörd) Siçan bəy: Ağac başında darı quyusu.
(Əncir) Ağac başında sarı yumaq.
(Heyva) Pıspısa xanım: İndi isə gəlin oxucularımızın ifasında F.Köçərlinin topladığı “Məsəllər”ə qulaq asaq.
I Oxucu: Oğlum əziz, tərbiyəsi ondan da əziz. Oğul xırdası, noğul xırdası. Şüurlu oğul neylər ata malını, Şüursuz oğul neylər ata malını. El yığılsa kərən sındırar.
O baş sınsın ki, dost yolunda gərək olmaz. Dostun sirrin dost bilər. 36
On ölç, bir biç.
Qonağın ruzusu özündən qabaq gələr. II Oxucu:
Bu günün işini sabaha qoyma. Qalan işə qar yağar. Əldən qalan əlli gün qalar. Qorx payızdan, qabağından qış gəlir. Qorxma qışdan, qabağından yaz gəlir. Toyuq istər qaz yerişi yerisin, öz yerişini də yanılar.
Ac toyuq yuxusunda darı görər. Özünə umac ova bilməz, özgəyə əriştə kəsər. Qoyunu qurda tapşırmazlar. III oxucu: Pulunu ver inəyə - bağla dirəyə. Ahıl öküz cütə getməsə uşaqlar acından qırılar. Camış ilə gəzən dananı qurd yeyər. Şorakət yerdə bostan əkərsən. Adı bostan olar, tağı tağ olmaz.
Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|